Οι φτωχοί αρχαίοι Έλληνες έτρωγαν φακές και σύκα, οι πλούσιοι αρχαίοι Έλληνες καραβίδες και χταπόδι

Οι φτωχοί στην αρχαία Αθήνα είχαν για κύριο γεύμα ένα πιάτο φακές, λίγο τυρί, κρεμμύδια και ξερά σύκα. Το κρασί τους ήταν αραιωμένο με νερό, και το ψωμί τους ήταν κριθαρένιο, τραχύ και βαρύ. Όποιος είχε ελιές ή κουκιά θεωρούταν τυχερός. Αν είχαν μείνει και λίγα στραγάλια, αυτά γίνονταν επιδόρπιο. Οι πιο φτωχοί έτρωγαν βελανίδια ή πολτοποιημένα χόρτα με λίγο λάδι, όταν υπήρχε.

Στα σπίτια των εύπορων όμως τα πράγματα ήταν αλλιώς. Ο τόνος έφτανε σε φιλέτα, οι κοιλιές του καπνίζονταν και τα χταπόδια μαγειρεύονταν ολόκληρα. Η καραβίδα θεωρούταν έδεσμα για θεούς. Μαζί της έφερναν ψημένα σύκα, τυρί με μέλι, σουπιές και γλυκίσματα που θυμίζουν σημερινές πίτες. Το κρασί τους ήταν δυνατό, αρωματισμένο με μέλι, κανέλα ή μυρωδικά. Και πάντοτε ανακατεμένο με νερό, για να μη θεωρηθεί απρέπεια.

Το πρωινό ενός εργάτη λεγόταν ακράτισμα: ξερό κριθαρένιο ψωμί βουτηγμένο σε σκέτο κρασί. Το έτρωγαν καθισμένοι στο πάτωμα ή σε πήλινα σκαμνιά. Το μεσημεριανό ήταν απλό και γρήγορο. Το βραδινό, αν υπήρχε, ήταν το κυρίως γεύμα. Σε κάποιες περιπτώσεις υπήρχε κι ένα ενδιάμεσο σνακ, το ἑσπέρισμα. Οι άνδρες έτρωγαν πρώτοι. Οι γυναίκες έτρωγαν όταν είχαν τελειώσει.

Στα σπίτια των πλουσίων, μετά το φαγητό ξεκινούσε το συμπόσιο. Ήταν τελετουργία. Οι άνδρες ξάπλωναν σε ανάκλιντρα και έπιναν κρασί με μεζέδες για ώρες. Χταπόδι, τυρί, καπνιστό ψάρι, αμυγδαλωτά και στραγάλια. Παίζονταν παιχνίδια, τραγουδούσαν εταίρες, έπαιζαν μουσικοί. Υπήρχε ένας «βασιλιάς του συμποσίου» που διάταζε την αναλογία κρασιού και νερού για όλους. Οι γυναίκες δεν επιτρέπονταν ποτέ, εκτός αν ήταν χορεύτριες ή εταίρες.

Στη Σπάρτη τα πράγματα ήταν εντελώς διαφορετικά. Εκεί ο πολεμιστής έτρωγε μέλανα ζωμό: ένα βραστό με χοιρινό, αίμα, ξύδι και αλάτι. Δεν τους ενδιέφερε η γεύση, μόνο η αντοχή. Οι γέροντες άφηναν το κρέας στους νέους και έπιναν μόνο τον ζωμό. Στις συνάξεις των πολιτών, ο καθένας έφερνε κάτι: κριθάρι, σύκα ή λίγο κρέας, κι όλοι έτρωγαν μαζί. Όποιος δεν μπορούσε να συνεισφέρει, έχανε το δικαίωμα να συμμετέχει.

Το ψωμί στην Αθήνα φτιαχνόταν σε πήλινες γάστρες ή μέσα σε καμένα χώματα. Αν δεν υπήρχε φούρνος, έψηναν σε αυτοσχέδιες σποδίτες. Το καλό ψωμί, από σιτάρι, ήταν ακριβό και σερβιριζόταν κυρίως σε γιορτές. Οι περισσότεροι έτρωγαν μάζα: χυλός από αλεσμένο κριθάρι, σκέτος ή με μέλι και τυρί. Το κρέας εμφανιζόταν σπάνια. Τις περισσότερες φορές το έτρωγαν στις θυσίες. Τα καλά κομμάτια δίνονταν στους καλύτερους πολίτες. Άλλες φορές μοιράζονταν με κλήρο, και ήταν θέμα τύχης το τι θα πάρεις.

Στα σπίτια, έτρωγαν με τα χέρια. Δεν υπήρχαν πιρούνια. Μαχαίρι χρησιμοποιούσαν μόνο για να κόψουν κρέας. Κομμάτια ψωμιού χρησιμοποιούνταν ως πιάτο ή πετσέτα. Το τυρί καταναλωνόταν φρέσκο ή σκληρό, και πολλές φορές ανακατευόταν με ψάρι ή σύκα. Τα αυγά ήταν είδος πολυτελείας και προέρχονταν από πάπιες, ορτύκια και κότες. Οι Ρωμαίοι αργότερα θα κατηγορούσαν τους Έλληνες για υπερβολική απλότητα, μα αυτή ήταν η αξία τους.

Οι πόλεις είχαν ψαράδες που πουλούσαν φρέσκο ή παστό ψάρι στην αγορά. Οι φθηνές επιλογές ήταν γαύροι, σαρδέλες και χέλια. Οι πλούσιοι ήθελαν φιλέτα τόνου, οξύρρυγχο και καλαμάρια. Ο Έριφος έλεγε πως μόνο οι θεοί τρώνε κοιλιά τόνου και σουπιές. Οι φτωχοί αρκούνταν σε λίγο κρεμμύδι και φακές.

Το νερό προτιμούνταν να είναι από πηγή. Το κρασί ήταν παντού παρόν. Ακόμα και στους αρρώστους έδιναν κρασί, μαζί με βραστό κριθάρι, γνωστό ως πτισάνη. Στον κυκεώνα, ένα μείγμα από κριθάρι, τυρί και βότανα, ορκίζονταν γιατρές και αγρότες. Το θεωρούσαν χωνευτικό και ιερό. Η Δήμητρα, λένε, έπινε μόνο κυκεώνα και όχι κρασί.

Για τους αρχαίους Έλληνες, η τροφή δεν ήταν πολυτέλεια. Ήταν πειθαρχία, μέτρο, θρησκεία, ακόμα και πόλεμος. Από τα πλούσια συμποσιακά τραπέζια μέχρι τα ταπεινά λαχανικά των στρατιωτών, όλα μιλούν για έναν πολιτισμό που δεν ήξερε τη λέξη “υπερβολή” — αλλά ήξερε καλά τη λέξη “γιορτή”.

Γρηγόρης Κεντητός για το sportime.gr.