Ήταν το μεγαλύτερο κάστρο της Ελλάδας. Κάποτε ήταν νησί. Έθαψαν μέσα του ανθρώπους ζωντανούς και φυλάκισαν Πατριάρχες

Στην άκρη της Μυτιλήνης, το Κάστρο δεσπόζει ακόμα πάνω σε ένα λόφο που κάποτε ήταν νησί. Ο στενός Εύριπος που το χώριζε από τη στεριά επιχωματώθηκε το 1501. Η παλιά ακρόπολη των αρχαίων έδωσε τη θέση της σε πύργους, φυλακές, χαμάμ και τεκέδες. Τίποτα εδώ δεν έμεινε ίδιο. Ούτε οι νεκροί.

Το κάστρο είναι το μεγαλύτερο της Ελλάδας

Ο Πύργος της Βασιλοπούλας δεσπόζει στο Άνω Κάστρο. Εδώ στεγαζόταν το διοικητικό κέντρο, η λέσχη των ευγενών, η καγκελαρία και οι πυριτιδαποθήκες. Στα υπόγεια, υπήρχαν θολωτές κρύπτες 600 τετραγωνικών μέτρων, όπου κατέφευγε ο πληθυσμός για να σωθεί. Ο αέρας έμπαινε μόνο από μικρές τρύπες στην οροφή.

Στην ίδια αυλή που κάποτε περπατούσαν οι Γατελούζοι, χτίστηκε αργότερα το Κουλέ Τζαμί, πάνω στα ερείπια χριστιανικού ναού που κατέρρευσε από σεισμό. Και πιο πέρα, ανασκάφτηκε ένα ιερό της Δήμητρας και της Περσεφόνης, με πέντε βωμούς και τραπεζαρίες τελετουργικών γευμάτων. Ένα στρώμα μυθολογίας κάτω από στρώματα αίματος.

Η είσοδος στο Μεσαίο Κάστρο γίνεται από την πύλη Ορτά Καπού. Πίσω της, ένας λαβύρινθος από βυζαντινά, οθωμανικά και ρωμαϊκά περάσματα. Εδώ βρέθηκε ρωμαϊκή πλάκα με παράσταση μονομάχου. Εκεί κοντά, σώζεται οθωμανική κρήνη, με τοξωτό τόξο και εντοιχισμένο χαζανέ — μια δεξαμενή σε δημόσια θέα.

Στο ίδιο σημείο όπου κάποτε κοιμόταν η φρουρά, λειτουργούσε μεντρεσές — ισλαμικό ιεροσπουδαστήριο, που ιδρύθηκε από τον ναύαρχο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα τον 16ο αιώνα. Είχε αίθουσες διδασκαλίας, χώρο προσευχής και κελιά για τους σπουδαστές. Κάτω λειτουργούσε φτωχοκομείο. Πιο δίπλα, βρισκόταν λουτρό και τεκές Μπεκτασήδων.

Κάθε εποχή άφησε το σημάδι της στο κάστρο. Το 1930 κατεδαφίστηκε το οχυρό Καστρέλλι για να τοποθετηθεί το άγαλμα της Ελευθερίας. Το 1960 γκρεμίστηκε η οθωμανική πύλη για να περάσει παραλιακός δρόμος. Οι άνθρωποι που είχαν καταφύγει εκεί από τη Μικρά Ασία έχασαν και πάλι τα σπίτια τους.

Ο Πατριάρχης Ιερεμίας Β΄ Τρανός φυλακίστηκε εδώ. Είπαν πως είχε πεθάνει, κι όμως επέστρεψε στον θρόνο. Η ιστορία του κάστρου είναι γεμάτη από τέτοιες επιστροφές. Ζωντανοί που λογαριάστηκαν για νεκροί. Τείχη που έμοιαζαν να καταρρέουν αλλά κρατήθηκαν όρθια. Και άνθρωποι που βρήκαν καταφύγιο εκεί που κάποτε έψαχναν για διέξοδο.

Το Κάτω Κάστρο, γνωστό ως Σαπλιτζά, κατασκευάστηκε για την προστασία του βόρειου λιμανιού. Δίπλα στο μεγάλο κυκλικό πύργο υπήρχε πύλη με δύο μικρότερους πύργους. Το 1960 καταστράφηκαν 70 προσφυγικά σπίτια για να ανοιχτεί δρόμος. Τα χαμάμ, οι κρήνες και οι μνήμες έμειναν πίσω, μισοθαμμένα στα χώματα του λιμανιού.

Το κάστρο σώζει ακόμα σημάδια αρχαίου θεάτρου. Χρησιμοποίησαν τα μάρμαρα του για να χτίσουν φυλακές και τζαμιά. Εκεί που οι Μυτιληναίοι χειροκροτούσαν ποιήματα, αργότερα κραύγαζαν φυλακισμένοι. Η ποίηση και η καταστολή χτίστηκαν με τις ίδιες πέτρες.

Ανασκαφές συνεχίζονται. Στα στρώματα του εδάφους, βρέθηκαν κεραμικά από την Κίνα, την Περσία, την Ευρώπη. Αντικείμενα αιχμαλωτισμένα στο χρόνο, όπως και το ίδιο το κάστρο. Ένα μνημείο όπου κάθε πέτρα είναι και μια επιστροφή. Και κάθε φυλακή, ένα κομμάτι ελευθερίας που χάθηκε.

Γρηγόρης Κεντητός για το sportime.gr.