Αγαθάγγελος, το βιβλίο που γέμισε ελπίδα τους υπόδουλους Έλληνες και έλεγε ότι το ξανθό γένος θα μας έφερνε πίσω την Πόλη

15:50 23/6/2025 - Πηγή: Sportime

Στις αρχές του 1750, κυκλοφόρησε ένα κείμενο που δεν έμοιαζε με κανένα άλλο. Δεν ήταν ιστορία, ούτε φιλοσοφία, ούτε προσευχητάρι. Ήταν ένα προσωνύμιο, ένα ψευδοπροφητικό σύγγραμμα με τίτλο «Αγαθάγγελος» — και ήταν ακριβώς ό,τι είχαν ανάγκη να διαβάσουν οι υπόδουλοι Έλληνες: ελπίδα.

Ο συγγραφέας του ήταν ο Θεόκλητος Πολυείδης, αρχιμανδρίτης του Αγίου Όρους, πολυμαθής και ταξιδεμένος στην Ευρώπη. Υποστήριζε πως το κείμενο ήταν απλώς «μετάφραση» μιας αποκάλυψης που είδε το 1279 ένας Ρόδιος ιερομόναχος στη Μεσσήνη της Σικελίας, ο Ιερώνυμος Αγαθάγγελος. Η προφητεία

του έλεγε ότι μια μέρα το ξανθό γένος θα νικούσε τους Οθωμανούς και θα χάριζε την Πόλη πίσω στους Έλληνες.

Το «ξανθόν γένος» ταυτίστηκε αμέσως με τους Ορθοδόξους Ρώσους, που οι Έλληνες τους θεωρούσαν φυσικούς συμμάχους λόγω κοινής πίστης. Οι ρωσοτουρκικές συγκρούσεις του 18ου αιώνα φούντωσαν την προσμονή: οι σκλαβωμένοι Έλληνες περίμεναν πως οι Ρώσοι θα ανέβαιναν μέχρι την Πόλη, θα την έπαιρναν από τους Τούρκους και θα την παρέδιδαν στους απογόνους του Βυζαντίου.

Το βιβλίο πέρασε από χίλια χέρια, από σπηλιές και μοναστήρια μέχρι καφενεία και χαμηλόφωνα σαλόνια. Ο Ρήγας Φεραίος το ανατύπωσε το 1795 στη Βιέννη, αλλά φρόντισε να το προσαρμόσει στην εποχή: τότε, δεν ήταν οι Ρώσοι, αλλά ο Ναπολέων που ενσάρκωνε την ελπίδα. Όταν επανεκδόθηκε το 1838 στην Ερμούπολη και την Αθήνα, φαινόταν να υπαινίσσεται στήριξη στο νεαρό βασιλιά Όθωνα και στη Μεγάλη Ιδέα.

Η προφητεία δεν πέθανε με το νέο ελληνικό κράτος. Αντίθετα, ανασύρθηκε ξανά και ξανά, όπως στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Κύπρο, όπου πολλοί την ερμήνευσαν ως στήριξη των Γερμανών. Όταν οι Γερμανοί ηττήθηκαν, οι πιστοί του Αγαθάγγελου άλλαξαν αφήγηση: το ξανθό γένος ήταν, τελικά, οι Ρώσοι — και όχι οι Ναζί.

Η ιδέα της απελευθέρωσης της Πόλης, με θεϊκή σφραγίδα και παγκόσμια ανατροπή, δεν ήταν απλώς ένα εθνικό παραμύθι. Ήταν μορφή αποκαλυπτικού λόγου, ένα είδος θεολογικής παρηγοριάς που εμφανίζεται σε όλο τον κόσμο όταν η ιστορία μοιάζει σκληρή. Η προσδοκία σωτηρίας, η ανάσταση μιας πατρίδας, η εκδίκηση μέσα από θεία δικαιοσύνη.

Ο «Αγαθάγγελος» δεν επιδίωκε απλώς να ενημερώσει. Ήταν βιβλίο–όπλο. Χρησιμοποιούσε τον τόνο και το ύφος των βιβλικών προφητών, με εικόνες εσχατολογικές και καταστροφές παγκόσμιες, για να αγγίξει βαθιά την ψυχή των απλών ανθρώπων που ζούσαν κάτω από την οθωμανική μπότα.

Το κείμενο δεν αντέχει σε θεολογική ή επιστημονική ανάλυση. Δεν προέβλεψε σωστά ούτε ημερομηνίες, ούτε γεγονότα. Και όμως, λειτούργησε. Γιατί δεν είχε σημασία αν ήταν αληθινό. Σημασία είχε ότι ήταν πιστευτό.

Ήταν η υπόσχεση ενός μέλλοντος που κανείς δεν μπορούσε να εγγυηθεί, αλλά όλοι χρειαζόταν να ελπίζουν.

Γρηγόρης Κεντητός για το sportime.gr.

Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο >>

Keywords