Το παρελθόν κληρονομιά για το μέλλον στη Λέρο

Την Παρασκευή 23 Αυγούστου το προσωπικό του LEDU, του Κέντρου Μη Τυπικής Εκπαίδευσης που λειτουργεί η ΑΡΣΙΣ στη Λέρο, συμμετείχε στην περιήγηση που οργανώθηκε στους χώρους της ψυχιατρικής κλινικής Λέρου, νεότερους και παλαιότερους. Ο Γιάννης Λουκάς, ψυχίατρος της δομής με πολυετή εμπειρία και πρωτοστάτης στην κινητοποίηση της αποασυλοποίησης στη Λέρο, μας ξενάγησε στα κτίρια-κουφάρια, όπου κάποτε στεγάζονταν χιλιάδες ψυχές. Σε συνεργασία με την ιστορικό Τασούλα Βερβενιώτη μας περιήγησαν σε όλους τους χώρους και τους χρόνους της πολυεπίπεδης εξορίας της Λέρου.

Η

ζοφερή πραγματικότητα ξεκίνησε όταν μετά από βασιλικό διάταγμα ανακοινώθηκε η ίδρυση της ψυχιατρικής κλινικής στη Λέρο. Η ιδανική γεωμορφολογία του νησιού επέτρεψε στους Ιταλούς να χτίσουν στρατώνες κατά την ιταλική κατοχή, οι οποίες φάνταζαν ιδανικές για να στοιβάξουν τον ανθρώπινο πόνο. Το ψυχιατρείο ιδρύθηκε το 1957 και το 1958 ξεκίνησε να λειτουργεί ως "αποικία ψυχοπαθών", ενώ το 1965 μετονομάστηκε σε ψυχιατρικό νοσοκομείο, οπότε και ο πρώτος μεγάλος αριθμός, 300 ασθενείς, κατέφτασαν στο νησί. Η μετακίνηση αυτή δεν ήταν παρά μία κάθαρση της πρωτεύουσας από τους ''Αζήτητους''. Έτσι ονόμαζαν όλους όσους εξόριζαν στη Λέρο, καθώς μεγαλύτερο κριτήριο αποτελούσε η κοινωνική συμπεριφορά των ατόμων και όχι η κατάσταση της ψυχικής νόσου τους. Άνθρωποι που δε τους ζήτησε κανείς παραπάνω από 12 μήνες δεν είχαν καμία θέση πια στα ψυχιατρικά ιδρύματα της χώρας. Καραβιές ανθρώπων έφταναν στη Λέρο χωρίς ταυτότητα, καθώς λίστες με τα ονόματα χανόντουσαν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού και κατέληγαν εδώ ως ο ''Άγνωστος 1'', ο ''Άγνωστος 2'' κλπ, όπως με θλίψη περιέγραψε ο κύριος Λουκάς που έζησε εκ του σύνεγγυς την αθλιότητα της κατάστασης και τον ευτελισμό της ανθρώπινης υπόστασης των πασχόντων.

Το άνοιγμα του ''κολαστηρίου ψυχών'', όπως αναφερόντουσαν σε αυτό, ήταν το εφαλτήριο της απόλυτης ιδρυματοποίησης των ψυχικά παθόντων. Οι τελευταίοι δε ζούσαν, απλά επιβίωναν, όπως τονίζει ο κύριος Λουκάς, χωρίς κανένα προσωπικό χώρο και χρόνο να τους θυμίζει πως είναι άνθρωποι. Κόσμος γυμνός, παραμελημένος, στριμωγμένος σε δωμάτια, ασθενείς που τους έπλεναν οι φύλακες με λάστιχο, έτρωγαν με τα χέρια φαγητό που τους σέρβιραν με τα χέρια, άτομα που δεν είχαν δει ποτέ τον είδωλό τους σε καθρέφτη, χωρίς όνομα, με άδεια βλέμματα. Εγκλωβισμένοι σε μία διπλή εξορία, από την οικογένεια τους και έπειτα στην απομόνωση ενός ιδρύματος που τους στερούσε το δικαίωμα στην ίδια τη ζωή!

Το προσωπικό του ψυχιατρείου, μόλις δύο ειδικοί ιατροί, ενώ στη δομή στεγάζονταν κάποια στιγμή έως και 2.750 ψυχικά ασθενείς. Όλο σχεδόν το υπόλοιπο προσωπικό, το οποίο άγγιξε κάποια στιγμή τα 1000 άτομα ήταν ανειδίκευτο και ανεκπαίδευτο, ανήμπορο και άπειρο να αντεπεξέλθει στις υψηλές απαιτήσεις και τις αρμοδιότητες που τους είχαν αναθέσει. Προσλήψεις-ρουσφέτια όπως ονομάζονταν, ανθρώπων από την τοπική κοινωνία που ασχολούνταν άλλοι με την αλιεία, άλλοι με την κτηνοτροφία και άλλες ειδικότητες που καμία σχέση δεν είχαν με την ψυχική υγεία. Μαρτυρίες των ίδιων, των τότε φυλάκων λένε πως δεν ξέραμε τι είναι ψυχική νόσος, δεν ξέραμε πως να αντιμετωπίσουμε τη βία των πασχόντων και ενστικτωδώς για να προστατέψουμε και εμείς τους εαυτούς μας χρησιμοποιούσαμε βία, όχι με κακία αλλά με φόβο για τη ζωή μας.

Το 1980 υπήρξαν οι πρώτες καταγγελίες, εγχώριες και διεθνείς. Η αντιθεραπευτική πρακτική εξορίας άρχισε να γνωστοποιείται και να σοκάρει την κοινή γνώμη. Ο Δημήτρης Ζιώμας, τότε εμπειρογνώμονας της Ευρωπαϊκής επιτροπής, ο οποίος παρευρέθηκε στην ξενάγηση υπογράμμισε πως η καθοριστική συμβολή του κύριου Λουκά σε συνεργασία με τον Θεόδωρο Μεγαλοοικονόμου έφεραν, όχι μία απλή οικονομική και διοικητική, αλλά τη θεμελιώδη και ουσιαστική αλλαγή. Το μόνιμο προσωπικό είχε συμμαχήσει με τους ασθενείς και θα έκανε τα πάντα για να αλλάξει ριζικά τις συνθήκες διαβίωσής τους. Το 1989 η κυβέρνηση πιέζεται να δεσμευτεί απέναντι στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή με χρονοδιάγραμμα και στόχο την απασυλοποίηση. Τότε εγκαινιάστηκαν οι πρώτες δομές 12 ατόμων και κόσμος ξεκίνησε να μένει στα κοινωνικά διαμερίσματα, που βρίσκονταν στο κέντρο του νησιού. Οι ντόπιοι έδειξαν εντυπωσιακή θέρμη στην υποδοχή και τη συμβίωση με τον πληθυσμό των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία.

Διαβάστε όλο το θέμα στο TVXS.gr