Γιαννούλης Χαλεπάς: Τιμούν τον κορυφαίο γλύπτη ο Αλέξανδρος Βούλγαρης, το Ίδρυμα Ωνάση…

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς έχει χαρακτηριστεί ο Βαν Γκόγκ της γλυπτικής. Η μικρού μήκους ταινία ΧΑΛΕΠΑΣ του The Boy (Αλέξανδρος Βούλγαρης) και της Αργυρώς Χιώτη, εγκαινίασε το μεγάλο αφιέρωμα στον κορυφαίο γλύπτη.

Το Ίδρυμα Ωνάση διαθέτει μεγάλο σύνολο γλυπτών, σχεδίων, προπλασμάτων και εκμαγείων από έργα γλυπτικής του, που θα μοιραστεί με το κοινό.

Το αφιέρωμα ουσιαστικά αποτελείται από τέσσερις πτυχές. Φιλμ,

παράσταση, έκθεση και ειδική έκδοση για την ταραχώδη, μυθιστορηματική ζωή του Γιαννούλη Χαλεπά.

Δούναι και Λαβείν

Η παράσταση ΧΑΛΕΠΑΣ (Κεντρική Σκηνή Στέγης) βασίζεται στο λιμπέτο του The Boy σε σκηνοθεσία της Αργυρώς Χιώτη. Ακολουθεί η ομώνυμη μικρού μήκους ταινία από τους ίδιους δημιουργούς.

Η έκθεση Γιανούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν οργανώνεται και πραγματοποιείται στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Η επιμέλεια ολοκληρώθηκε από τη μελετήτρια, αρχαιολόγο και ιστορικό τέχνης Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, που υπογράφει και τη συνοδευτική έκδοση.

Αφετηρία της ρετροσπεκτίβας στη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη αποτελεί η πρόσφατη απόκτηση σημαντικού συνόλου γλυπτών και σχεδίων από το Ίδρυμα Ωνάση.

Πρόκειται για την πιο ολοκληρωμένη συλλογή για το έργο του Χαλεπά. Συμπεριλαμβάνει δημιουργίες της πρώτης, της δεύτερης και, κυρίως, της τρίτης (και σημαντικότερης) περιόδου της καλλιτεχνικής του παραγωγής.

Στην έκθεση θα παρουσιαστούν περισσότερα από 150 έργα (γλυπτά, σχέδια, κατάστιχα) από τη Συλλογή Ιδρύματος Ωνάση και δάνεια από άλλους οργανισμούς, συλλέκτες και μουσεία.

Το αφιέρωμα ολοκληρώνεται με ειδική, συνοδευτική δίγλωσση έκδοση για τη ζωή και το έργο του. Θα διατίθεται στη Στέγη, στο Τελλόγλειο και στα βιβλιοπωλεία (παραγωγή του τμήματος Εκδόσεων του Ιδρύματος Ωνάση σε σχεδιασμό του Grid Office).

Παραμύθι της Πεντάμορφης

Ο Γιανννούλης Χαλεπάς (Τήνος 1851-Αθήνα 1938), κατατάσσεται ανάμεσα στους σημαντικότερους γλύπτες του ευρωπαϊκού μοντερνισμού.

Πρωτότοκος από τα έξια παιδιά του μαρμαρογλύπτη Ιωάννη Χαλεπά, που είχε μεγάλο εργαστήρι με παραγγελίας από το εξωτερικό. Έπεισε τον πατέρα του που ήθελε να τον κάνει έμπορο, να σπουδάσει καλές τέχνες. Το 1869, άρχισε σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου με καθηγητή τον Λεωνίδα Δρόση.

Διακρίθηκε στις σπουδές του, πέρασε δυο δυο τις τάξεις και βραβεύτηκε. Με υποτροφία από την Τήνο, συνέχισε τις σπουδές του στη Σχολή Καλών Τεχνών του Μονάχου με δάσκαλο τον Μαξ Βίντμανν. Παρότι βραβεύτηκε για έργα του και στη Βαυαρία (Παραμύθι της Πεντάμορφης), το επίδομα από την Τήνο κόπηκε. Κατάφερε να μείνει εκεί για λίγο ακόμη με τη βοήθεια του ιστορικού της παλιάς Αθήνας Γ. Κωνσταντινίδη.

Το 1876 επέστρεψε στην Αθήνα. Το 1878 δημιούργησε το πιο γνωστό του έργο, το Μνημείο της Σοφίας Αφεντάκη στο Α΄ Νεκροταφείο, τη γνωστή ως Κοιμωμένη του Χαλεπά. Προκάλεσε τεράστια εντύπωση από την αρχή και παραμένει από τα πιο γνωστά του έργα. Παρά τις σαφείς πλαστικές αρετές του, δεν θεωρείται από τους ειδικούς από τα σημαντικότερα γλυπτά του διότι διακρίνεται από υπερβολικό συναισθηματισμό.

Το 1878 εκδήλωσε τα πρώτα σημάδια μιας απροσδιόριστης τότε ψυχασθένειας. Πιθανόν πυροδοτήθηκε από ερωτική απογοήτευση. Φαίνεται ότι υπήρχε κάποια οικογενειακή προδιάθεση αφού ο αδελφός του Αριστοκλής αυτοκτόνησε ενώ η αδελφή του Κατερίνα υπήρξε επίσης ψυχικά άρρωστη.

Οι γονείς του τον έκλεισαν στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας το 1888 όπου παρέμεινε 15 χρόνια ως «πάσχων από άνοιαν». Συνέχιζε πάντα να δημιουργεί αλλά κατέστρεφε τα έργα του.

Χαλεπάς ο εξαιρετικός

Όταν ο πατέρας του πέθανε, η μητέρα του τον πήρε πίσω στον Πύργο της Τήνου το 1902. Εκεί τον επισκέφτηκε ο γλύπτης Λάζαρος Σώχος ο οποίος τον βρήκε να βόσκει πρόβατα σε φοβερή ανέχεια. Απόπειρες του δημοσιογράφου Θ. Βελιανίτη να γράψει για το έργο του με την ελπίδα να τον αποκαταστήσει, παρέμειναν εν πολλοίς φρούδες.

Σώζονται κάποια προπλάσματα σε πηλό και γύψο. Αλλά από το 1878 ως το 1918 ουσιαστικά δεν υπάρχουν ολοκληρωμένα γλυπτά του.

Όταν απεβίωσε και η μητέρα του, ο Χαλεπάς έφυγε από το πατρικό και κάποια στιγμή εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Στις αρχές του 1920 άρχισε πάλι να δημιουργεί χωρίς να καταστρέφει.

Το 1925 πραγματοποιήθηκε η πρώτη έκθεση έργων του και το 1927 η Ακαδημία Αθηνών του απένειμε το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών.

Ο Χαλεπάς γεννήθηκε με τη γλυπτική μέσα του.

Σε όλες του τις φάσεις του παραμένει διακριτή η μορφοπλαστική εξέλιξη, ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου και η έμφαση σε πιο καθαρά πλαστικές αξίες, η πιο ενεργητική φωνή των όγκων.

Γνωστά του έργα μεταξύ πολλών άλλων: Σάτυρος και έρωτας (πολλαπλές μορφές), Αριάδνη κοιομώμενη, η Μήδεια, Οιδίποδας και Αντιγόνη, Αριάδνη κοιμώμενη, Μικρή αναπαυόμενη…

Κάθε αναπαράσταση και προτομή του Γιαννούλη Χαλεπά εντυπωσιάζει και συγκινεί. Για την τόλμη των αναζητήσεων, την πληρότητα των κατακτήσεων, την αλήθεια των διατυπώσεών του.

Ταξίδι στην Τήνο

Η ταινία ΧΑΛΕΠΑΣ πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο υποτροφίας Καλλιτεχνικής Έρευνας και Ανάπτυξης από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.

Αακολουθεί αποσπασματική, ελεύθερη αφήγηση ακολουθώντας την κοπιώδη και τραυματική πορεία του γλύπτη. Τα βουνά, η θάλασσα και οι άνεμοι της Τήνου αντανακλούν τον αναστατωμένο και πληγωμένο ψυχισμό του.

«Μια σκιά πάντα να ακολουθεί, μια ανάμνηση έρωτα να ξεπηδά, και τη μάχη με το σκίτσο και το γλυπτό να ζωντανεύει», παρατηρούν οι δημιουργοί.

Το φθινόπωρο του 2018, η καλλιτεχνική ομάδα μεταφέρθηκε στην Τήνο στο χωριό του Γιανούλη Χαλεπά, τον Πύργο.

Παραμύθι είμαι εγώ

Η Αργυρώ Χιώτη ξεκίνησε την in situ έρευνά της για τη ζωή και το έργο του, με προοπτική να κορυφωθεί σε παράσταση για τη Στέγη στον προγραμματισμό της σεζόν 2020-2021. Η πανδημία, ωστόσο, ανέτρεψε τον σχεδιασμό.

Ταυτόχρονα το λιμπρέτο του The Boy (κοινώς, Αλέξανδρος Βούλγαρης) και η μουσική του Jan Van Angelopoulos (για την παράσταση), πήραν μια πρώτη μορφή.

Τα γυρίσματα ολοκληρώθηκαν στο Λαύριο, με πρωταγωνιστές τους Σίμο Κακάλα, Μαρία Πανουργιά, Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη.

Η Αργυρώ Χιώτη κράτησε ημερολόγιο από τις ημέρες καλλιτεχνικής έρευνας. Σημειώνει: «Ο Γιανούλης ανεβαίνει στο βουνό διαρκώς. Πήγαινε στους μύλους και καθόταν ψηλά, για έμπνευση, του άρεσε γιατί έβλεπε τον Πύργο από τη μία, τα Υστέρνια από την άλλη. Το λατομείο, η μεγάλη αποκάλυψη: απόκοσμο τοπίο, φουτουριστική κατακόμβη πέτρας, πράσινου μαρμάρου. Στον δρόμο πεταμένο ένα πτώμα γουρουνιού σε προχωρημένη σήψη. Στο λατομείο, το ανθρώπινο σώμα φαντάζει ελάχιστο. Οι όγκοι της πέτρας ορθώνονται πελώριοι και αδιαμφισβήτητοι. Ίσως επιστρέψουμε για γύρισμα με Σίμο, με το λαϊκό τραγούδι της μάνας, “τα χώματα, τα χώματα… δως μου φιλί, δως μου φιλί… εγώ σου ’δωσα το όνομά μου”. Πρώτες δοκιμές με το γυμνό σώμα της Τζω, ζεστασιά στον πάγο. Η αντήχηση της φωνής είναι ασύλληπτη. […] Στη σχολή μαρμαροτεχνίας μείναμε ώρα, μιλήσαμε με τον Λεωνίδα Χαλεπά και τον μαρμαρογλύπτη Γιώργο Σιλίκο. Το φως έρχεται από πάνω φυσικό, από φεγγίτη. Το σκάλισμα στη σχολή είναι μουσική. Τρανς. Γλυκός ήχος παρά το σκληρό του μαρμάρου. Θα επιστρέψουμε για ηχογράφηση. “Παραμύθι είμαι εγώ. Παραμύθι να σου πω;” είχε πει κάπου ο Γιανούλης».

Το Ροζ και το Κλαις

Ο Αλέξανδρος Βούλγαρης αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα ολικού δημιουργού, ιδιοφυής μουσικός, σκηνοθέτης και συγγραφέας. Γιος της Ιωάννας Καρυστιάνη και του Παντελή Βούλγαρη ωστόσο συνέθεσε το δικό του αξιακό και αισθητικό σύμπαν. Συνθέτει τη μουσική του με την μπάντα του και ως σκηνοθέτης φανέρωσε τα σπάργανα ενός νέου κινηματογραφικού ύφους, ειδικά στο αξιοσημείωτο Ροζ (2006) αλλά και στο Κλαις (2003).

Αλλά και η παρουσία του ως ηθοποιού, δεν περνάει απαρατήρητη με το ιδιοσυγκρασιακό του στιλ. Τον απορροφά όμως η μουσική.

Έχει κυκλοφορήσει πάνω από 25 μουσικά άλμπουμ (“Please make me dance”, «Κουστουμάκι», «Ηλιοθεραπεία», «Έτοιμοι», «Παραδουλεύτρα», «Αντιλόπη», «Ώντρεϋ» και άλλα). Έχει συνθέσει μουσική για τον κινηματογράφο και το θέατρο.

Για το συγκεκριμένο φιλμ συνεργάστηκε στη σκηνοθεσία με την Αργυρώ Χιώτη.

Πληροφορίες

Δείτε την ταινία εδώ (πρώτη προβολή, 2 Φεβρουαρίου 2022 στις 21:00):

Η παράσταση ΧΑΛΕΠΑΣ (Κεντρική Σκηνή Στέγης, 10-27 Φεβρουαρίου 2022).

Η έκθεση Γιανούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (18 Φεβρουαρίου – 5 Ιουνίου 2022).

Συντελεστές ταινίας
Σκηνοθεσία: Αργυρώ Χιώτη & The Boy
Κάμερα: The Boy & Γιώτης Παρασκευαΐδης
Μοντάζ: The Boy
Μουσική & Sound Design: Jan Van Angelopoulos
Συνεργάτης Art Direction: Έφη Μπίρμπα
Καλλιτεχνικοί Συνεργάτες: Ariane Labed, Ευθύμης Θέου
Εκτέλεση Παραγωγής: Κατερίνα Κώτσου
Ηθοποιοί: Σίμος Κακάλας, Μαρία Πανουργιά, Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη
Η ταινία έγινε στο πλαίσιο της υποτροφίας Καλλιτεχνικής Έρευνας και Ανάπτυξης από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση για την παράσταση ΧΑΛΕΠΑΣ.