Τουλάχιστον μία φάλαινα νεκρή κάθε χρόνο από προπέλα πλοίου σε ελληνικά νερά

του Νίκου Αβουκάτου

Για τις φάλαινες φυσητήρες (Physeter macrocephalus), ο θάνατος από τη σύγκρουση με ένα δεξαμενόπλοιο, ένα εμπορικό πλοίο ή κρουαζιερόπλοιο, είναι οδυνηρός. Σύμφωνα, μάλιστα, με το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών «Πέλαγος», τουλάχιστον ένας φυσητήρας κάθε χρόνο σκοτώνεται σε ελληνικά νερά ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης με ένα πλοίο.

Όπως προκύπτει από μελέτη του Ινστιτούτου, στο επίκεντρο της οποίας βρίσκονται οι φυσητήρες, υπάρχει απόλυτη σύμπτωση της πορείας που ακολουθούν τα κήτη με τα τα πλοία που έχουν ως προορισμό προς το Βόρειο Αιγαίο,

«Αν δεν κάνουμε κάτι για αυτό το πρόβλημα, το είδος θα οδηγηθεί σε βέβαιη εξαφάνιση», τονίζει, ο Δρ. Αλέξανδρος Φραντζής, βιολόγος-ωκεανογράφος και ιδρυτής του Ινστιτούτου, ο οποίος μελετά για 25 χρόνια τα θαλάσσια θηλαστικά όπως τα δελφίνια, οι φάλαινες, και οι φυσητήρες.

Στην Ελληνική Τάφρο βρίσκεται ο πιο σημαντικός βιότοπος στην ανατολική Μεσόγειο για τους φυσητήρες (που αν και μεγαλύτεροι από τα περισσότερα είδη φαλαινών, δεν είναι φάλαινες γιατί αντί για μπαλένες έχουν δόντια). Πρόκειται για ένα γεωγραφικό τόξο που εκτείνεται από την Κεφαλλονιά, τη Ζάκυνθο, την Πύλο, νότια των Κυθήρων, δυτικά και νότια της Κρήτης, την Κάρπαθο έως τη Ρόδο.

Το Ινστιτούτο, λοιπόν, παρακολουθεί τη θέση, την πορεία και την ταχύτητα του κάθε πλοίου που εισέρχεται στα ελληνικά ύδατα. Η παρατήρηση αυτή είναι ζωτική για το απειλούμενο είδος των φυσητήρων που δεν ξεπερνά τα 200 άτομα στη χώρα μας.

Η αναίμακτη πρόταση επίλυσης του προβλήματος

Με τη χαρτογράφηση των δρομολογίων σε περιοχές που διαβιούν οι φυσητήρες, ο Δρ. Φραντζής και οι συνεργάτες του ξεκίνησαν μια προσπάθεια να εξηγήσουν στους διεθνείς οργανισμούς τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να σταματήσει αυτό το πρόβλημα πριν να είναι πολύ αργά.

Συγκεκριμένα, ο κ. Φραντζής υποστηρίζει ότι «εάν μετακινούνταν οι ρότες των πλοίων πιο ανοιχτά στη θάλασσα ο κίνδυνος της σύγκρουσης θα μπορούσε να μειωθεί δραματικά. «Η μελέτη μας όλα αυτά τα χρόνια απέδειξε ότι αν τα πλοία περνούν μόνο 10 χλμ πιο ανοιχτά από όσο σήμερα, το πρόβλημα θα επιλυθεί σε πολύ μεγάλο ποσοστό», εξηγεί.

Αυτή η αλλαγή του δρομολογίου για τις ναυτιλιακές εταιρείες και τον Διεθνή Οργανισμό Ναυτιλίας θα σημαίνει την καθυστέρηση του δρομολογίου για μόνο 10 με 15 λεπτά σε ταξίδια που διαρκούν αρκετές ημέρες.

«Για την προστασία και διάσωση του είδους και την επίλυση του προβλήματος βρισκόμαστε σε διαρκή επαφή με τους αρμόδιους φορείς τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα με το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας. Οι συζητήσεις μας με τον Διεθνή Οργανισμό Ναυτιλίας αφορούν το να αλλάξει το ελάχιστο δυνατό το δρομολόγιο των πλοίων (διότι συμπτωματικά τα πλοία περνούν ακριβώς από την περιοχή της μέγιστης πυκνότητας των φυσητήρων) και αυτό να γίνει με τρόπο που θα βελτιώσει και τη γενικότερη ασφάλεια της ναυσιπλοΐας και τους κινδύνους ατυχημάτων στην περιοχή. Για παράδειγμα, με τη μετακίνηση των πετρελαιοφόρων στα ανοιχτά μειώνονται και οι κίνδυνοι ρύπανσης από πετρελαιοκηλίδες στις ακτές του Ιονίου είτε αυτές είναι τουριστικές περιοχές, είτε αποτελούν πολύ σημαντικούς προστατευόμενους βιότοπους (π.χ. τις παραλίες ωοτοκίας των χελωνών στην Ζάκυνθο ή τον Κυπαρισσιακό κόλπο)», λέει ο κ. Φραντζής και προσθέτει:

«Πριν από λίγο καιρό παρουσιάσαμε τα στοιχεία της μελέτης μας στη Διεθνή Φαλαινοθηρική Επιτροπή και το Διεθνή Οργανισμό Ναυτιλίας και διαπιστώσαμε ότι υπάρχει καλή διάθεση για συνεργασία. Μάλιστα οι Oργανισμοί αυτοί αναγνώρισαν ότι η Ελληνική Τάφρος είναι ένα από τα τέσσερα σημεία στον πλανήτη όπου πρέπει άμεσα να γίνει μια διευθέτηση του προβλήματος συγκρούσεων πλοίων με μεγάλα θαλάσσια θηλαστικά. Εμείς επιδιώκουμε να γίνει με τον σωστό και με επίσημο τρόπο, δηλαδή η κατάθεση της μελέτης να γίνει από το αρμόδιο υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας μέχρι τον Ιούλιο ως πρώτο βήμα, ώστε η χώρα μας να ζητήσει τη συμβουλευτική συνδρομή του Διεθνούς Οργανισμού και τον ερχόμενο Φεβρουάριο του 2019 να κατατεθεί προς έγκριση η επίσημη πρόταση της Ελλάδας».

Άλλοι κίνδυνοι για τις φυσητήρες

Οι φυσητήρες αντιμετωπίζουν μια πληθώρα απειλών, από την εμπλοκή στα δίχτυα αλιείας μέχρι την κατάποση πλαστικών αποβλήτων. Στην Ελλάδα σοβαρό ζήτημα είναι και η ηχητική ρύπανση από σεισμικές έρευνες, μετά την ανακάλυψη υδρογονανθράκων στην ανατολική Μεσόγειο. Τα πολεμικά πλοία που διεξάγουν ασκήσεις με στρατιωτικά σόναρ αποτελούν επίσης μεγάλη απειλή για βαθιά καταδυόμενα είδη, όπως ο φυσητήρας και οι ζιφιοί.

Τα τεράστια αυτά θηλαστικά βρίσκουν τροφή μέσα σε υποθαλάσσιους γκρεμούς και γεύονται τον αγαπημένο τους μεζέ που δεν είναι άλλος από τα γιγάντια βαθυπελαγικά καλαμάρια. Μέχρι το 1998, οπότε και ανακαλύφθηκε ο πληθυσμός τους από το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος, ήταν άγνωστη η παρουσία τους στον ελλαδικό χώρο και γενικότερα στην ανατολική Μεσόγειο.