Μέδουσες στην Ελλάδα: Στα Δωδεκάνησα οι περισσότερες καταγραφές του είδους Pelagia noctiluca

του Νίκου Αβουκάτου

Φέτος είναι η δεύτερη συνεχή χρονιά που τρέχει το πρόγραμμα επιστήμης των πολιτών (citizen science) για τις μέδουσες στις ελληνικές θάλασσες από το Ελληνικό Παρατηρητήριο Βιοποικιλότητας. Μέσα από αυτό το πρόγραμμα βασικός στόχος είναι η πιο εξειδικευμένη γνώση για τις μέδουσες, όπως ποια είδη απαντώνται, πότε και πού εμφανίζεται το κάθε είδος, πού εμφανίζεται, αν υπάρχουν εξάρσεις μεδουσών και αν ναι σε ποια είδη, αν υπάρχουν ξενικά είδη και αν ναι τι καταγραφές υπάρχουν για αυτά.

Σήμερα η σχετική ομάδα στο facebook

αριθμεί πάνω από 1.500 μέλη και οι πολίτες που δίνουν καταγραφές μεδουσών αυξήθηκαν από πέρσι (σχεδόν διπλασιάστηκαν).

Πώς δουλεύει το πρόγραμμα;

Ο κάθε πολίτης βάζει την καταγραφή του είτε στο inaturalist (πλατφόρμα καταγραφής βιοποικιλότητας, όπου λαμβάνονται όλα τα δεδομένα για την Ελλάδα). Για ευκολία το πραγματοποιεί σε ένα γκρουπ που έχει δημιουργηθεί για αυτό τον σκοπό στο facebook με τίτλο "Μέδουσες και Τσούχτρες στην Ελλάδα - Jellyfish in Greece".

«Μέσω φίλτρων ψάχνουμε στο facebook για καταγραφές μεδουσών στην Ελλάδα οι οποίες έχουν μπει σε άλλες ομάδες ή σε δημόσια προσωπικά προφίλ και ζητάμε πληροφορίες για να τις καταγράψουμε και αυτές και να τις βάλουμε στην βάση δεδομένων. Έπειτα αφού έχουμε πάρει όλα τα στοιχεία που χρειάζονται όπως ημερομηνία, είδος, τοποθεσία, πληθυσμό, και προαιρετικά φωτογραφία ή βίντεο (για επιβεβαίωση του είδους), τα ανεβάζουμε σε ξεχωριστή βάση δεδομένων όπου έχει δημιουργηθεί για αυτό το πρότζεκτ. Και στο τέλος τα χαρτογραφούμε σε ένα χάρτη που έχουμε δημιουργήσει μέσω του google my maps, ώστε ο κάθε πολίτης να βλέπει τι είδος καταγράφηκε, πότε, πού και αν ήταν αρκετές μέδουσες», λέει στη Greenagenda.gr ο Χρήστος Τακλής, διαχειριστής του Ελληνικού Παρατηρητήριου Βιοποικιλότητας και συντονιστής του προγράμματος για τις μέδουσες.

Δείτε τη χαρτογράφηση της παρουσίας των μεδουσών ΕΔΩ.

Αριστερά επάνω, πατώντας το εικονίδιο αριστερά από το όνομα, ανοίγει το μενού και μπορείτε να επιλέξετε να εμφανιστούν και οι άλλοι μήνες. Στις αρχές κάθε μήνα κρύβονται οι προηγούμενοι για να μην υπάρχει σύγχυση.

Τα ξενικά είδη σε Μεσόγειο και Ελλάδα

«Λόγω της διάνοιξης της διώρυγας του Σουέζ αλλά και της επικράτησης συνθηκών τροπικού κλίματος της Μεσογείου, έχουμε αρχίσει να έχουμε περισσότερα ξενικά είδη στη Μεσόγειο αλλά και στην Ελλάδα. Η χώρα μας, όπως και όλες οι υπόλοιπες χώρες, έχουν υποχρέωση απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση να καταγράψουν τα ξενικά είδη. Και για αυτό η συστηματική καταγραφή βοηθάει σε αυτή την υποχρέωση. Οπότε, μόλις τελειώσει το πρόγραμμα σκοπεύουμε να παραδώσουμε όλες τις καταγραφές των ξενικών ειδών στην ευρωπαϊκή ένωση» σημειώνει ο κ. Τακλής.

Μέδουσες που θεωρούνται ξενικά είδη στην Ελλάδα είναι οι ακόλουθες:

Mnemiopsis leidyi (η πιο κοινή διαφανής μέδουσα που βλέπουμε), Cassiopea andromeda, Rhopilema nomadica, Pelagia benovici, chrysaora cf. Achlyos

Pelagia noctiluca και Κορινθιακός Κόλπος

«Τις προηγούμενες τρεις χρονιές, ο Κορινθιακός Κόλπος, επειδή θεωρείται κλειστός κόλπος, είχε μεγάλο πρόβλημα με τις μέδουσες και συγκεκριμένα με το είδος Pelagia noctiluca. Όμως, τη συγκεκριμένη μέδουσα δεν τη συναντούμε μόνο στον Κορινθιακό. Φέτος οι περισσότερες καταγραφές που είχαμε από αυτό το είδος ήταν στα Δωδεκάνησα. Γενικά για το είδος Pelagia noctiluca γνωρίζουμε καλά από τη βιβλιογραφία ότι επιβιώνει σε θερμοκρασίες από 10 μέχρι 27 °C και ότι την εντοπίζουμε από 0 μέτρα ως 150 μέτρα βάθος. Περίπου ανά δεκαετία κάνει έναν κύκλο έξαρσης ο οποίος κρατάει για 2-3 χρόνια. Έτσι, φέτος φαίνεται ότι είναι η πρώτη χρονιά μετά από αυτό τον κύκλο έξαρσης. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως το είδος θα εξαφανιστεί για την επόμενη δεκαετία. Θα συνεχίσει να υπάρχει απλώς σε κανονικά επίπεδα», λέει ο ίδιος.

Οι καταγραφές της Pelagia noctiluca στα Δωδεκάνησα:

Ρόδος - ΑπρίλιοςΧάλκη - ΜάιοςΓυαλί και Κως - Αύγουστος

Η Pelagia noctiluca φαίνεται ότι προτιμάει τη Νότια Ελλάδα και αυτό ίσως να οφείλεται στη θερμοκρασία της θάλασσας.

Οδηγός αναγνώρισης και χάρτης στη διάθεση των πολιτών

Μέσα από το πρόγραμμα παρέχονται όσες περισσότερες πληροφορίες στους πολίτες. Έτσι μέσω του χάρτη κάθε πολίτης έχει πρόσβαση σε όλες τις καταγραφές.

«Έχουμε δημιουργήσει από την πρώτη στιγμή έναν οδηγό πεδίου (όπως λέγεται) μέσα στην ιστοσελίδα μας (https://www.biodiversitygr.org/jellyfish-species.html) όπου έχουν περαστεί τα γνωστά είδη μεδουσών που βλέπουμε πιο συχνά (διότι υπάρχουν και άλλα δεκάδες που δεν έχουν καταγραφεί ποτέ ή είναι τόσο μικροσκοπικά που δεν τα βλέπουμε). Έτσι ο κάθε πολίτης μπορεί μόνος του να αναγνωρίσει το είδος μέδουσας που είδε, να δει αν είναι επικίνδυνο και να μάθει κάποιες βασικές πληροφορίες για αυτό», τονίζει ο κ. Τακλής.

Χρήσιμες πληροφορίες και συμπεράσματα

Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν θανατηφόρες μέδουσες, και τις περισσότερες φορές αρκεί μια κορτιζονούχα κρέμα για τα τσιμπήματα των μεδουσών. Αυτό σημαίνει πως οι πολίτες και οι τουρίστες μπορούν να ευχαριστηθούν το μπάνιο τους και τις διακοπές τους.

Επίσης, σημειώνει ο κ. Τακλής, «δεν μπορούμε να καταγράψουμε την πορεία των μεδουσών διότι εξαρτώνται κυρίως από τα υποθαλάσσια ρεύματα. Εκτός αν υπάρχει συνεχόμενη καταγραφή των ρευμάτων αλλά και των μεδουσών προς τα που κινούνται».

Ταυτόχρονα σημαίνει πως οι μέδουσες μπορεί να είναι σε ένα συγκεκριμένο σημείο το πρωί και το μεσημέρι – απόγευμα να μην υπάρχει ούτε μία στο ίδιο σημείο.

«Δυστυχώς αντί οι φορείς, οι επιχειρηματίες και οι κάτοικοι να προετοιμάζονται κάθε χρόνο για τις μέδουσες αλλά και για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στον τουρισμό στην περιοχή τους προσπαθούν να αποκρύψουν το πρόβλημα, νομίζοντας ότι η ενημέρωση για το θέμα των μεδουσών θα τους καταστρέψει οικονομικά, ενώ υπάρχουν λύσεις συνήθως βραχυπρόθεσμες, οι οποίες όμως κοστίζουν είτε λίγα χρήματα είτε περισσότερα ανάλογα με την λύση», προσθέτει ο ίδιος.

Και συμπληρώνει: «Πολλοί πολίτες θεωρούν πως αυξήθηκαν οι μέδουσες, αλλά κανείς επιστήμονας δεν πρόκειται να το πει αυτό γιατί για να θεωρηθεί ότι αυξήθηκαν ή μειώθηκαν οι μέδουσες πρέπει να υπάρχουν δεδομένα και να γίνεται συστηματική καταγραφή, κάτι το οποίο όμως δεν γίνεται».

Το ότι οι περισσότερες καταγραφές υπάρχουν τον μήνα Ιούλιο και Αύγουστο οφείλεται στο γεγονός ότι τότε είναι η περίοδος που γεμίζουν όλες οι παραλίες από τους πολίτες και τους τουρίστες, και έτσι είναι πιο εύκολο να εντοπιστούν οι μέδουσες.