Η σύγκρουση των μοντέλων της εκτεταμένης και της συνεκτικής πόλης

του Θοδωρή Καραουλάνη

Το τρέχον δίλημμα που υπάρχει σε όλα τα επίπεδα σχεδιασμού και εφαρμογής πολιτικής που έχουν σχέση με τη ρύθμιση του χώρου, τόσο εντός όσο και εκτός πόλεων, ανέδειξε ο καθηγητής του ΕΜΠ και Πρόεδρος Εταιρείας Διαχείρισης Πάρκου Αντώνης Τρίτσης, Γιάννης Πολύζος, σε εκδήλωση που διοργανώθηκε στο αμφιθέατρο του ΤΕΕ στην Αθήνα από τη (νεοσύστατη, ενόψει εκλογών στην Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων, ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ) αριστερή παράταξη της Ριζοσπαστικής Συνεργασίας Αρχιτεκτόνων, που πρόσκειται στο κυβερνών κόμμα, με θέμα «Χωρικός Σχεδιασμός και Μεταφορές - Η πόλη χώρος συλλογικής έκφρασης».

Ο κ. Πολύζος, ο οποίος είναι γνωστός επιστήμονας καθώς έχει ασχοληθεί, πέρα από τα ακαδημαϊκά του καθήκοντα, με πολλές θέσεις ευθύνης και επιτροπές των αρμόδιων Υπουργείων, περιέγραψε με αδρές γραμμές την τρέχουσα διαμάχη που υπάρχει σε επίπεδο επιστημονικό, αντιλήψεων και πολιτικής για τη ρύθμιση του χώρου, συνδυάζοντας τα διδάγματα από τη διαδικασία έγκρισης και εφαρμογής του Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας με πολιτικές τάσεις στη χώρα μας αλλά και παραδείγματα από άλλες χώρες.

Κατά τον κ. Πολύζο, υπάρχουν δύο σχήματα που αντιπαρατίθενται και πολλές φορές καθορίζουν τις πολιτικές επιλογές (χρήσεις γης, χωροταξικά και πολεοδομικά σχέδια, όρους δόμησης κλπ):

Η εκτεταμένη πόλη συνεχώς επεκτείνεται και εντάσσει νέες περιοχές στα σχέδια πόλης. Είναι αυτό που πολλοί στη χώρα μας λένε «πότε θα μπει το χωράφι μου στο σχέδιο», το οποίο χωράφι έχει ήδη πολλές φορές και ένα αυθαίρετο μέσα. Αυτή η πολιτική της εκτεταμένης πόλης, στην περίπτωση της Αττικής, υποστηρίζει ότι η αρτιότητα δόμησης πρέπει να είναι σε όλη την περιοχή στα 750 τετραγωνικά μέτρα, σημειώνει ο κ. Πολύζος, παρά τις αντίθετες προβλέψεις της νομοθεσίας για πολλές περιοχές και τους γενικούς κανόνες του Ρυθμιστικού για πολύ μεγαλύτερες αρτιότητες. Όπως τόνισε χαρακτηριστικά, κανένας πολιτικός δεν θέλει τέσσερα στρέμματα αρτιότητα στην Αττική. Παράλληλα, επεκτείνεται η Αττική οδός και δημιουργούνται νέες χρήσεις σε περιοχές με άλλον χαρακτήρα, όπως νέα εκθεσιακά ή εμπορικά κέντρα σε αγροτικές, κατά βάση μέχρι τώρα, περιοχές. Το μοντέλο της εκτεταμένης πόλης στην περίπτωση της Αττικής προτρέπει παράλληλα την ανάπτυξη με βάση τους δύο βασικούς οδικούς άξονες (Αττική Οδός, ΕΟ Αθηνών Λαμίας), ενώ παράλληλα η πόλη, σε αντίθεση με τις επιλογές σε άλλες χώρες, έχει χάσει το πρόσωπό της στη θάλασσα.

Το μοντέλο της συνεκτικής πόλης, είναι μια άλλη προσέγγιση που βασίζεται στην οικονομία του χώρου, σύμφωνα με τον κ. Πολύζο. Βασικός άξονας ενός τέτοιου μοντέλου είναι ο περιορισμός της εκτός σχεδίου δόμησης και της επέκτασης των σχεδίων πόλης σε νέες περιοχές. Για παράδειγμα, ανέφερε ο κ. Πολύζος, υπάρχει η εμπειρία ετών στον (καταργηθέντα) Οργανισμό της Αθήνας, όπου πίεζαν διαρκώς οι τοπικοί άρχοντες για επέκταση των σχεδίων πόλης. Το βασικό επιχείρημα – και μάλιστα με ταξικό, κοινωνικό πρόσημο - ήταν ότι χωρίς επέκταση των σχεδίων πόλης στην Αττική, αυξάνεται η τιμή της γης και έτσι αποκλείονται από την απόκτηση κατοικίας τα φτωχά στρώματα.

Σύμφωνα με τον καθηγητή του ΕΜΠ είναι ξεκάθαρο ότι οι κυβερνήσεις μέχρι σήμερα υποστηρίζουν το πρώτο μοντέλο, της εκτεταμένης πόλης. Και έφερε ως παράδειγμα τα αυαθίρετα, όπου πέρα από τις επιστημονικές ενστάσεις, σε οικονομικό επίπεδο όσοι δηλώνουν και νομιμοποιούν τα αυθαίρετά τους πιέζουν μετά για τη δημιουργία των απαραίτητων αστικών υποδομών (ύδρευση, αποχέτευση, οδοποιία, αστικός εξοπλισμός κλΠ0 με αποτέλεσμα η νομιμοποίηση αυθαιρέτων σε «νέες» περιοχές να οδηγεί τελικά σε μία «ακριβή» πόλη.

Αντίθετα το μοντέλο της συνεκτικής πόλης προσπαθεί να «κερδίσει» τον ήδη δομημένο χώρο. Στο κέντρο της Αθήνας, ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Πολύζος, η Σταδίου το βράδυ είναι άδεια.

Μία άλλη διαφορά των δύο μοντέλων, σύμφωνα με τον κ. Πολύζο, είναι το ζήτημα των αστικών μεταφορών. Σύμφωνα με τον κ. καθηγητή, η συνεκτική πόλη βασίζεται στα μέσα μαζικής μεταφοράς ενώ η εκτεταμένη πόλη στο μοντέλο των αυτοκινητοδρόμων (και έτσι έχουμε τις συζητήσεις για τις επεκτάσεις της Αττικής Οδού, νέες σήραγγες στον Υμηττό κλπ). Ένα άλλο σχετικό με τις μεταφορές παράδειγμα επιβολής του μοντέλου της εκτεταμένης πόλης πάνω στη συνεκτική, που ανέφερε ο κ. Πολύζος, είναι η υποθαλάσσια σύνδεση της Σαλαμίνας, που προωθείται αυτή την περίοδο. Ο κ. Πολύζος σημειώνει ότι η σύνδεση αυτή ΔΕΝ περιλαμβάνεται στο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας και όμως προωθείται, ενώ οδηγεί μάλλον σε επέκταση της πόλης της Αθήνας στη Σαλαμίνα.

Ο κ. Πολύζος σημείωσε ακόμη ότι στη χώρα μας δεν έχουμε προχωρήσει ακόμη την έννοια της βιώσιμης πόλης. Έφερε μάλιστα ως παράδειγμα αντίστοιχης έντονης διαμάχης το Παρίσι, όπου η δήμαρχος δίνει μάχες με την Περιφερειάρχη για την πεζοδρόμηση κεντρικής λεωφόρου του Σηκουάνα. Όπως ανέφερε ο κ. Πολύζος, οι εντός Παρισιού θέλουν πεζοδρόμηση ενώ οι των προαστίων θέλουν αυτοκινητόδρομο.

Όσον αφορά τη βιώσιμη αστική κινητικότητα, ο καθηγητής του ΕΜΠ σημείωσε ότι πρέπει να στηρίζεται στα μέσα σταθερής τροχιάς και στις λωρίδες αποκλειστικής διέλευσης για τα τροχοφόρα δημόσια ΜΜΜ. Όπως τόνισε χαρακτηριστικά ο κ. Πολύζος, χωρίς στηθαίο ή ακόμη και περίφραξη της αποκλειστικής λωρίδας, δεν μπορεί το τρόλεϊ ή το λεωφορείο να φτάσει στην ώρα του.

Τέλος, αναφερόμενος στο επίπεδο του κεντρικού σχεδιασμού (χωροταξική οργάνωση) ο κ. Πολύζος σημείωσε ότι «βρισκόμαστε τα τελευταία χρόνια σε άμυνα». Λόγω της οικονομικής αναγκαιότητας, η Πολιτεία βάζει η προτεραιότητα τη νομοθεσία και τις διαδικασίες fast track. Και παράλληλα οι θεσμοί ζητούν να ξεχάσουμε τα επίπεδα σχεδιασμού που γνωρίζουμε (Ρυθμιστικό, ΓΠΣ κλπ) και να προχωρήσουν ειδικά χωρικά σχέδια λόγω ανάγκης προσέλκυσης επενδύσεων. Όμως, σύμφωνα με τον κ. Πολύζο, αυτή η τάση και οι διαδικασίες fast track εν τέλει υποσκάπτουν το κράτος δικαίου.