Κρίση στη Μέση Ανατολή: Ρίσκα και «αναχώματα» για την οικονομία

Η παράταση κλίματος γεωπολιτικής αβεβαιότητας αναμφίβολα δεν βοηθά στην προσπάθεια της οικονομίας να κρατήσει δυναμικούς ρυθμούς ανάπτυξης, ειδικά την ώρα που στη χώρα όλοι στρέφουν την προσοχή τους στην έναρξη της τουριστικής σεζόν.

Γι’ αυτό, σε εγρήγορση βρίσκεται το οικονομικό επιτελείο ώστε να σταθμίσει σε περίπτωση κλιμάκωσης της έντασης στη Μέση Ανατολή, κινήσεις που θα αποτρέψουν “απόνερα” στην οικονομία. Προς ώρας, εκτιμάται ότι η νευρικότητα θα κυριαρχήσει στις διεθνείς αγορές καθώς όλοι και όλες θα σταθμίζουν το πώς και εάν θα αντιδράσει το Ισραήλ ρίχνοντας

‘λάδι’ στη φωτιά της Μέση Ανατολής.

Στο μεταξύ, οι αγορές στην Ασία άνοιξαν νευρικά, με τον Δείκτη ΝΙΚΚΕΙ στην Ιαπωνία να καταγράφει πτώση, σε αντίθεση με τους δείκτες της Σαγκάης, ωστόσο οι τιμές του πετρελαίου δείχνουν, προς ώρας μια τάση μικρής αποκλιμάκωσης.

Οι βασικές ανησυχίες του οικονομικού επιτελείου κύρια έχουν να κάνουν με τον πληθωρισμό αλλά και το πώς μπορεί να επηρεαστεί η πορεία του τουρισμού ή και των εξαγωγών εάν το κλίμα της αβεβαιότητας "φρενάρει" την πορεία ανάπτυξης αγορών αναφοράς για τα ελληνικά προϊόντα.

“Βραχυπρόθεσμα, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι αγορές θα αντιδράσουν σπασμωδικά. Τώρα τις πρώτες ημέρες θα δούμε αυξήσεις, όσο τουλάχιστον υπάρχει ανησυχία και αμφιβολία για την εξέλιξη της κατάστασης. Ωστόσο, οι αναλύσεις είναι καθησυχαστικές και είναι πάρα πολύ σημαντικό για τον τρόπο εξέλιξης των πραγμάτων, αυτό να επιβεβαιωθεί και να εξελιχθεί προς την κατεύθυνση της μη κλιμάκωσης ή ακόμα καλύτερα και της αποκλιμάκωσης. Εμείς από την πλευρά μας, είναι σημαντικό να μη δεχθούμε αναιτιολόγητες αυξήσεις, σε αποθέματα καυσίμων που έχουν ήδη τιμολογηθεί και φορολογηθεί”, υπογράμμισε μιλώντας στο MEGA την Κυριακή ο υφυπουργός Οικονομικών κ. Χ Θεοχάρης. Συνέχισε λέγοντας ότι “η Πολιτεία, έχει τους μηχανισμούς για να κάνει τους ελέγχους. Είναι προφανές ότι αυτή η περίοδος, που υπάρχει αναταραχή, είναι η περίοδος που όλοι οι μηχανισμοί πρέπει να είναι σε εγρήγορση. Είτε έχουν σχέση με την αισχροκέρδεια είτε έχουν σχέση με τη φοροδιαφυγή. Τις επόμενες ημέρες θα είναι στους δρόμους τα κλιμάκια της ΑΑΔΕ και της ΔΙΜΕΑ, ώστε να πραγματοποιούν ελέγχους”.

Ο τουρισμός

Σε σχέση με τον τουρισμό, η εστία της έντασης να είναι μακριά και τα “απόνερά” της να μη φτάνουν στο Αιγαίο, ωστόσο με τόσο έντονη αβεβαιότητα σε διεθνές επίπεδο, κανείς και καμία δεν μπορεί να "κοιμάται ήσυχος/η". Άλλωστε το τουριστικό προϊόν είναι εύθραυστο. Προς ώρας αυτό που φαίνεται είναι, μόνο, μια μείωση της ροής τουριστών από το Ισραήλ, που αποτελεί μια βασική “πηγή’ για τον ελληνικό τουρισμό.

“Οι αφίξεις ταξιδιωτών από το Ισραήλ στην Ελλάδα και οι αντίστοιχες εισπράξεις ακολούθησαν ανοδική τάση τα τελευταία χρόνια. Ειδικότερα, το μερίδιό τους στο σύνολο των εισερχόμενων ταξιδιωτών προσέγγισε το 2% το 2022 τόσο για τις αφίξεις όσο και για τις εισπράξεις, ξεπερνώντας τα αντίστοιχα επίπεδα του 2019 (1% στις αφίξεις και στις εισπράξεις)” αναφέρει στην ανάλυση που έχει ενσωματώσει στην Έκθεσή της για το 2023 η Τράπεζα της Ελλάδος. “Κατά τη θερινή περίοδο Απριλίου-Οκτωβρίου 2024 οι προγραμματισμένες αεροπορικές θέσεις από το Ισραήλ στα αεροδρόμια προορισμού στην Ελλάδα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο, Μύκονος, Σαντορίνη κ.ά.) εμφανίζουν πτώση κατά 7,6% στις 856,8 χιλ. θέσεις (από 927,1 χιλ. θέσεις την αντίστοιχη περίοδο του 2023)” αναφέρει επίσης η ΤτΕ.

Συνολικά πάντως η ΤτΕ αναφέρει ότι “η άμεση επίδραση των πολεμικών συγκρούσεων Ισραήλ-Χαμάς στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Ελλάδος εκτιμάται ότι θα είναι μικρή, στο βαθμό που οι πολεμικές επιχειρήσεις θα παραμείνουν περιορισμένες γεωγραφικά και χρονικά. Σε περίπτωση που η σύρραξη θα συνεχιστεί στη διάρκεια του 2024, αλλά θα παραμείνει περιορισμένη γεωγραφικά, δεν αναμένεται σημαντική επίπτωση από τη μείωση των ταξιδιωτών από το Ισραήλ, λόγω αφενός του μικρού μεγέθους της αγοράς αυτής και αφετέρου της διασποράς των αγορών του εισερχόμενου τουρισμού στην Ελλάδα και της υποκατάστασής της από άλλες δυναμικές αγορές, όπως για παράδειγμα αυτή των ΗΠΑ.”

“Μεγαλύτερη ανησυχία προκύπτει για τις πιθανές εξελίξεις σε περίπτωση κλιμάκωσης του πολέμου στη Μέση Ανατολή με μια ευρύτερη εμπλοκή χωρών καθώς και παρατεταμένης διάρκειάς της. Αυτό μπορεί να ασκήσει εμμέσως αρνητική επίδραση στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών μέσω των διαύλων που συνδέονται κυρίως με τις τιμές των καυσίμων και με την αύξηση της αβεβαιότητας, οι οποίες θα επηρεάσουν τις επιλογές όλων των ταξιδιωτών, τις μεταφορές, καθώς και τις εφοδιαστικές αλυσίδες” προσθέτει η ΤτΕ που τονίζει ότι: “Ήδη, η δράση των ανταρτών Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα έχει οδηγήσει στην αναδρομολόγηση των εμπορικών πλοίων μακριά από την περιοχή αυτή, με συνέπεια τα πλοία να ακολουθούν τη μακρύτερη διαδρομή (τον περίπλου της Αφρικής) αντί μέσω της διώρυγας του Σουέζ.”

Πιο συγκεκριμένα, με βάση την ΤτΕ το ισοζύγιο πληρωμών και ευρύτερα η ελληνική οικονομία εκτιμάται ότι θα επηρεαστούν μέσα από τους εξής διαύλους:

α) μείωση της εξωτερικής ζήτησης ελληνικών προϊόντων, καθώς και αναβολή ταξιδιών λόγω των γεωπολιτικών εξελίξεων και του φόβου τρομοκρατικών ενεργειών, με μείωση των εισροών στο ισοζύγιο πληρωμών,

β) τιμές των καυσίμων, με αυξητικές πιέσεις στις τιμές του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και κατ’ επέκταση της ηλεκτρικής ενέργειας,

γ) προβλήματα στις μεταφορές και στις εφοδιαστικές αλυσίδες και συνεπαγόμενη αύξηση των τιμών των εισαγόμενων πρώτων υλών και

δ) αναβολή επενδυτικών σχεδίων και μείωση των ροών ΞΑΕ και ενδεχόμενη επιδείνωση των συνθηκών χρηματοδότησης στην παγκόσμια και στην εγχώρια οικονομία λόγω ανόδου της αβεβαιότητας και επαναξιολόγησης των κινδύνων.

Τα καύσιμα

Ειδικότερα για τα καύσιμα, οι τιμές του πετρελαίου δείχνουν, προς ώρας μια τάση μικρής αποκλιμάκωσης. Το μπρεντ συγκεκριμένα κινείται πτωτικά, όντας βέβαια ακόμη πάνω από τα 90 δολάρια το βαρέλι, έχοντας “τσιμπήσει” τον τελευταίο μήνα ποσοστό 4,68%.

“Τις τελευταίες δύο εβδομάδες, σημειώθηκαν ανοδικές πιέσεις στις τιμές του πετρελαίου, με την τιμή του αργού πετρελαίου Brent να κυμαίνεται, προσωρινά, περί τα 90 δολάρια ανά βαρέλι. Ο παρατεταμένος πόλεμος στην Ουκρανία που έχει ξεπεράσει ήδη τα δύο έτη και η κλιμάκωση των ανησυχιών για μία διευρυμένη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή ή για συνέχιση των εχθροπραξιών στην Ερυθρά Θάλασσα έχουν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην άνοδο των τιμών του πετρελαίου. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν θα διατηρηθούν αυτές οι ανοδικές πιέσεις και για πόσο χρονικό διάστημα;” αναφέρει μελέτη της Alpha Bank που δημοσιεύτηκε την περασμένη εβδομάδα, λίγο πριν την επίθεση των Ιρανών στο Ισραήλ.

Προβλέψεις και άμυνες

Πάντως η ανάλυση της Alpha Bank αναφέρει ότι:

“Σήμερα, φαίνεται πιθανό οι τιμές του πετρελαίου να παραμείνουν σχετικά αυξημένες, ακόμη και αν οι γεωπολιτικές εντάσεις αρχίσουν να υποχωρούν, επειδή, κατά κύριο λόγο, η ανθεκτικότητα της οικονομίας των ΗΠΑ και, δευτερευόντως, η αποφυγή της ύφεσης στην Ευρώπη είναι πιθανό να ενισχύσουν τη ζήτηση για πετρέλαιο. Παράλληλα, ο OPEC ενδεχομένως να περιορίσει την προσφορά, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Διεθνή Οργανισμού Ενέργειας (International Εnergy Αgency-IEA).”

“Όμως” αναφέρει η ανάλυση, “αξίζει να επισημανθεί ότι παρά τις παρατεταμένες γεωπολιτικές εντάσεις στη Μέση Ανατολή που ξέσπασαν τον Οκτώβριο του 2023, οι αγορές πετρελαίου παρέμειναν σχετικά ήρεμες και ελεγχόμενες, καθώς το διαπραγματεύονταν στην περιοχή των 75 και 85 δολαρίων το βαρέλι για μεγάλο μέρος του περασμένου έτους. Οι λόγοι που η τιμή του πετρελαίου πέρυσι (αλλά ακόμα και σήμερα) δεν εκτοξεύθηκε στα ιστορικά υψηλά επίπεδα περασμένων δεκαετιών, αλλά παραμένει ελεγχόμενη, είναι οι κάτωθι:

Πρώτον, η προσφορά, που είναι ο βασικότερος παράγοντας των αυξήσεων των τιμών. Σήμερα, η παραγωγή πετρελαίου είναι λιγότερο συγκεντρωμένη στη Μέση Ανατολή καθώς και μεταξύ των μελών του OPEC, από ό,τι ήταν για μεγάλο μέρος των τελευταίων 50 ετών. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην έκρηξη της παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίου, τη δεκαετία του 2010, που Αυτό οφείλεται εν μέρει στην έκρηξη της παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίου, τη δεκαετία του 2010, που κατέστησε, πλέον, την Αμερική καθαρό εξαγωγέα πετρελαίου (“Three reasons why oil prices are remarkably stable”, Economist, Μάρτιος 2024). Επίσης, η αυξανόμενη παραγωγή από χώρες εκτός του OPEC έχει συμβάλλει σημαντικά στη διαφοροποίηση της προσφοράς. Ο IEA εκτιμά ότι οι νέες πηγές, μαζί με τους αυξημένους όγκους από την Αμερική και τον Καναδά, θα καλύψουν το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης της παγκόσμιας ζήτησης για πετρέλαιο, το 2024. Δεύτερον, το πετρέλαιο από τη Ρωσία, τον τρίτο μεγαλύτερο παραγωγό στον κόσμο, συνέχισε να διατίθεται, παρά τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί από τις δυτικές χώρες, οι οποίες το 2022 επέβαλαν ανώτατο όριο τιμής 60 δολάρια ανά βαρέλι στις ρωσικές εξαγωγές αργού πετρελαίου, αλλά το ρωσικό πετρέλαιο εξακολουθεί να διαπραγματεύεται πάνω από το συγκεκριμένο ανώτατο όριο τιμών. Συνεπώς, η συνεχιζόμενη διαθεσιμότητα ρωσικού πετρελαίου συνέβαλε στην αποτροπή της δραματικής αύξησης των τιμών, που πολλοί φοβούνταν πως θα συνέβαινε το 2022, μετά από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Τρίτον, η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα των μελών του OPEC (δηλαδή, η ποσότητα πετρελαίου που μπορεί να παραχθεί από τις εγκαταστάσεις σε σύντομο χρονικό διάστημα). Όταν η παραγωγή ήταν περιορισμένη, όπως ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι εξαγωγικές χώρες είχαν λίγα περιθώρια να ανταποκριθούν στην αύξηση της ζήτησης. Σήμερα, η κατάσταση είναι διαφορετική, καθώς υπολογίζεται (America’s Energy Information Administration) ότι τα μέλη του OPEC έχουν περίπου 4,5 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα πλεονάζουσας δυναμικότητας -μεγαλύτερη από τη συνολική ημερήσια παραγωγή του Ιράκ. Με άλλα λόγια, το επιπλέον απόθεμα του OPEC μπορεί να αμβλύνει το πλήγμα από μία διαταραχή στον εφοδιασμό πετρελαίου. Τέταρτον, ο παγκόσμιος ρυθμός ανάπτυξης, σήμερα, είναι χαμηλότερος απ’ ό,τι ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και σε συνδυασμό με τη μετάβαση στην πράσινη ανάπτυξη αναμένεται να συγκρατήσει τη ζήτηση για πετρέλαιο. Παράλληλα, τα τελευταία έτη, η Κίνα που είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας πετρελαίου στον κόσμο, παρουσιάζει χαμηλότερη οικονομική ανάπτυξη σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη. Επίσης, οι διαρθρωτικές αλλαγές στην παραγωγή της θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στο ενεργειακό της μίγμα, αφού η χρήση πιο φιλικών προς το περιβάλλον πηγών ενέργειας ενδέχεται να περιορίσει τη ζήτηση πετρελαίου. Ενδεικτικά, το επόμενο έτος, εκτιμάται ότι τα μισά από τα νέα αυτοκίνητα που θα πωλούνται στη χώρα θα είναι ηλεκτρικά.”

Μακροπρόθεσμα, όπως αναφέρει η μελέτη, η απομάκρυνση της παγκόσμιας οικονομίας από το πετρέλαιο θα διασφαλίσει ότι η διεθνής αγορά θα είναι πιο ανθεκτική σε γεωπολιτικούς κλυδωνισμούς και περικοπές της παραγωγής. Προς το παρόν, ωστόσο, η άνοδος της τιμής φαίνεται να είναι ελεγχόμενη. Όπως φαίνεται οι πιέσεις στις τιμές του πετρελαίου που προκύπτουν από γεωπολιτικές διαταραχές είναι γενικά προσωρινές.

Συνοψίζοντας, οι γεωπολιτικές εντάσεις επηρεάζουν προσωρινά τις τιμές του πετρελαίου, περιορίζοντας την οικονομική δραστηριότητα, αφού αυξάνουν την αβεβαιότητα. Ωστόσο, σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες, σήμερα, υφίστανται ορισμένοι εξισορροπητικοί παράγοντες στη διαμόρφωση και τη «διόρθωση» των διεθνών τιμών του πετρελαίου, μετά από ένα γεωπολιτικό επεισόδιο (Geopolitical risk and oil prices, ECB, Economic Bulletin 8, 2023).

Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι διακυμάνσεις στις τιμές του πετρελαίου είναι κρίσιμο στοιχείο που λαμβάνεται συστηματικά υπόψη από τους ιθύνοντες χάραξης της νομισματικής πολιτικής, αφού μπορούν να επηρεάσουν τον ρυθμό αποκλιμάκωσης του πληθωρισμού.

Γιώργος Αλεξάκης

#Τουρισμός #Μέση_Ανατολή #καύσιμα #Τράπεζα_της_Ελλάδος #Alpha_Bank