Κατοχή και δωσιλογισμός στη Θεσσαλία

Κατοχή και δωσιλογισμός στη Θεσσαλία11.03.2018Άρθρα

Οι δωσίλογοι προέρχονταναπό όλες τις τάξεις. Κυρίως ήταν αγρότες χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, υπήρχαν όμως εκπαιδευτικοί, ελεύθεροι επαγγελματίες, γιατροί και σχετικά λίγοι αξιωματικοί

Ο Χρήστος Ναπ. Τσιόλας έγραψε ένα από τα σημαντικότερα βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει πρόσφατα σχετικά με τη σύγχρονη ελληνική Ιστορία. Τίτλος του, «Τα πρόσωπα του φόβου. Οι κατοχικές δυνάμεις στη Θεσσαλία και οι συνεργάτες τους» (εκδόσεις Πελασγός). Στοιχεία, φωτογραφίες και μαρτυρίες, που τίθενται

για πρώτη φορά στη διάθεση του ευρέος κοινού, συνθέτουν την αληθινή εικόνα της κατοχικής περιόδου στη Θεσσαλία. Ο κ. Τσιόλας, στη συνέντευξη που ακολουθεί, προσφέρει μια σύνοψη των περιεχομένων του έργου του.

Τι θα αποκομίσει ο αναγνώστης από το έργο σας;
Θα έχει την ευκαιρία να μελετήσει πρωτογενές αρχειακό υλικό, που προέρχεται τόσο από τον τοπικό Τύπο της εποχής όσο και από γερμανικά αρχεία και ελληνικές κρατικές υπηρεσίες. Επίσης, άγνωστο στο ευρύ κοινό φωτογραφικό υλικό, ημερολόγια και απομνημονεύματα ανθρώπων που έζησαν την ταραγμένη αυτή εποχή.

Ποιο κρίνετε ότι είναι το εντυπωσιακότερο άγνωστο για το ευρύ κοινό στοιχείο για την περίοδο της Κατοχής στη Θεσσαλία;
Τα γερμανικά αρχεία της εποχής. Πρόκειται για εσωτερικές αναφορές των κατοχικών δυνάμεων που έδρευαν στην περιοχή και συμμετείχαν σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Μέσα από αυτές τις αναφορές βλέπουμε το επίπεδο πληροφοριών που είχαν οι Γερμανοί για τη γενική στρατιωτική κατάσταση των ανταρτών, τα ονόματα στελεχών τους, τη στρατιωτική τακτική που εφήρμοσαν οι ίδιοι αλλά και οι αντίπαλοί τους, αλλά και την «ομολογία» σε μια περίπτωση καταστροφών που προκαλούν οι ίδιοι στα ορεινά χωριά της περιοχής, και πολλά άλλα.

Ποια μέθοδο ακολουθήσατε για τη συγκέντρωση, την αξιολόγηση και την κριτική παράθεση του υλικού για τη συγγραφή του βιβλίου;
Βασίστηκα σε πρωτογενή αρχεία - αρχικά με τον τοπικό Τύπο. Εκανα αποδελτίωση κειμένων που αφορούν κυρίως το επισιτιστικό πρόβλημα, δημοσιεύσεων οργανώσεων που συνεργάστηκαν με τις κατοχικές δυνάμεις, αλλά και δημοσιεύσεων που αφορούν τη γενικότερη ζωή της Κατοχής στη Θεσσαλία. Στο θέμα των γερμανικών αρχείων είχα την τύχη να έχω τη βοήθεια ενός εξαιρετικού ιστορικού ερευνητή από τη Θεσσαλονίκη, του Βύρωνα Τεζαψίδη, που διαθέτει εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες γερμανικών αρχείων, τις οποίες με πολλή ευγένεια μου παραχώρησε. Οι φωτογραφίες προέρχονται από συλλογές, σπάνια βιβλία εποχής και από το διαδίκτυο. Η εύρεση των φωτογραφιών ήταν και το πιο επίπονο κομμάτι της εργασίας μου. Ο χρόνος που απαιτήθηκε τελικά μέχρι να εκδοθεί το βιβλίο πλησίασε τα τριάμισι χρόνια.

Ποιοι ευθύνονται για την πείνα;
Οι βασικοί λόγοι είναι τέσσερις: 1) Η μειωμένη γεωργική παραγωγή λόγω του πολέμου του 1940-41, καθότι ο ανδρικός πληθυσμός είχε επιστρατευτεί, αλλά και οι καιρικές συνθήκες δεν βοήθησαν εκείνη τη χρονιά. 2) Η πλήρης κατάρρευση του κράτους και των μηχανισμών του αμέσως μετά τη συνθηκολόγηση. 3) Η ανικανότητα των Ιταλών, που είχαν δεσμευτεί ότι θα αναλάμβαναν τον επισιτισμό της χώρας, αλλά επέδειξαν πρωτοφανή αδυναμία και έλλειψη σχεδιασμού. 4) Ο αποκλεισμός που επέβαλαν οι Αγγλοι και δεν επέτρεπαν την είσοδο τροφίμων στη χώρα, με το επιχείρημα ότι, για κάθε χώρα που καταλάμβανε ο Αξονας, αυτός ήταν υπεύθυνος για τη διατροφή των κατεχόμενων πληθυσμών. Το πρόβλημα αμβλύνθηκε κατά το δεύτερο τρίμηνο του 1942, αλλά έως τότε πέθαναν χιλιάδες.

Υπάρχει πολιτικό και κοινωνικό προφίλ του δωσιλογισμού στη Θεσσαλία;
Πολυποίκιλο. Συναντά κανείς κεντρώους, δεξιούς, πρώην ΕΑΜικούς, αντιβασιλικούς, γερμανόπληκτους και ελάχιστους (κατά τη γνώμη μου) ιδεολόγους. Προέρχονται από όλες τις τάξεις. Κυρίως είναι αγρότες και κτηνοτρόφοι χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, υπάρχουν όμως εκπαιδευτικοί, ελεύθεροι επαγγελματίες, γιατροί και σχετικά λίγοι αξιωματικοί. Πολλοί εντάσσονται στις οργανώσεις αυτές για λόγους αντεκδικήσεως, άλλοι για κοινωνική ανέλιξη, αφού πιστεύουν στην «τελική νίκη» της Γερμανίας, και άλλοι για καθαρά καιροσκοπικούς λόγους. Να σημειώσω εδώ ότι η δράση των οργανώσεων αυτών κορυφώνεται από τον Μάρτιο - Απρίλιο του 1944, λίγους μήνες δηλαδή πριν από την αποχώρηση των Γερμανών. Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να αναλύσουμε καλύτερα γιατί συνέβη.

Ποιος ο ρόλος της Δεξιάς και της Αριστεράς στη Θεσσαλία της Κατοχής;
Στη Θεσσαλία κυριάρχησε το ΕΑΜ. Η δύναμη του ΕΔΕΣ ήταν σχετικά μικρή. Παρότι στη γειτονική Ηπειρο κυριαρχεί ο ΕΔΕΣ, εντούτοις στη Θεσσαλία οι πυρήνες του ΕΔΕΣ ήταν λίγοι. Η πρόσβαση στην Ηπειρο είναι δύσκολη και λόγω των Γερμανών, αλλά και λόγω του ότι ο ΕΛΑΣ κατείχε τα περάσματα. Κάποιες προσπάθειες μη αριστερών αξιωματικών να συγκροτήσουν ανταρτικές ομάδες «καταστέλλονται» γρήγορα από τον ΕΛΑΣ. Πρακτικά, όμως, από το φθινόπωρο του 1943 και στη Θεσσαλία υπάρχει η εσωτερική σύγκρουση που θα συνεχιστεί έως το 1949.

Παναγιώτης Λιάκος