rescEU: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει την ενίσχυση της διαχείρισης καταστροφών από την ΕΕ: Ερωτήσεις και απαντήσεις

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποκάλυψε νέα φιλόδοξα σχέδια για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ικανότητας αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών.

Η πρόταση αποτελεί κεντρικό στοιχείο του προγράμματος του Προέδρου Γιούνκερ για μια Ευρώπη που προστατεύει. Η πρωτοβουλία αναλαμβάνεται εν μέσω πιο σύνθετων και συχνών φυσικών καταστροφών οι οποίες έχουν πλήξει σοβαρά πολλές ευρωπαϊκές χώρες τα τελευταία χρόνια. Κύριο στοιχείο της πρότασης είναι η συγκρότηση rescEU, εφεδρικών ικανοτήτων πολιτικής προστασίας

σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως δασοπυροσβεστικά αεροσκάφη, ειδικές αντλίες νερού, ομάδες έρευνας και διάσωσης σε αστικό περιβάλλον, κινητά νοσοκομεία και ιατρικές ομάδες έκτακτης ανάγκης. Οι εφεδρείες αυτές θα συμπληρώνουν τα εθνικά μέσα και θα τελούν υπό τη διαχείριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προκειμένου να παρέχουν στήριξη σε χώρες που έχουν πληγεί από καταστροφές, όπως πλημμύρες, δασικές πυρκαγιές, σεισμοί και επιδημίες. Μόνο το 2017, έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 200 άνθρωποι εξαιτίας φυσικών καταστροφών στην Ευρώπη και καταστράφηκαν πάνω από ένα εκατομμύριο εκτάρια δασικών εκτάσεων.

Ο πρόεδρος Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ δήλωσε τα εξής: «Η Ευρώπη δεν μπορεί να μένει στο περιθώριο όταν τα κράτη μέλη μας πλήττονται από φυσικές καταστροφές και χρειάζονται βοήθεια. Καμία χώρα στην Ευρώπη δεν είναι απρόσβλητη από φυσικές καταστροφές οι οποίες δυστυχώς αποτελούν πλέον συνήθη κατάσταση. Σε περιπτώσεις καταστροφών, θέλω η Ευρωπαϊκή Ένωση να προσφέρει κάτι περισσότερο από τα συλλυπητήριά της. Η Ευρώπη είναι μια ήπειρος αλληλεγγύης και πρέπει να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι από ό, τι στο παρελθόν, και ταχύτεροι στην παροχή βοήθειας προς τα κράτη μέλη μας που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του μετώπου.»

«Οι τραγωδίες που προκλήθηκαν πέρυσι το καλοκαίρι και τα τελευταία χρόνια έχουν δείξει ότι το υφιστάμενο σύστημα αντιμετώπισης καταστροφών έχει φτάσει στα όριά του με τον εθελοντικό χαρακτήρα του. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε έχουν εξελιχθεί και πρέπει να εξελιχθούμε και εμείς. Είναι ζήτημα αλληλεγγύης και επιμερισμού ευθυνών σε όλα τα επίπεδα. Αυτό ακριβώς προσδοκούν οι Ευρωπαίοι πολίτες από εμάς και ζητώ σήμερα από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να στηρίξουν την πρόταση αυτή,» δήλωσε ο Χρήστος Στυλιανίδης, επίτροπος αρμόδιος για την ανθρωπιστική βοήθεια και τη διαχείριση κρίσεων.

Η πρόταση της Επιτροπής επικεντρώνεται σε δύο συμπληρωματικά επίπεδα δράσης, με στόχο i) μια αποτελεσματικότερη συλλογική αντίδραση σε ευρωπαϊκό επίπεδο και ii) τη βελτίωση των ικανοτήτων πρόληψης και ετοιμότητας:

Ενίσχυση των ευρωπαϊκών ικανοτήτων αντίδρασης: rescEU

- Θα θεσπιστούν εφεδρικοί πόροι πολιτικής προστασίας για την ενωσιακή αντίδραση πολιτικής προστασίας με σκοπό την παροχή βοήθειας στα κράτη μέλη για την αντιμετώπιση καταστροφών, σε περιπτώσεις που η εθνική ικανότητα αποδεικνύεται ανεπαρκής. Οι ικανότητες rescEU θα συμπεριλάβουν μέσα, όπως πυροσβεστικά αεροσκάφη και εξοπλισμό άντλησης υδάτων, τα οποία θα συμπληρώνουν τις εθνικές ικανότητες. Όλες οι δαπάνες και οι ικανότητες rescEU θα καλύπτονται πλήρως από ενωσιακή χρηματοδότηση, στο πλαίσιο της οποίας η Επιτροπή θα διατηρεί τον επιχειρησιακό έλεγχο των εν λόγω μέσων και θα αποφασίζει για την ανάπτυξή τους.

- Παράλληλα, η Επιτροπή θα βοηθά τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τις εθνικές ικανότητές τους, με τη χρηματοδότηση του κόστους προσαρμογής, αποκατάστασης, μεταφοράς και λειτουργίας των υφιστάμενων πόρων - ενώ επί του παρόντος καλύπτεται μόνο το κόστος μεταφοράς. Τα μέσα αυτά θα αποτελέσουν μέρος μιας κοινής δεξαμενής πόρων για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής δεξαμενής πολιτικής προστασίας, και θα καθίστανται διαθέσιμα σε περίπτωση καταστροφών.

Ενίσχυση της πρόληψης των καταστροφών και της ετοιμότητας

- Με τη σημερινή πρόταση, τα κράτη μέλη θα κληθούν να κοινοποιούν τις εθνικές τους στρατηγικές πρόληψης και ετοιμότητας, προκειμένου να εντοπίζουν συλλογικά και να αντιμετωπίζουν ενδεχόμενα κενά.

- Η πρόταση ενισχύει τη συνεργασία και τη συνοχή με τις υφιστάμενες πολιτικές της ΕΕ σε θέματα πρόληψης και ετοιμότητας. Σε αυτές περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, η στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία, το Ταμείο Αλληλεγγύης, η περιβαλλοντική νομοθεσία (π.χ. τα σχέδια διαχείρισης των πλημμυρών και οι λύσεις που βασίζονται στο οικοσύστημα), η έρευνα και καινοτομία, καθώς και οι πολιτικές για την αντιμετώπιση σοβαρών διασυνοριακών απειλών κατά της υγείας, και άλλες.

Τέλος, με την πρόταση εξορθολογίζονται και απλοποιούνται οι διοικητικές διαδικασίες προκειμένου να μειωθεί ο χρόνος που απαιτείται για την ανάπτυξη σωστικής βοήθειας.

Γιατί η Επιτροπή προτείνει το σύστημα rescEU ως νέα πρωτοβουλία τώρα;

Οι καταστροφές σε όλη την Ευρώπη γίνονται πιο συχνές και σύνθετες. Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και οι μεταβαλλόμενοι κίνδυνοι έχουν πλήξει σοβαρά πολλές χώρες τα τελευταία έτη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετώπισε πολλές καταστροφές οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα την απώλεια ανθρώπινων ζωών και άλλες επιζήμιες συνέπειες για τους πολίτες, τις επιχειρήσεις, τις κοινότητες και το περιβάλλον. Μόνο το 2017, 200 άτομα έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας φυσικών καταστροφών στην Ευρώπη. Οι οικονομικές ζημίες είναι επίσης τεράστιες: το 2016 καταγράφηκαν ζημίες ύψους περίπου 10 δισ. ευρώ στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Η ΕΕ πρέπει να ανταποκριθεί σε αυτή την πρόκληση και να προστατεύσει καλύτερα τους πολίτες της από αυτές τις καταστροφές.

Τα υφιστάμενα ευρωπαϊκά μέσα αντιμετώπισης καταστροφών είναι περιορισμένα και συχνά δεν είναι σε θέση να παρέχουν τη βοήθεια που ζητούν τα κράτη μέλη κατά τη διάρκεια κρίσεων ή να εξασφαλίσουν την έγκαιρη παράδοση της βοήθειας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο σημερινός μηχανισμός πολιτικής προστασίας της ΕΕ βασίζεται σε ένα σύστημα εθελοντικής συμμετοχής και στις πρόσθετες ικανότητες που μπορούν να διαθέσουν τα κράτη μέλη προς όφελος άλλης πληγείσας χώρας.

Πώς θα λειτουργήσει το σύστημα rescEU;

Το σύστημα rescEU συνίσταται ουσιαστικά σε εφεδρικά μέσα που χρησιμοποιούνται όταν τα κράτη μέλη δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν μόνα τους μια καταστροφή και ζητούν πρόσθετη βοήθεια από την ΕΕ η οποία θα πρέπει να παρασχεθεί γρήγορα. Όλες οι δαπάνες και οι ικανότητες rescEU θα καλύπτονται πλήρως από την ενωσιακή χρηματοδότηση, ενώ η Επιτροπή θα διατηρεί τον επιχειρησιακό έλεγχο αυτών των μέσων και θα αποφασίζει για την ανάπτυξή τους.

Σε περίπτωση κρίσης, το σύστημα θα λειτουργεί ως εξής:

1) Ένα κράτος μέλος αποφασίζει να ενεργοποιήσει τον μηχανισμό πολιτικής προστασίας της ΕΕ για να ζητήσει στήριξη όταν μια κατάσταση κρίσης υπερβαίνει τις ικανότητες αντίδρασης που διαθέτει (το ίδιο ισχύει και για άλλες χώρες και διεθνείς οργανισμούς). Επισημαίνεται ότι: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν μπορεί να ενεργοποιήσει η ίδια τον μηχανισμό πολιτικής προστασίας.

2) το Κέντρο Συντονισμού Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών της Επιτροπής, με έδρα τις Βρυξέλλες, που λειτουργεί σε 24ωρη βάση 7 ημέρες την εβδομάδα, παρακολουθεί και διαχειρίζεται σύστημα ανταλλαγής πληροφοριών που χρησιμοποιούν όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ για την υποβολή αιτημάτων παροχής βοήθειας και στο οποίο αναφέρουν λεπτομερώς το είδος της βοήθειας που χρειάζονται. Αμέσως μετά την παραλαβή αιτήματος για βοήθεια, όλα τα συμμετέχοντα κράτη στον μηχανισμό ειδοποιούνται σχετικά με το αίτημα.

3) Όταν οι ικανότητες της ευρωπαϊκής δεξαμενής πολιτικής προστασίας δεν επαρκούν για να ανταποκριθεί σε μια καταστροφή, η Επιτροπή μπορεί τότε να αποφασίσει να αναπτύξει τις δικές της ικανότητες «rescEU» για να στηρίξει τις δράσεις των κρατών μελών. Οι ικανότητες αυτές αφορούν τα τέσσερα πεδία δράσης· πυροσβεστικά αεροσκάφη, εξοπλισμό υψηλής ικανότητας άντλησης σε πλημμύρες, ικανότητες έρευνας και διάσωσης σε αστικό περιβάλλον, κινητό νοσοκομείο και ιατρική βοήθεια έκτακτης ανάγκης.

4) Μόλις προσδιοριστεί η αιτούμενη βοήθεια, θα αποστέλλεται στην πληγείσα χώρα. Η Επιτροπή διατηρεί τον επιχειρησιακό έλεγχο των μέσων rescEU. Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, η πληγείσα χώρα θα διασφαλίζει ότι οι δραστηριότητες που περιλαμβάνουν ικανότητες rescEU εκτελούνται σύμφωνα με την επιχειρησιακή ανάπτυξη που συμφωνήθηκε με την Επιτροπή.

Πώς θα στηρίξει η ΕΕ την αλληλεγγύη των κρατών μελών μέσω της χρήσης εθνικών ικανοτήτων στην ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας;

Η πρόταση περιλαμβάνει ορισμένες νέες διατάξεις που θα βοηθήσουν τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τις υφιστάμενες ικανότητες και να αυξήσουν τη συμβολή τους στην ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας:

τα κράτη μέλη θα λάβουν σημαντική συγχρηματοδότηση από την ΕΕ ύψους 75% για την αναβάθμιση των εθνικών τους ικανοτήτων. Στη συνέχεια, οι εν λόγω ικανότητες θα αποτελέσουν μέρος της ευρωπαϊκής δεξαμενής πολιτικής προστασίας και θα διατίθενται για την αντιμετώπιση καταστροφών.Εάν χρειάζονται ικανότητες για την αντιμετώπιση καταστροφών σε άλλο κράτος μέλος, η ΕΕ θα συγχρηματοδοτεί τις δαπάνες που προκύπτουν για την ανάπτυξη των μέσων της ευρωπαϊκής δεξαμενής πολιτικής προστασίας. Η ενωσιακή συγχρηματοδότηση για τα μέσα τα οποία τα κράτη μέλη διαθέτουν στην ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας θα ανέρχεται στο 75 % των επιχειρησιακών δαπανών όταν χρησιμοποιούνται εντός της ΕΕ ή σε συμμετέχοντα κράτη μέλη. Επί του παρόντος, ο προϋπολογισμός της ΕΕ χρηματοδοτεί μόνο ένα μέρος των μεταφορικών δαπανών αλλά όχι τις επιχειρησιακές δαπάνες. Ωστόσο, στις περισσότερες επιχειρήσεις η μετάβαση από το σημείο Α στο σημείο Β δεν είναι το πιο δαπανηρό μέρος: οι επιχειρησιακές δαπάνες είναι πολύ υψηλότερες από τις μεταφορικές. Για παράδειγμα, το κόστος μεταφοράς μεγάλου κινητού νοσοκομείου είναι μόνο ένα μέρος του κόστους λειτουργίας του που ανέρχεται σε περίπου 6 εκατ. ευρώ τον μήνα. Επίσης, το κόστος της πτήσης αεροσκάφους από τη Γαλλία στην Πορτογαλία είναι χαμηλό σε σύγκριση με το κόστος λειτουργίας του επιτόπου επί μερικές ημέρες.Το δίκτυο γνώσεων για την πολιτική προστασία της ΕΕ θα συσταθεί για να στηρίξει όλες τις δράσεις πολιτικής προστασίας στην Ευρώπη. Με τον τρόπο, αυτό όλοι οι παράγοντες αντιμετώπισης καταστροφών θα είναι ενημερωμένοι και θα μιλούν «την ίδια τεχνική γλώσσα».Η Επιτροπή θα συνεργαστεί με τα κράτη μέλη για να διασφαλίσει ότι οι επενδύσεις που πραγματοποιούνται μέσω των διαρθρωτικών ταμείων είναι ανθεκτικές σε καταστροφές. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι εκτιμήσεις κινδύνου που υποβάλλουν τα κράτη μέλη. Επιπλέον, η Επιτροπή θα είναι σε θέση να ζητεί εθνικά σχέδια διαχείρισης κινδύνων και ετοιμότητας, να παρακολουθεί την εφαρμογή τους και να προβαίνει σε συστάσεις για τις εθνικές επενδύσεις στον τομέα της πρόληψης και της ετοιμότητας. Μακροπρόθεσμα, αυτός είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να βοηθηθούν τα κράτη μέλη να μειώσουν τις απώλειες και να αυξήσουν την ικανότητά τους για την πρόληψη, την ετοιμότητα και την αντιμετώπιση καταστροφών.

Ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας: πόσα μέσα και από ποιες χώρες;

Η ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας βασίζεται στην ήδη υφιστάμενη «Ευρωπαϊκή ικανότητα για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης», που συστάθηκε τον Οκτώβριο του 2014, γνωστή ως εθελοντική δεξαμενή. Σήμερα η δεξαμενή, στην οποία έχουν δεσμευθεί 20 διαφορετικά συμμετέχοντα κράτη, διαθέτει πάνω από 90 ικανότητες αντίδρασης. Σχετική επισκόπηση διατίθεται εδώ. Οι ικανότητες αυτές περιλαμβάνουν μέσα, όπως πυροσβεστικά αεροσκάφη, εξοπλισμό για την συγκράτηση πλημμυρών, τον καθαρισμό του νερού, και ικανότητες ανίχνευσης και δειγματοληψίας χημικών, βιολογικών, ραδιολογικών και πυρηνικών όπλων. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι καταστροφές επέρχονται ταυτόχρονα, με αυξανόμενη συχνότητα και πολυπλοκότητα, η εμπειρία έδειξε ότι αυτές οι ικανότητες δεν επαρκούν.

Η Επιτροπή θα ενισχύσει την ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας με την παροχή αυξημένης ενωσιακής χρηματοδότησης στα κράτη μέλη για την κάλυψη του κόστους προσαρμογής, αποκατάστασης και λειτουργίας όλων των μέσων που περιλαμβάνονται σε αυτή. Τούτο συνιστά πρόσθετο κίνητρο για τα κράτη μέλη ώστε να μπορέσουν να ενισχύσουν τις ικανότητές τους στην ευρωπαϊκή δεξαμενή πολιτικής προστασίας.

Η δομή αυτή θα λειτουργήσει και για την ενεργοποίηση της πολιτικής προστασίας εκτός της ΕΕ;

Η πρόταση εστιάζεται σε μεγάλο βαθμό στην ενίσχυση της συλλογικής ικανότητας της ΕΕ και των κρατών μελών για την αντιμετώπιση εσωτερικών καταστροφών.

Σε περίπτωση ενεργοποίησης εκτός της ΕΕ και των συμμετεχόντων κρατών, ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας της ΕΕ θα εξακολουθήσει να εξασφαλίζει τη συνοχή της αντίδρασης της ΕΕ σύμφωνα με την ήδη ισχύουσα νομοθεσία, καθώς και μέσω της χρηματοδότησης κατά 75% του κόστους μεταφοράς των ικανοτήτων της ευρωπαϊκής δεξαμενής πολιτικής προστασίας.

Τα συμμετέχοντα κράτη στον μηχανισμό πολιτικής προστασίας της ΕΕ (Ισλανδία, Νορβηγία, Σερβία, πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, Μαυροβούνιο και Τουρκία) θα ωφεληθούν επίσης από τις νέες δυνατότητες που παρέχει το σύστημα rescEU.

Με ποιον τρόπο η πρόταση βελτιώνει την ετοιμότητα και την πρόληψη;

Η πρόληψη και η ετοιμότητα είναι βασικές συνιστώσες της αποτελεσματικής αντίδρασης στις φυσικές καταστροφές. Η επένδυση στην πρόληψη των καταστροφών έχει ένα σαφές όφελος, τη διάσωση ζωών και μέσων διαβίωσης· επίσης ελαχιστοποιεί τις οικονομικές και υλικές ζημίες. Η πρόταση θέτει την ενίσχυση της πρόληψης καταστροφών και μείωσης κινδύνων στο επίκεντρο του σχεδιασμού και ενσωματώνει την εκτίμηση και τη μείωση κινδύνων στη χρήση των κονδυλίων της ΕΕ.

Η ΕΕ προτείνει την επίτευξη του εν λόγω στόχου με:

τη συμμετοχή των κρατών μελών στη βελτίωση της εκτίμησης κινδύνων και στον σχεδιασμό μιας αποτελεσματικής ετοιμότητας και πρόληψης. Για παράδειγμα, εάν είναι γνωστό ότι μια περιοχή είναι επιρρεπής σε πλημμύρες, πρέπει να διασφαλιστεί η ανάλογη προστασία των κατοικιών, των επιχειρήσεων και του περιβάλλοντος. Ή όταν είναι γνωστό ότι ηλικιωμένα άτομα ζουν σε απομονωμένες αγροτικές περιοχές που κινδυνεύουν από δασικές πυρκαγιές, πρέπει να υπάρχουν σχέδια ετοιμότητας που θα τους βοηθήσουν να απομακρυνθούν.

τη διασφάλιση της από κοινού κατάρτισης των καλύτερων Ευρωπαίων εμπειρογνωμόνων. Τα μέσα και οι ομάδες θα πρέπει να δρουν απρόσκοπτα από κοινού σε διασυνοριακό επίπεδο και να έχουν τοποθετηθεί κοντά στους τόπους που ενδέχεται να πληγούν από καταστροφές. Αυτό αφορά επίσης την ανταλλαγή γνώσεων και διδαγμάτων από προηγούμενες καταστροφές. Όλες αυτές οι πτυχές θα προωθηθούν μέσω ενός δικτύου γνώσεων για την πολιτική προστασία της ΕΕ.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει να καταρτίσουν σχέδια πρόληψης και ετοιμότητας τα οποία θα εξετάσει η Επιτροπή για να βοηθήσει τα κράτη μέλη που χρειάζονται πρόσθετη στήριξη.

Πόσες φορές έχει ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας της ΕΕ κατά τα δύο τελευταία χρόνια;

Κατά τα δύο τελευταία χρόνια (2016 και 2017), ο μηχανισμός ενεργοποιήθηκε συνολικά 56 φορές τόσο εντός όσο και εκτός της ΕΕ.

Εάν η πρόταση της Επιτροπής εγκριθεί από το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, ποιο θα είναι το κόστος της;

Οι δημοσιονομικές επιπτώσεις της πρότασης εκτιμώνται σε ένα πρόσθετο ποσό 280 εκατ. ευρώ για την υπολειπόμενη περίοδο του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (2018-2020).