Οδοιπορικό του Dnews στις περιβόητες φυλακές της Στάζι: Στα κελιά στο απάνθρωπο «σπίτι του τρόπου» στο Βερολίνο (φωτορεπορτάζ)

Στον απόηχο της 33ης επετείου από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου που σηματοδότησε τη νέα εποχή της Ευρώπης και του κόσμου, το Dnews επισκέφθηκε το αποκαλούμενο “σπίτι του τρόμου”, τις περιβόητες φυλακές της Στάζι στο Βερολίνο

Επιβιβάστηκα στο τραμ της γραμμής Μ6 στην Alexander Platz του Βερολίνου και με κατεύθυνση ανατολικά και μετά από 15 στάσεις

αποβιβάστηκα στη Genslerstraße. Ήθελα αυτή την ηλιόλουστη μέρα να επισκεφθώ το συγκρότημα φυλακών του Ανατολικού Βερολίνου όπου απλά οι άνθρωποι … εξαφανίζονταν! Είχα ακούσει για το περιβόητο Hohenschönhausen ή αλλιώς φυλακές της Στάζι, που βρίσκονται σε μια μυστική περιοχή που ποτέ δεν σημειώθηκε στους χάρτες.

Περπάτησα σχεδόν ένα χλμ μέχρι να φτάσω στην κεντρική πύλη του επιβλητικού και ταυτόχρονα παρακμιακού κτιριακού συγκροτήματος, στο Νο.66 της Genslerstraße αλλά εντυπωσιάστηκα από τον παράδοξο συνδυασμό της φυλακής και του ειδυλλιακού πράσινου τοπίου με τις πανέμορφες χαμηλές βίλλες, στις οποίες, όπως πληροφορήθηκα αργότερα από τη ξεναγό μας, εξακολουθούν να διαμένουν άτομα του «Κόμματος».

Η ίδια περίμενε στην αυλή το γκρουπ στο οποίο συμμετείχα, για να μας δείξει συγκεκριμένες εικόνες της τοποθεσίας με καθορισμένο σκοπό και αφήγηση, ξεκινώντας από την ιστορία του κτιρίου τον Μάιο του 1945, όταν οι σοβιετικές δυνάμεις κατοχής το κατάσχεσαν. Από το 1939 και μέχρι εκείνη τη στιγμή στο κτίριο στεγαζόταν μια κουζίνα για την Nationalsozialistischen Volkswohlfahrt, NSV (Εθνικοσοσιαλιστική Λαϊκή Πρόνοια). Οι Σοβιετικοί στο άδειο κτιριακό συγκρότημα δημιούργησαν ένα στρατόπεδο και μερικούς στρατώνες και το ονόμασαν Ειδικό Στρατόπεδο Νο. 3.

Το κτίριο υπαγόταν στη Moskauer Volkskommissariat für Inneres, NKWD (Λαϊκό Επιτροπείο Εσωτερικών της Μόσχας) και χρησίμευε κυρίως ως σταθμός συλλογής και διέλευσης περισσότερων από 16.000 ατόμων που κατέληξαν στα ειδικά στρατόπεδα σε Ketschendorf, Weesow και Sachsenhausen. Στη δεκαετία του 1950, το κτίριο επεκτάθηκε και μετατράπηκε σε αναρρωτήριο. Κατά την τελευταία επέκτασή του, το 1972, δημιουργήθηκαν τρία κελιά αυλής στο ανατολικό τμήμα, στα οποία οδηγούνταν οι κρατούμενοι για να πάρουν καθαρό αέρα και τα οποία τα αποκαλούσαν “tiger’s cage”, γιατί ήταν ανοιχτά στο πάνω μέρος αλλά καλυμμένα με συρμάτινο πλέγμα.

Από τον Απρίλιο του 1951 έως τον Ιανουάριο του 1990, το Υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας της Ανατολικής Γερμανίας (MfS) χρησιμοποίησε το Hohenschönhausen ως κέντρο κράτησης χιλιάδων «εχθρών του κράτους». Οι πολιτικοί κρατούμενοι αποκομμένοι από τον έξω κόσμο βίωσαν σωματικά και ψυχολογικά βασανιστήρια μέσα στο U-Boot του κτιρίου, γνωστού ως «υποβρύχιο», λόγω της υπόγειας, υγρής θέσης του, από όπου ξεκίνησε και η ξενάγησή μας.

Το U-boot, η πρώην κουζίνα, είναι το παλαιότερο τμήμα της φυλακής, όπου οι κρατούμενοι στοιβάζονταν σε μικρά κελιά και υποχρεώνονταν να μοιράζονται ένα μεγάλο ξύλινο κρεβάτι και ένα δοχείο απορριμμάτων ως τουαλέτα. Πάνω από 900 πρώην κρατούμενοι κατέθεσαν για τη φρίκη που βίωσαν εκεί, ενώ η Στάζι ήταν ενεργή, αλλά η εγκατάστασή της άκρως απόρρητη.

Το νέο κτίριο, που προστέθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και που κατασκευάστηκε από κρατούμενους, είναι γκρι στο εσωτερικό του και περιέχει 200 ​​κελιά και αίθουσες ανάκρισης. Οι μακρινοί διάδρομοι είναι εφοδιασμένοι με κόκκινα φώτα και συναγερμούς έξω από τις αίθουσες που ειδοποιούσαν τους φρουρούς αν υπήρχε κυκλοφορία για να μη διασταυρωθούν ποτέ οι κρατούμενοι. Στα κελιά απαγορεύονταν οι ομιλίες, τα τραγούδια, η γυμναστική, τα βιβλία και το γράψιμο. Οι φρουροί για να χειραγωγούν τους κρατούμενους τούς έβαζαν συχνά να στέκονται όρθιοι με το πρόσωπο γυρισμένο στον τοίχο και με τα χέρια τους ανοικτά για να τα βλέπουν ή αναβόσβηναν τα φώτα και χτυπούσαν τις κλειδαριές τη νύχτα για να τους αναστατώνουν και να τους στερούν την οποιαδήποτε στιγμή ανάπαυσης, ενώ για να τους μπερδέψουν αν ήταν νύχτα ή μέρα, συχνά άφηναν ένα φως αναμμένο ολόκληρο το 24ωρο.

Οι κρατούμενοι δεν ήξεραν πού βρίσκονταν γιατί τα παράθυρα στο κτίριο, ήταν αδιαφανή. Σύμφωνα με την ξεναγό, υπήρχαν κελιά φυλακής για δύο άτομα, αλλά κανείς δεν ήταν αξιόπιστος και ο συγκρατούμενος θα μπορούσε να αποδειχθεί πληροφοριοδότης. Οι ανακριτές είχαν εξάλλου ως στόχο να εξαναγκάσουν τους κρατούμενους να κάνουν ενοχοποιητικές δηλώσεις.

Κάποιος που επισκέπτεται τη φυλακή σήμερα, μπορεί να δει τους διαφορετικούς τύπους κελιών όπως ζεστά κελιά όπου η θερμοκρασία μπορούσε να φτάσει ως τους 53 βαθμούς Κελσίου, κελιά απομόνωσης με μαύρη επένδυση, κελιά ορθοστασίας με τόσο χώρο ώστε να στέκει κάποιος όρθιος, κελιά όπου έσταζαν νερό στα κεφάλια του κρατούμενου ενώ βρισκόταν σε απόλυτο σκοτάδι.

Αίθουσα ανάκρισης

Δυστυχώς περπατώντας μέσα σε αυτούς τους χώρους, δεν τρομάζεις μόνο από την οπτική εμπειρία, τρομάζεις και από τη μυρωδιά και από το πώς ακούγονται τα βήματά σου, τόσο πάνω στο υγρό τσιμέντο, όσο και στο πλαστικό δάπεδο των επάνω ορόφων. Και όλο αυτό σου δημιουργεί ένα άβολο συναίσθημα. Ωστόσο, όσο βρίσκεσαι εκεί μέσα, δεν έχεις χρόνο να σκεφτείς, θέλεις να δεις όσα περισσότερα μπορείς. Οι σκέψεις έρχονται μετά, όταν απομακρύνεσαι...

«Ασπίδα και Σπαθί του Κόμματος»

Για να διατηρήσει το Κομμουνιστικό Κόμμα την εξουσία για 40 χρόνια, ενώ ο λαός του υπέφερε, έπρεπε να ελέγχει πλήρως τους ανθρώπους και να υπονομεύει όποιους εναντιώνονταν σε αυτό. Όμως, η ορατή και ξεκάθαρη βία στους δρόμους και οι δολοφονίες δεν ωφελούσαν την εικόνα του, και έτσι το Υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας έγινε πιο δημιουργικό. Η Στάζι ήταν οι « Schild und Schwert der Partei » (Ασπίδα και σπαθί του Κόμματος). Η μόνη της αποστολή ήταν να διατηρήσει το Κομμουνιστικό Κόμμα στην εξουσία αδιαφορώντας για το πώς.

Η βασική μέθοδος της Στάζι ήταν το Zersetzung, που σημαίνει αποσύνθεση, η οποία στόχευε στο να «αδρανοποιήσει» κάθε ακτιβιστική δράση ατόμων και ομάδων που θα μπορούσαν να απειλήσουν το Κόμμα. Η αστυνομία συγκέντρωνε πληροφορίες από ιατρικά, σχολικά και αστυνομικά αρχεία, συνομιλούσε με γείτονες και με συγγενείς και στη συνέχεια προσάρμοζε ένα άμεσο χτύπημα στην ψυχική υγεία του ατόμου που συλλάμβανε.

Εργαλείο παρακολούθησης

Η ψυχολογική καταρράκωση ξεκινούσε από τη στιγμή που οι ύποπτοι συλλαμβάνονταν, πολλές φορές για γελοίους λόγους. Τα οχήματα που χρησιμοποιούνταν για τις αιφνιδιαστικές και άνευ λόγου πολλές φορές συλλήψεις απέξω έδειχναν ως τυπικά φορτηγά παράδοσης φρούτων και λαχανικών, αλλά ήταν ειδικά εξοπλισμένα και χωρίς παράθυρα για να «καταπίνουν» μέσα τους τους υπόπτους. Αποτελούσαν τον πιο κοινό τρόπο για να μαζεύουν και να εξαφανίζουν τους ανθρώπους από τον δρόμο και να τους εξουθενώνουν ψυχικά, γυρίζοντάς τους 3 ή 4 ώρες γύρω από την πόλη, χωρίς να τους βλέπει κανείς και χωρίς οι ίδιοι οι «ύποπτοι» να γνωρίζουν τον λόγο σύλληψης.

To γκρι φορτηγάκι της Στάζι

Τέτοια ήταν η περίπτωση της 14χρονης Reginna Herrmann, όπως περιγράφεται στον Guardian, της οποίας ο πατέρας συνελήφθη ως «εχθρός του κράτους, καπιταλιστής εκμεταλλευτής», επειδή διατηρούσε τη δική του επιχείρηση, ένα κομμωτήριο. Της ίδιας της απαγορεύτηκε να σπουδάσει και έθαψε τα όνειρά της να γίνει γιατρός. Για την Annegret Gollin, από το Neubrandenburg, ήταν αρκετό το να φορέσει σανδάλια και τζιν και να κάνει ωτοστόπ σε μια μικρή πολιτεία. Οδηγήθηκε στις φυλακές της Στάζι όπου παρέμεινε για δύο χρόνια. Η Astrid Giebson, από την περιοχή Oberschöneweide του Βερολίνου, ήταν μόλις 13 ετών όταν, επιστρέφοντας από το σχολείο, τον Οκτώβριο του 1962 διαπίστωσε ότι η μητέρα και ο πατέρας της είχαν συλληφθεί, επειδή σχεδίαζαν να διαφύγουν στα δυτικά. Με τους δύο γονείς της στη φυλακή, τέθηκε υπό την φροντίδα ενός πιστού στο κόμμα συγγενή της, αλλά της απαγορεύτηκε να συνεχίσει τις σπουδές της και να γίνει διακοσμήτρια εσωτερικών χώρων. Ακόμη και άτομα του Κόμματος συλλαμβάνονταν ως προδότες, όπως o πρώην υπουργός Εξωτερικών της Ανατολικής Γερμανίας Georg Dertinger ή ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης της ΛΔΓ, Max Fechner.

Ψάχνοντας στα αρχεία της Στάζι

Λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά, στην περιοχή Lichtenberg του Βερολίνου, στη Normannenstraße 20, βρίσκονται το αρχηγείο της Στάζι, που για δεκαετίες ήταν ερμητικά κλειστό για όλους εκτός από το προσωπικό. Το κτίριο χτίστηκε το 1960 ως επίσημη κατοικία του Έριχ Μίλκε, του Υπουργού Κρατικής Ασφάλειας από το 1957 έως το τέλος της ΛΔΓ, ο οποίος μέχρι και λίγες μέρες πριν την πτώση του Τείχους, καθόριζε τις τύχες εκατομμυρίων ανθρώπων.

Μέσα σε αυτό το κτιριακό συγκρότημα, το Υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας «έστησε» ένα από τα πιο αυστηρά ελεγχόμενα καθεστώτα παρακολούθησης στην ιστορία. Η Στάζι δημιούργησε έναν τεράστιο ιστό πρακτόρων πλήρους απασχόλησης και κατασκόπων μερικής απασχόλησης, με ορισμένους ιστορικούς να υπολογίζουν ότι αντιστοιχούσε ένας πληροφοριοδότης για κάθε 6,5 πολίτες. Από εδώ, ο Έριχ Μίλκε έδινε για πολλά χρόνια τις εντολές για τους πυροβολισμούς στο Τείχος που στοίχισαν τη ζωή σε δεκάδες ανθρώπους. Σήμερα το γραφείο του και πολλοί άλλοι χώροι παραμένουν άθικτοι και εκτίθενται στο κοινό.

Ο ξεναγός μας περιγράφει ότι η Στάζι διέθετε 91.000 υπαλλήλους στο αποκορύφωμά της - περίπου ένας στους 30 κατοίκους ήταν πράκτορας. Περισσότεροι από 1 στους 3 Ανατολικογερμανούς (5,6 εκατομμύρια) ήταν υπό παρακολούθηση, με ανοιχτό φάκελο. Άλλο μισό εκατομμύριο τροφοδοτούσε με πληροφορίες την υπηρεσία. Αυτό το επίπεδο επιτήρησης και διείσδυσης έκανε τους Ανατολικογερμανούς να ζουν μέσα στον τρόμο. Κανείς δεν ήξερε αν μπορούσε να εμπιστευτεί κάποιον, αν και οι περισσότεροι δεν είχαν ιδέα τι πραγματικά συνέβαινε μέχρι την πτώση του Τείχους του Βερολίνου.

Στις 15 Ιανουαρίου 1990, διαδηλωτές κατέλαβαν τα κεντρικά γραφεία της Στάζι και μια εβδομάδα αργότερα, αποφασίστηκε από μια επιτροπή ότι στο Κτήριο έπρεπε να δημιουργηθεί ένα «μνημείο και ερευνητικό κέντρο για τον Σταλινισμό της ΛΔΓ». Σήμερα ένα μέρος του μεγάλου κτιριακού συγκροτήματος έχει μετατραπεί σε μουσείο. Στο διπλανό κτίριο στεγάζεται η υπηρεσία διαχείρισης των αρχείων της Στάζι, η πρώτη στον κόσμο που έθεσε στη διάθεση ενδιαφερομένων και ερευνητών τα αρχεία μιας μυστικής υπηρεσίας.

Ο ξεναγός μάς λέει ότι αν τα αρχεία της Στάζι απλώνονταν στη σειρά θα κάλυπταν περίπου 100 χλμ! Η καταγραφή λεπτομερών προσωπικών πληροφοριών στο 1/3 του πληθυσμού απαιτούσε τεράστια ποσότητα χαρτιού. Είναι χαρακτηριστικό ότι παράχθηκαν από τη Στάζι περισσότερες σελίδες έντυπου κειμένου παρά από όλους τους Γερμανούς συγγραφείς από τον Μεσαίωνα έως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο!

Καταστροφή της ζωής με σύστημα

Μια κλωτσιά με μπάλα σε έναν τοίχο, μια λάμπα πεταμένη από ένα παράθυρο, ένα ύποπτα απεριποίητο γκαζόν καταγράφηκαν από τη μυστική αστυνομία της Ανατολικής Γερμανίας ως πιθανή απόδειξη του «καπιταλιστικού εχθρού» που προσπαθεί να σαμποτάρει τη ζωή στη σοσιαλιστική δημοκρατία. Μερικές «ύποπτες δραστηριότητες» δεν ήταν τίποτα άλλο από απλές παρεξηγήσεις. Ένας φάκελος της Στάζι αναφέρει ότι ένας πολίτης υποβλήθηκε σε στενή παρακολούθηση, επειδή ο πράκτορας που τον παρακολουθούσε δεν κατάλαβε τι εννοούσε ελέγχοντας το “mail box” του. Ο αξιωματούχος δεν γνώριζε τον αγγλικό όρο και τον ανέφερε ως “mehl box”, δηλαδή ένα κουτί αλεύρι. Ένας άλλος Ανατολικογερμανός, ανέφερε στο SPIEGEL ότι με μια ματιά στο δικό του αρχείο ανακάλυψε ότι η Στάζι θορυβήθηκε επειδή η γυναίκα του οδηγούσε και είχε αυτοκίνητο παρόλο που ήταν νοικοκυρά!

Χιλιάδες πολίτες στοχοποιήθηκαν ως αντικυβερνητικοί «δημιουργοί προβλημάτων», τα σπίτια και τα αυτοκίνητά τους ερευνήθηκαν, οι τηλεφωνικές τους συνομιλίες υποκλάπηκαν, η αλληλογραφία τους παραβιάστηκε και αντιγράφηκε και οι κινήσεις τους βιντεοσκοπήθηκαν ή φωτογραφήθηκαν κρυφά. Καριέρες, φήμη, σχέσεις και ζωές καταστράφηκαν. Οι πράκτορες διέδιδαν φήμες για τα άτομα-«στόχους» τους, πλημμύριζαν τα γραμματοκιβώτιά τους με πορνογραφικό υλικό, μετακινούσαν ή «φύτευαν» αντικείμενα στα διαμερίσματά τους, κ.ά. Πολλοί που χαρακτηρίστηκαν ως «ανατρεπτικοί» αποκλείστηκαν από την τριτοβάθμια εκπαίδευση, καταδικάστηκαν σε ανεργία ή κλείστηκαν με τη βία σε άσυλα, ενώ την ίδια ώρα η κρατική αστυνομία υποβάθμιζε συστηματικά τη μεταχείριση των ανθρώπων δυσκολεύοντας την προσπάθειά τους για απονομή δικαιοσύνης για όσα υπέστησαν. Θύματα, πλέον επίσημα αναγνωρισμένα, αγωνίζονται μέχρι σήμερα να λάβουν ακόμη και μια μέτρια αποζημίωση. Από τα 10.000 άτομα που μπόρεσαν να αποδείξουν ότι υποβλήθηκαν στο Zersetzung, περίπου 5.000 έχουν υποστεί μόνιμη ψυχολογική βλάβη, ενώ χιλιάδες έχουν καταστραφεί.

Το Γραφείο του Έριχ Μιλκε στη Στάζι

Κάθε έγγραφο μπήκε σε ένα προσωπικό αρχείο της Στάζι. Μέχρι στιγμής, εκατοντάδες εκατομμύρια αρχεία, 39 εκατομμύρια κάρτες ευρετηρίου, 1,75 εκατομμύρια φωτογραφίες, 2.800 τροχοί φιλμ και 28.400 ηχογραφήσεις έχουν ανακτηθεί από τα αρχεία της, ενώ εκατομμύρια άλλα τεμαχίστηκαν πριν δημοσιοποιηθούν.

Μέσα στις προθήκες του Μουσείου μπορεί να δει κάποιος όλα τα εργαλεία για τις παρακολουθήσεις. Κάμερες κρυμμένες μέσα σε γυψοσανίδες, σε τσάντες για ψώνια, σε βιβλία, σε γραβάτες και σε πόρτες αυτοκινήτων. Την ίδια ώρα, το υπουργείο πρόσφερε κίνητρα σε υπαλλήλους που έβρισκαν τέτοιες έξυπνες λύσεις.

Το 1992 οι μυστικοί φάκελοι, που είχε κρατήσει η Στάζι για εκατομμύρια Ανατολικογερμανούς, ως αποτέλεσμα της αχαλίνωτης παράνοιας, διατέθηκαν για έλεγχο. Τρία εκατομμύρια άτομα ζήτησαν να δουν τα προσωπικά τους αρχεία με μικτά αποτελέσματα. Πολλά πρώην υποκείμενα της έρευνας ή της παρακολούθησης της Στάζι ανακάλυψαν μέσα από αυτά τα αρχεία, 20 χρόνια αργότερα, ότι οι γονείς, τα παιδιά, οι σύζυγοι ή οι φίλοι μιας ζωής, ήταν εκείνοι που τους είχαν καταδώσει!

#ΣΤΑΖΙ #ΦΥΛΑΚΕΣ #ΤΕΙΧΟΣ_ΤΟΥ_ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ