Η άνοδος και η πτώση των μεγάλων δυνάμεων - αλλάζουν οι συσχετισμοί;

Η Κίνα μέσα σε 20 περίπου χρόνια κατόρθωσε να είναι δεύτερη οικονομικά δύναμη στον πλανήτη με 18,8 τρις δολ. ΑΕΠ (ΗΠΑ 27 τρις), με παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας 22,723,440 GWh (ΗΠΑ 10,520,760 GWh), 5 νοσοκομειακά κρεβάτια για 1000 κατοίκους (ΗΠΑ 2,74).

Το 1987 ο Paul Kennedy τελειώνει το βιβλίο του για την «Άνοδο και πτώση των μεγάλων δυνάμεων», περιγράφοντας τις οικονομικές μεταβολές και τις στρατιωτικές συγκρούσεις από

το 1500 με μια εκτίμηση ως το 2000. Κάνει στατιστικές συγκρίσεις της παραγωγής, της βιομηχανικής απόδοσης, των εξόδων για πολεμική προετοιμασία, στη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης από το 1750 μέχρι το 1900. Δυο χώρες είναι τελευταίες σε όλα τα στατιστικά στοιχεία, η Κίνα και η Ινδία. Μεταξύ του 1750 και του 1830 η μηχανοποίηση της υφαντουργίας στη Βρετανία αύξησε την παραγωγή κατά 300 φορές και η χώρα μετατρεπόταν σε «βιομηχανικό έθνος». Μετά το 1813, όταν έληξε το μονοπώλιο της αποικιοκρατικής εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών και είχε αρχίσει η παραγωγή βιομηχανοποιημένων υφαντουργικών προϊόντων στη Βρετανία, έγινε αντιστροφή της ροής των προϊόντων από την Δύση στην Ανατολή και άρχισαν εισαγωγές βαμβακερών στην Ινδία, απαξιώνοντας την τοπική παραδοσιακή παραγωγή. Τον 18ο αιώνα το εμπόριο και οι αγορές ήταν πιο ανεπτυγμένες στην Ανατολική Ασία και ειδικότερα στην Κίνα, απ’ότι στην Ευρώπη ενώ κατά τη διάρκεια του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα η πρωτοκαθεδρία της Ανατολικής Ασίας υποσκελίστηκε από τον ευρωπαϊκό και κατόπιν τον βορειοαμερικανικό βιομηχανικό καπιταλισμό.

Στα τέλη του 19ουαιώνα ο ρυθμός των οικονομικών και πολιτικών μεταβολών επιταχυνόταν και η διεθνής τάξη γινόταν πιο αβέβαιη. Η ισορροπία δυνάμεων διαταρασσόταν και οδηγούσε στην αστάθεια και στον πόλεμο. Ο Θουκυδίδης έγραφε στον Πελοποννησιακό Πόλεμο «Ότι έκανε τον πόλεμο αναπόφευκτο ήταν η αύξηση της Αθηναϊκής δύναμης και ο φόβος που προκάλεσε αυτό στη Σπάρτη». Το παγκόσμιο εμπορικό και συγκοινωνιακό δίκτυο-τηλέγραφοι, ατμόπλοια, σιδηρόδρομοι, η παραγωγή χάλυβος, τα σιδερένια πολεμικά πλοία, έκαναν τη σχέση οικονομικών και στρατηγικής στενότερη. Οι φόβοι απώλειας των αποικιών και της βιομηχανικής υπεροχής έφεραν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι λαοί παρασύρθηκαν σε μια παραζάλη εθνικισμού. Τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα φέρουν τεράστια ευθύνη.

Ο E. Hobsbawm στο «Εποχή των Αυτοκρατοριών» περιγράφει ότι «οι μάζες κινητοποιήθηκαν (για να συμμετάσχουν στον Α’ Π.Π.) επειδή πίστεψαν ότι ο αγώνας του κράτους ήταν και δική τους υπόθεση. Έπρεπε να περάσουν τρία χρόνια πρωτόγνωρης σφαγής και να υπάρξει το παράδειγμα της επανάστασης στη Ρωσία για να διδαχθούν ότι έκαναν λάθος».

Ο Μαρξ περιέγραψε ένα ιστορικό σχήμα όπου το πλεονάζον κεφάλαιο μεταφέρεται από τα παρακμάζοντα κέντρα στα αναδυόμενα γεωγραφικά κέντρα του καπιταλιστικού εμπορίου και της παραγωγής. Η Γένοβα όταν άρχισε η παρακμή της δάνειζε τεράστια κεφάλαια στην Ολλανδία. Και αυτή με τη σειρά της δάνειζε στην εχθρό της Αγγλία όταν έπαυε να είναι κέντρο εμπορίου. Και η Αγγλία στη συνέχεια μετέφερε κεφάλαια στις ΗΠΑ. Οι μεγάλες αυτοκρατορίες κάποτε έπεσαν σε παρακμή και τις διαδέχτηκαν άλλες.

Ο Τζιοβάννι Αρίγκι στο βιβλίο του «Τα μονοπάτια του κεφαλαίου» γράφει ότι «οι χρηματοοικονομικές επεκτάσεις δεν ήταν μόνο το 'Φθινόπωρο' του υφιστάμενου ηγεμόνα αλλά και η 'άνοιξη' μιας νέας μεγάλης φάσης καπιταλιστικής ανάπτυξης υπό νέα ηγεσία με νέο γεωγραφικό επίκεντρο»’.

Η Κίνα μέσα σε 20 περίπου χρόνια κατόρθωσε να είναι δεύτερη οικονομικά δύναμη στον πλανήτη με 18,8 τρις δολ. ΑΕΠ (ΗΠΑ 27 τρις), με παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας 22,723,440 GWh (ΗΠΑ 10,520,760 GWh), 5 νοσοκομειακά κρεβάτια για 1000 κατοίκους (ΗΠΑ 2,74).

Έχει υλοποιήσει το Belt and Road Initiative με μεγάλους διαδρόμους από Κίνα-Κωνσταντινούπολη, Κίνα-Ρωσία και Κίνα-Πακιστάν καθώς και θαλάσσιους που συνδέουν Κίνα με Ιράν, Αφρική και Ελλάδα-Ευρώπη. Αγόρασε πάνω από 50 λιμάνια σε όλο τον κόσμο.

Με μια παραγωγή προϊόντων που ξεκίνησε από κατασκευή απομιμήσεων τον προηγούμενο αιώνα και τώρα φτιάχνει τέλεια ρομποτικά μηχανήματα και συστήματα αλυσίδων εφοδιασμού, με τα οποία τροφοδοτεί όλο τον κόσμο. Παράλληλα, αναβαθμίζει συνεχώς το στρατιωτικό της δυναμικό, με ρυθμό κατασκευής πέντε φρεγατών συγχρόνως στα δικά της ναυπηγεία, τα οποία κατασκευάζουν 1700 πλοία τον χρόνο σε αντίθεση με πέντε πλοία στα αμερικανικά ναυπηγεία.

Στην απότομη κινεζική άνοδο δυο βασικοί παράγοντες έπαιξαν ρόλο. Ο κεντρικός σχεδιασμός και η μαζική συμμετοχή των εργαζόμενων.

Σύμφωνα με τον Τζ. Αρίγκι και τον Καορού Σουγκιχάρα στην Ανατολική Ασία κυριαρχεί η προτίμηση στην κινητοποίηση των ανθρώπινων πόρων, στη διαδικασία της οικονομικής ανάπτυξης ακόμη και όταν τα κράτη υιοθέτησαν την δυτική τεχνολογία. Οι διευθυντικές δεξιότητες ενθαρρύνονταν από την εποχή του οικογενειακού αγροκτήματος. Κάτι αντίστοιχο δεν συνέβη στην Αγγλία όπου οι εργάτες δεν συμμετείχαν στη διεύθυνση και δεν ανέπτυσσαν πρωτοβουλίες.

Η τωρινή πολιτική Τραμπ επιδιώκει μια μονοκρατορία των ΗΠΑ, χωρίς καν την Ευρώπη ή παραδοσιακούς συμμάχους όπως η Αυστραλία. Η Κίνα από την πλευρά της επιμένει ότι επιθυμεί ένα πολυδιάστατο κόσμο με εμπορικές σχέσεις και χωρίς ηγεμονισμούς.

Στην Ανατολική Ασία τα έθνη-κράτη συγκροτήθηκαν πολύ πριν προκύψει το έθνος-κράτος στην Ευρώπη. Παρά τις εθνικιστικές διαφορές κυριαρχούν τα οικονομικά συμφέροντα.

Ήδη η Σιγκαπούρη και η Αυστραλία ταλαντεύονται ανάμεσα στην μεγαλύτερη οικονομική συνεργασία με την Κίνα ή την στρατιωτική ασφάλεια από τις ΗΠΑ.

Η Ινδία θα παίξει καθοριστικό ρόλο αν συνταχθεί με κάποια πλευρά.

Μένει να φανεί αν το κινεζικό «βιομηχανικό εργοστάσιο» αντέξει στους αμερικανικούς δασμούς, πόσο θα αντέξει η αμερικανική μεσαία τάξη αλλά και η αντίστοιχη κινεζική εργατική τάξη, τι στάση θα κρατήσει η Ευρώπη και οι άλλες χώρες. Θα μπορέσει η Ευρώπη να περιμένει την επαναβιομηχάνιση της Αμερικής ή θα υποχωρήσει στις πιέσεις Τραμπ για περισσότερες αγορές αμερικανικών προϊόντων και ενέργειας; Σε κάθε περίπτωση ο κόσμος δεν θα είναι όπως χθές.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Κ. Μαρξ αρχίζει τον πρώτο τόμο του «Κεφαλαίου» με το «Εμπόρευμα», «Ο πλούτος των κοινωνιών όπου κυριαρχεί ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής εμφανίζεται σαν ένας τεράστιος σωρός από εμπορεύματα».

Τι θα γίνουν όλα τα εμπορεύματα όταν δεν μπορούν να πουληθούν; Και το αντίστροφο πως θα ζήσουν οι καταναλωτές των χωρών χωρίς επαρκή εμπορεύματα; Υπάρχει καπιταλισμός χωρίς εμπόριο;

Τι θα κάνει η αμερικανική υψηλή τεχνολογία χωρίς τις κινεζικές σπάνιες γαίες;

Θα αντέξει η Ευρώπη στις κυρώσεις από ΗΠΑ και στις αθρόες εισαγωγές προϊόντων από την Κίνα;

Τι θα γίνει αν ο Τραμπ βομβαρδίσει το Ιράν και αποκλείσει τα στενά του Χορμούζ στην είσοδο του Περσικού Κόλπου, οπότε θα κοπεί η μεταφορά πετρελαίου στην Κίνα, η οποία παρότι μείωσε τις ποσότητες για να αποφύγει κυρώσεις καλύπτει ένα μεγάλο μέρος των αναγκών της;

Τι θα γίνει σε περίπτωση κρίσης στη νότια κινεζική θάλασσα; Θα υπάρξει κινεζική απάντηση στη Ταϊβάν;

Οι ειδικοί εκτιμούν ότι σε μερικούς μήνες θα φανούν οι αντοχές και η βούληση των μεγάλων δυνάμεων. Το θέμα είναι τι γίνεται τώρα και τι γίνεται μετά.

Ο εμπορικός πόλεμος συνήθως είναι προπομπός του θερμού πολέμου. Και αυτό ακόμη και αν είναι σε περιορισμένη κλίμακα θα σημάνει αλλαγές στην παγκόσμια ηγεμονία, οπισθοδρόμηση στο εμπόριο, κινδύνους πυρηνικής εμπλοκής και αναπόφευκτες κοινωνικές ανακατατάξεις. Το τελευταίο οι οικονομικές ελίτ δεν θέλουν να το σκεφτούν.

Ας ελπίσουμε ότι θα γίνει αποδεκτός από όλους ένας πολυπολικός κόσμος (που έτσι κι αλλιώς υπάρχει) με ρυθμιζόμενες από διεθνείς κανόνες αγορές, χωρίς εκβιασμούς που βάζουν το ψευτοδίλημμα εμπόριο με τον Παγκόσμιο Νότο ή ασφάλεια με τις ΗΠΑ και όχι ένας παγκόσμιος «χειμώνας».

Και ας ελπίσουμε ότι θα έρθει η ώρα που η ελληνική πολιτική δεν θα είναι ουρά άλλων συμφερόντων αλλά θα ανοίξει δρόμους ανάπτυξης για το συμφέρον της χώρας.

(Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.)

#ΗΠΑ #ΚΙΝΑ