Απόκριες 2017: Τα ήθη και έθιμα ανά την Ελλάδα (εικόνες)

Οι Απόκριες ως γιορτή της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας συνηθίζεται να γιορτάζεται σε όλους τους τόπους της Ελλάδας με διαφορετικά ήθη και έθιμα. Το τριώδιο ανοίγει και έτσι ξεκινάει ο δρόμος για την μεγάλη γιορτή της Αποκριάς.

Κάποια από τα έθιμα που γιορτάζονται είναι το έθιμο του «Γληγοράκη» στη Βόνιτσα, Ο Γενιτσαρίστικος χορός στα Λεχαινά, η «Πετεγολέτσα» της Κέρκυρας, η «Τζαμάλα» των Ιωαννίνων, ο «Μπέης» της Θράκης και οι «Μπαμπούγεροι» του Φλαμπούρου Σερρών.

Το έθιμο του «Γληγοράκη» στη Βόνιτσα

Στη

Βόνιτσα αναβιώνει κάθε χρόνο, την Καθαρά Δευτέρα, το έθιμο του «Αχυρένιου-Γληγοράκη». Η επικρατέστερη άποψη για την προέλευση του εθίμου είναι αυτή που θέλει τον Γληγοράκη ψαρά, ο οποίος αρνήθηκε τη θάλασσα και αναζήτησε την τύχη του στη στεριά. Όμως η θάλασσα τον εκδικήθηκε και τον έστειλε στα ξένα, να ταλαιπωρείται και να μην μπορεί να βρει μια σταθερή δουλειά. Εκείνη την ημέρα οι ψαράδες της Βόνιτσας θυμούνται τον Γληγοράκη και αφού έχουν μασκαρευτεί από το Σάββατο της Τυρινής γιορτάζουν μέχρι την Καθαρά Δευτέρα.

Ο Γληγοράκης, ο οποίος είναι φτιαγμένος από άχυρο και παλιά ρούχα, κάνει την είσοδό του πάνω σε ένα γάιδαρο, που τον τραβά ένας αγροφύλακας και τον βοηθούν δύο βοσκοί. Στην αναβίωση του εθίμου υπάρχουν παράλληλα οι ρόλοι της μάνας, της γυναίκας, του παπά, των συγγενών, του γιατρού και των μοιρολογίστρων. Σε κάθε στάση που κάνει Γληγοράκης δίνεται και μια μικρή θεατρική παράσταση.

Ο γιατρός βγάζει γνωμάτευση, κάνοντας ερωτήσεις στους συγγενείς και εξετάζει τον ασθενή. Όμως με το πέρασμα των χρόνων η ιατρική γνωμάτευση άρχισε να προσαρμόζεται στα δεδομένα της εποχής και κατέληξε σε διακωμώδηση της επικαιρότητας.

Ταυτόχρονα, μέσα σε μοιρολόγια και θρήνους πλησιάζει ο παπάς με τα παπαδοπαίδια. Τα λόγια του είναι παραλλαγμένα αποσπάσματα της νεκρώσιμης ακολουθίας. Το βράδυ στην κεντρική πλατεία της Βόνιτσας δίνεται η μεγάλη παράσταση, που συνδυάζεται με γλέντι.Σε μία διακοπή του γλεντιού, κάποιος εκφωνεί τον επικήδειο, που είναι στην ουσία μια καυστική σάτιρα της επικαιρότητας. Στη συνέχεια ο Γληγοράκης που ήδη βρίσκεται μέσα σε πρόχειρα κατασκευασμένη βάρκα, ρίχνεται στη φωτιά ενώ γύρω του, γίνεται το γλέντι.

Η «Πετεγολέτσα» της Κέρκυρας

Η κορφιάτικη «Πετεγολέτσα» ή πέντε γόλια ή, ως γνωστόν, κουτσομπολιά, είναι ένα μοναδικό Αποκριάτικο δρώμενο το οποίο αναβιώνει κάθε χρόνο στο νησί της Κέρκυρας. Γιορτάζεται την τελευταία πέμπτη των Αποκριών και έχει σατυρική διάθεση ως έθιμο. Οι ρίζες του ξεκινάνε από το 1975. Χαρακτηρίζεται από πολλούς ένα είδος θεάτρου του δρόμου με πολλά στοιχεία από την Κομέντια ντελ Άρτε.

Το δρώμενο διεξάγεται πάντα σε υπαίθριο χώρο και στις «φανέστρες», τα παράθυρα δηλαδή των ιδιόμορφων κερκυραϊκών σπιτιών, όπου οι γυναίκες που είθισται να είναι ηθοποιοί, μέσα από τη σάτιρα και το κουτσομπολιό καυτηριάζουν ανθρώπους, γνωστούς και μη και διάφορες καταστάσεις που συμβαίνουν είτε στην Κέρκυρα, είτε ευρύτερα στην Ελλάδα.

Στόχος είναι να βγουν όλα «τα άπλυτα» της κάθε μιας νοικοκυράς στη φόρα… όλα τα εν οίκω, εν δήμω.Με την απαραίτητη αθυροστομία και την ντοπιολαλιά, τη διαλεκτό δηλαδή την κερκυραϊκή, διεξάγεται μία ωριαία και πολλές φορές μεγαλύτερη σε διάρκεια, παραθυρομαχία, που η φάρσα, ο σαρκασμός και η λαϊκή έμπνευση ξεπερνούν κάθε όριο, προκαλώντας ατέλειωτο γέλιο και μοναδική διάθεση στους θεατές.

Το δρώμενο, πλαισιώνεται και με σατιρικά τραγούδια από ιδιόμορφες επτανησιακές καντάδες της σύγχρονης και παλιάς εποχής, ενώ οι πρόζες που γίνονται από τα παράθυρα των σπιτιών είναι ανεπανάληπτες.

Λεχαινά Ηλείας: Ο Γενιτσαρίστικος χορός

Ο Γενιτσαρίστικος χορός είναι ένα από τα παλαιότερα έθιμα της Αποκριάς, στην περιοχή των Λεχαινών και χορεύεται ασταμάτητα από τα μέσα της δεκαετίας του ΄70.

Οι ρίζες του φθάνουν στην αρχαιότητα, ως κατάλοιπο των Διονυσίων, αλλά αναβίωσε στα χρόνια της ελληνικής επανάστασης, όπου οι αγωνιστές τον χρησιμοποιούσαν για να ανταλλάσουν μεταξύ τους μηνύματα. Χορευόταν από μια ομάδα κατοίκων του χωριού, που αποτελούσαν τη Γκοτσαριά.

Τις ημέρες εκείνες οι γειτονιές των χωριών και η αγορά «γέμιζαν» από τις καραμούζες και το ρυθμικό χτύπο της ταβουλόβεργας. Οι μικροί ακολουθούσαν για να μαθαίνουν και οι μεγάλοι για να απολαύσουν το χορό. Ο Γενιτσαρίστικος χορός χορεύεται από μία ομάδα χορευτών την τσετιά ή γκοτσαριά πού αποτελείται από εννέα φουστανελοφόρους χορευτές, τους Γκότσηδες, χωρισμένους ανά τριάδες.

Στο κέντρο χορεύει ο γενίτσαρης, πού κρατάει ένα διπλό τσεκούρι σκεπασμένο με ένα μεταξωτό μαντήλι και δίνει στους υπόλοιπους τα παραγγέλματα του χορού. Οι Γκότσηδες κρατούν ανάποδα στα χέρια τους μασάκια, δηλαδή τις λίμες με τις οποίες οι κρεοπώλες λιμάρουν τα μαχαίρια τους.

Την «τσετιά» συμπληρώνουν δύο μπούλες, άνδρες ντυμένοι γυναίκες και ο γέρος με τη γριά. Φέτος στις 26 Φεβρουαρίου στις 20:00 το βράδυ, θα γίνει στην πλατεία Αγίου Δημητρίου των Λεχαινών το αντάμωμα των Γενίτσαρων, με την συμμετοχή επτά γκοτσαριών.

Ιωάννινα: Νύχτα της Αποκριάς με το έθιμο της «Τζαμάλας»

Κάθε πλατεία των Ιωαννίνων την νύχτα της Αποκριάς ανάβει μια μεγάλη φωτιά. Το κρασί και το τσίπουρο ρέουν, με αφθονία ενώ μικροί και μεγάλοι παραδίδονται σε ένα ξενύχτι, που κρατάει μέχρι το ξημέρωμα παρέα με την συνοδεία του κλαρίνου που στενάζει γύρω από τις φλόγες.

Είναι μία ιεροτελεστία εξαγνισμού, που διώχνει το κακό και έρχεται από πολύ παλιά. Είναι η νύχτα της Αποκριάς στα Γιάννενα, που έχει τη δύναμη της φωτιάς, είναι το έθιμο της «Τζαμάλας», που κάθε εποχή έχει τον δικό του συμβολισμό.

Αμέσως μετά τον εσπερινό της Κυριακής της Αποκριάς ανάβουν οι φωτιές που καίνε μέχρι το πρωί της Καθαρής Δευτέρας.

Κορμοί δένδρων και μεγάλα κούτσουρα, που τοποθετούνται σε κάθε πλατεία ή γειτονιά της πόλης, από τις προηγούμενες ημέρες, μέσα σε ένα μεγάλο κύκλο με ψιλή άμμο, λαμπαδιάζουν. Το γλέντι αρχίζει με χορό, κρασί και ζεστή φασολάδα.

Είναι ένα ξεφάντωμα, μία φυγή από την καθημερινότητα. Πειράγματα, αστεία και ευρηματικές ατάκες, ανεβάζουν το κέφι, ενώ τα κλαρίνα δίνουν τον ρυθμό σε όσους σέρνουν το χορό της φωτιάς.

Το έθιμο, αποτελεί μια ιεροτελεστία εξαγνισμού, που με την πάροδο του χρόνου και ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε εποχής, έχει τον δικό της συμβολισμό. Επί Τουρκοκρατίας, ο χορός γύρω από τη φωτιά, έβγαζε τον πόθο των σκλαβωμένων για τη λευτεριά. Τότε, οι Γιαννιώτες, έπαιρναν ειδική άδεια από τη διοίκηση της πόλης για την τέλεση του εθίμου.

Οι ετοιμασίες για την αναβίωση του εθίμου αρχίζουν νωρίτερα. Οι πολιτιστικοί σύλλογοι της κάθε γειτονιάς σε συνεργασία με τον Δήμο, φροντίζουν για τα ξύλα, την άμμο και το κρασί.

Η λέξη «τζαμάλα», όπως υποστηρίζουν ειδικοί, για τους Γιαννιώτες, μάλλον είναι ανερμήνευτη, ωστόσο, ορισμένοι λένε πως, είναι αρβανίτικη ή τουρκική. Ο λογογράφος Θοδωρής Σαμαράς, σε έρευνα του για την ετυμολογία της λέξης μεταξύ άλλων αναφέρει: «… και η λέξη τζαμάλα, συνειρμικά συγγενεύει με τη δαμάλα, λέξη αρχαία ελληνική, δηλαδή χοντρο­καμωμένη…

Στα μάτια ενός σύγχρονου παρατηρητή, τα επίθετα αυτά δεν είναι διόλου άτοπα. Κάθε μια από αυτές τις συνοικιακές φωτιές, που καίνε τόσο πολλά και χοντρά κούτσουρα, είναι … δαμάλα -χοντροκαμωμένη!!! Πρόκειται για κούτσουρα με τέτοιες συνήθως διαστάσεις, που τα σηκώνουν δυο-δυο οι άντρες να τα ρίξουν στη φωτιά…».

Το έθιμο της «τράτας» στην Σκύρο

Μία άλλη εκδήλωση της σκυριανής αποκριάς είναι η «τράτα» που είναι αναπαράσταση ναυτικής ζωής, όπου ψαράδες στην πλειοψηφία τους, σατιρίζουν έμμετρα καταστάσεις και γεγονότα που αφορούν την κοινωνική ζωή στην Ελλάδα, γενικότερα. Με τα σατυρικά αυτά ποιήματα, αλλά και με την αμφίεσή τους, καταφέρνουν να προκαλούν την ευθυμία των θεατών της παράστασης αυτής που κορυφώνεται την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς. Την Καθαρή Δευτέρα σχεδόν όλοι οι Σκυριανοί με παραδοσιακές τοπικές στολές, κατεβαίνουν στην πλατεία του χωριού και χορεύουν και τραγουδούν σκυριανά τραγούδια.

Ο χορός της «γκαμήλας» και η παρέλαση αρμάτων στη Λαμία

Η στολισμένη με επιμέλεια «γκαμήλα» δίνει τον τόνο στο καρναβάλι της Λαμίας. Κατασκευασμένη με διάφορα υλικά αλλά στολισμένη με υφαντά την κουβαλούν δυο άνθρωποι που εναλλάσσονται συνεχώς. Ξεκινά από την αρχαιότερη συνοικία της πόλης τους Αγίους Θεοδώρους όπου προετοιμάζεται με επιμέλεια και το τριήμερο τη Αποκριάς δίνει το δικό της τόνο στους δρόμους και το εμπορικό κέντρο της Λαμίας ακολουθούμενη από μουσικές και χορούς. Την Κυριακή της Αποκριάς, προηγείται της παρέλασης αρμάτων στους κεντρικούς δρόμους της πόλης. Επιστρέφει την Καθαρή Δευτέρα στα Κούλουμα της συνοικίας των Αγίων Θεοδώρων, όπου μετά τον παραδοσιακό της χορό καταλήγει ο «πρωτοχορευτής» με ιδιαίτερο τρόπο να την… «θυσιάσει» κλείνοντας με αυτό τον τρόπο τον αποκριάτικο κύκλο της.

Την Κυριακή της Αποκριάς, στην πόλη τη Λαμίας, έχει καθιερωθεί η παρέλαση αρμάτων με επίκαιρα χιουμοριστικά θέματα και μαζί τους μεγάλη συμμετοχή καρναβαλιστών. Στο μεσοδιάστημα εξελίσσονται διάφορα δρώμενα όπως το κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού, στα οποία μετέχουν μικροί και μεγάλοι. Την Καθαρή Δευτέρα, στα περισσότερα δημοτικά διαμερίσματα κυριαρχούν τα κούλουμα με δωρεάν φασολάδα και πέταγμα χαρταετού.

Ζάκυνθος: Ο παραμυθένιος «βενετσιάνικος γάμος στο Τζάντε»

Ένας παραμυθένιος γάμος, με ρίζες στα βάθη της ενετοκρατίας στα Ιόνια νησιά, αναβιώνει κάθε χρόνο στην Ζάκυνθο, την περίοδο των αποκριών και δεν είναι άλλος από το περίφημο πλέον «βενετσιάνικο γάμο στο Τζάντε». Από το 2004 έως και σήμερα, ο «βενετσιάνικος γάμος στο Τζάντε», αποτελεί για την Ζάκυνθο, ένα αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού της αλλά και το μεγαλύτερο δρώμενο του καρναβαλιού. Εκατοντάδες Ζακυνθινοί, κάθε χρόνο, φορούν τις πανέμορφες αρχοντικές φορεσιές των «κόντηδων», του 16ου αιώνα και αποτυπώνουν με μοναδικό τρόπο, τον τότε μεγαλοπρεπές γάμο.

Το δρώμενο, μας μεταφέρει πίσω στον 16ο αιώνα, όπου οι ευγενείς του «τζάντε» με τις πανάκριβες φορεσιές τους και τα εντυπωσιακά κοστούμια τους, έδειχναν τον πλούτο τους στους απλούς πολίτες μέσα από τους γάμους που πραγματοποιούσαν οι αρχοντικές οικογένειες του νησιού. Η προετοιμασία για έναν τέτοιο γάμο άρχιζε πολύ καιρό πριν, καθώς η νύφη και οι υπόλοιπες γυναίκες που ήταν καλεσμένες στο γάμο, έπρεπε να αρχίσουν να ράβουν, τα εντυπωσιακά τους φορέματα ώστε να είναι έτοιμες και να κάνουν πρόβες πολύ πριν το γάμο.

Η μεγαλειώδης πομπή του Βενετσιάνικου γάμου, αρχίζει από τη πλατεία του Αγίου Παύλου, στη συνέχεια διασχίζει την οδό Αλεξάνδρου Ρώμα, και καταλήγει στην πλατεία του Αγίου Μάρκου. Ακολούθως πραγματοποιείται, με τις απαραίτητες τιμές, η τελετή του γάμου παρουσία του νοδάρου (συμβολαιογράφου). Αξίζει να σημειωθεί ότι η μεγαλειώδης πομπή του γάμου ανοίγει με τυμπανιστές και σημαιοφόρους. Ακολουθούν οι νεόνυμφοι και οι κοντινοί συγγενείς τους.

Η νόνα (γιαγιά) μεταφέρεται μέσα σε λεντίκα (κλειστό φορείο εξαιρετικής τέχνης μέσα στο οποίο μετέφεραν τους ευγενείς) ενώ, ακολουθούν τα σεντούκια της νύφης με τα προικιά. Την πομπή πλαισιώνουν οι προσκεκλημένοι, οι οποίοι φορούν ακριβή αντίγραφα στολών του 16ου αιώνα, ενώ κορίτσια κρατούν κάνιστρα με ροδοπέταλα και μπομπονιέρες. Στην συνέχεια ακολουθεί το γαμήλιο γλέντι, με αναγεννησιακούς χορούς και πολλά τοπικά παραδοσιακά εδέσματα όπως είναι τα ζαχαροκούκα (κουφέτα), ορτζάδες (σουμάδα) και πάντολες (παντεσπάνι).

Οι Μπαμπόγεροι του Φλαμπούρου Σερρών

Το έθιμο του Μπαμπόγερου γιορτάζεται σχεδόν σε όλη την Βόρειο Ελλάδα όμως οι πιο δημοφιλείς Μπαμπόγεροι είναι αυτοί του Φλαμπούρου Σερρών οι οποίοι αντίθετα με την υπόλοιπη Ελλάδα συμβολίζουν την υγεία και το καλό. Η εμφάνιση τους είναι ξεχωριστή και παράλληλα τρομακτική. Οι Μπαμπόγεροι του Φλαμπούρου είναι ντυμένοι με δέρματα αιγοπροβάτων και ως σύμβολο τους έχουν το μεγάλο και μακρύ μυτερό καπέλο. Στην μέση τους κρέμονται τεράστια κουδούνια τα οποία κουνούν για να κάνουν πολύ θόρυβο και να ξορκίσουν το κακό.

Το καπέλο τους είναι στολισμένο με χρωματιστές κορδέλες διάφορα μαντήλια αλλά και φλουριά. Οι Μπαμπόγεροι νωρίς το πρωί της Κυριακής αφού πάρουν την ευλογία της μάνας τους κατευθύνονται στην εκκλησία της Αγίας Άννας, την ομώνυμη εκκλησία του χωριού και από εκεί γυρνάνε σε όλο το χωριό με ένα πορτοκάλι στο χέρι και μπαίνουν στα σπίτια γα να σκορπίσουν το κακό και να φέρουν τύχη και υγεία. Εν συνεχεία βγαίνουν στην κεντρική πλατεία του χωριού όπου με την συνοδεία του νταουλιού χορεύουν μέχρι πρωίας.

Αχμάκη Περιστέρα