Η νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων

Ζούμε στην εποχή των ανίερων συμμαχιών που το δίκαιο, τα ιδανικά και οι αξίες δεν έχουν πια θέση στο τραπέζι των «μεγάλων αποφάσεων». 

Ζούμε στην εποχή όπου το συμφέρον ντύνεται με τον μανδύα της «ρεαλιστικής πολιτικής» και οι ανίερες συμμαχίες διαμορφώνουν το μέλλον των λαών, κόντρα στο διεθνές δίκαιο και τις ιστορικές αναφορές. 

Στην εποχή Τράμπ η διπλωματία έχει αντικατασταθεί από τον κυνισμό, τους στυγνούς κανόνες αγοράς και το προσωπικό συμφέρον. 

Η διπλωματία κάποτε πεδίο ισορροπίας και συμβιβασμών με αρχές, έχει μετατραπεί σε ένα ξεδιάντροπο παζάρι, που οι σύμμαχοι αντιμετωπίζονται σαν πελάτες που πρέπει να αγοράσουν «προστασία» και οι παραδοσιακοί εχθροί σαν ισότιμοι συνομιλητές αρκεί να είναι καλά τα deals. 

Έχουμε μπει στην εποχή που ο ισχυρότερος άνθρωπος στον πλανήτη πιστεύει ότι το μόνο δίκαιο είναι αυτό που εξυπηρετεί τα δικά του συμφέροντα και προσπαθεί να τα επιβάλει όχι με την πειθώ αλλά με ωμούς εκβιασμούς. 

Η συναίνεση έχει πάει περίπατο και το μόνο που υπάρχει είναι οι επιδεικτικές ανακοινώσεις των μονομερών υπογραφών από το οβάλ γραφείο.

Στην εποχή του Τράμπ οι φίλιες χώρες και οι συμμαχίες δεν είναι πια αυτές που ξέραμε. Δεν υπάρχει ουσιαστικά ο γεωπολιτικός διαχωρισμός σε «Ανατολή και Δύση» αλλά σε παρά φύση συμμαχίες, με αγοραστές και πωλητές. 

Δεν υπάρχουν πια «σύμμαχοι» με την κλασική έννοια. Υπάρχουν πρόθυμοι συνομιλητές, ανεξαρτήτως αν είναι αυταρχικοί, καταπιεστικοί ή επιθετικοί. Το κριτήριο είναι ένα: πόσο χρήσιμος είσαι και τι έχεις να προσφέρεις. Σύμμαχοι και «εχθροί» έχουν μπει σε ένα μπλέντερ και έχουν γίνει αχταρμάς. 

Οι παραδοσιακές γραμμές ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση έχουν θολώσει, όχι επειδή ο κόσμος έγινε πιο δίκαιος, αλλά επειδή έγινε πιο κυνικός. 

Η Αμερική που πρωτοστάτησε σε αυτόν τον διαχωρισμό, κλείνει το μάτι σε απολυταρχικά καθεστώτα που καταπατούν κάθε έννοια ελευθερίας σε ένα παζάρι όπου η ηθική είναι απλώς ένα διαπραγματεύσιμο προϊόν, που χωρά σε ένα πολυτελές αεροσκάφος. 

Η Αμερική του Τράμπ δεν ενδιαφέρεται να υπερασπιστεί τον ελεύθερο κόσμο ενδιαφέρεται για τον πλειοδότη που θα του τον πουλήσει. Δεν τον ανησυχεί αν αυτός είναι ο Πούτιν, ο μακελάρης της Συρίας και τα αυταρχικά καθεστώτα του Κατάρ και της Σ. Αραβίας. 

Στο νέο αυτό παζάρι δεν υπάρχουν πάγκοι για αρχές. Υπάρχουν μόνο πάγκοι για «μπίζνες». Δεν υπάρχουν εχθροί της ελευθερίας, υπάρχουν μόνο πιθανοί συνεργάτες. Και δεν υπάρχει καμία σταθερή συμμαχία.  Οι ισορροπίες μεταβάλλονται από την μια μέρα στην άλλη. Η μόνη σταθερά είναι το παζάρι. Και σε αυτό, όλα μπορούν να πουληθούν ακόμα και οι συνειδήσεις. 

Είναι εξοργιστικό να βλέπει κανείς τον Ντόναλντ Τράμπ να προσφέρει απλόχερη κατανόηση στην επιθετικότητα του Βλαντίμιρ Πούτιν. Χαμόγελα και λόγια θαυμασμού για τον «έξυπνο ηγέτη», τον «άνθρωπο που ξέρει τι θέλει» και που θα τα πάρει όλα, με τις δικές του ευλογίες. 

Την ίδια ώρα ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο ηγέτης μιας σύμμαχης υποτίθεται χώρας, που σπαράσσεται από μια παράνομη εισβολή αντιμετωπίζεται από τον Τράμπ με το γνωστό του κυνικό υφάκι: Ειρωνείες, απαξίωση, παζάρια για σπάνιες γαίες και υπονοούμενα για «χαμένες υποθέσεις». Κι όλα αυτά, στο όνομα μιας υποτιθέμενης «ειρηνευτικής» διάθεσης που όλως τυχαίως ικανοποιεί όλες τις επιθυμίες και τα συμφέροντα της Μόσχας. 

Πώς να σταθεί άλλωστε εμπόδιο στον επεκτατισμό του Πούτιν αφού και ίδιος ορέγεται την προσάρτηση της Γροιλανδίας στις ΗΠΑ και την μετατροπή του Καναδά στην πεντηκοστή πρώτη πολιτεία της Αμερικής. 

Ο Τράμπ δεν κρύφτηκε ποτέ: Κυνικός και περιφρονητικός απέναντι στον Ζελένσκι. Φίλος και θαυμαστής του Πούτιν. Και αναρωτιέσαι ποιος είναι ο σύμμαχος και ποιός ο εχθρός.

Είναι ο Ζελένσκι ή ο Πούτιν;

Η ερώτηση είναι μάλλον ρητορική, γιατί η απάντηση είναι προφανής και κρύβεται στο σχέδιο ειρήνευσης του Τράμπ για τη λήξη του πολέμου στην Ουκρανία.

Στην Ουκρανία, οι άνθρωποι μετρούν νεκρούς κατεστραμμένες πόλεις και υποδομές.

Στην Ρωσία με τις ευλογίες του, χαμογελούν και ίσως να εξυφαίνουν σχέδια για μία καινούρια εισβολή ψάχνοντας το επόμενο θύμα.

Ο Ντόναλντ Τράμπ δεν χρειάζεται ιδεολογικά προσχήματα.

Έχει κάτι πιο απλό: την αδίστακτη λογική της αγοράς.

Για εκείνον, η Ουκρανία δεν είναι παρά ένα κομμάτι γης, ένας φάκελος σε κάποιο γραφείο real estate που αλλάζει χέρια στον πλειοδότη. 

Ερωτηθείς μετά την συνάντηση της Κωνσταντινούπολης αν ο Πούτιν αποτελεί εμπόδιο για την ειρήνη, απάντησε επικρίνοντας τον Ζελένσκι:

«Ακούστε, είχα μια πολύ δύσκολη συζήτηση με τον Ζελένσκι επειδή δεν μου άρεσαν αυτά που έλεγε. Και δεν το έκανε εύκολο. Πάντα έλεγα ότι δεν έχει ατού. Και πραγματικά δεν έχει ατού. Έχει να κάνει με έναν τεράστιο στρατό, με κάποιον που είναι γενναίος, που έχει εξαιρετικό εξοπλισμό».

Για να συμπληρώσει:

Του είπα ότι θα ήταν καλό «εμείς να προτείνουμε μια συμφωνία και εσείς να την υπογράψετε».

Και οι συμμαχίες, οι οργανισμοί και το διεθνές δίκαιο γιατί θεσπίστηκαν;

Για να επιτρέπουν στον ισχυρό γείτονα να επιβουλεύεται τον αδύναμο, η να λειτουργούν σαν ασπίδα προστασίας στο άδικο. 

Δεν έχω ακούσει πιο κυνικό επιχείρημα για να συρθεί μια χώρα σε μια ταπεινωτική συμφωνία. Σύμφωνα με την λογική Τράμπ η έννοια της εθνικής κυριαρχίας θα ήταν περιττή, η διεθνής νομιμότητα θα μετατρεπόταν σε σουρωτήρι και το δίκαιο του ισχυρού θα αντικαθιστούσε κάθε έννοια δικαιοσύνης. 

Όποιος δεν διαθέτει «ατού», «υπερστρατούς» ή την εύνοια υπερδυνάμεων, οφείλει να υποταχθεί, να αποδεχτεί τη μοίρα του, να παραδώσει εδάφη, να απεμπολήσει τα δικαιώματά του, την ταυτότητά του, την ελευθερία του.

Μα αυτό δεν είναι ειρήνη. Είναι βιασμός της ειρήνης. Δεν είναι ρεαλισμός, είναι συνενοχή. 

Και όσο υιοθετείται από τους ισχυρούς παίκτες του πλανήτη μια τέτοια ηθικά απογυμνωμένη θέση, τόσο ο κόσμος μας θα βυθίζεται στη βαρβαρότητα και ο πόλεμος θα νομιμοποιείται κάθε φορά που ο επιτιθέμενος είναι «γενναίος» και έχει «εξαιρετικό εξοπλισμό».

Σύμφωνα με αυτή την «ηθική», το δικό μας έπος του ’40 ήταν μια άσκοπη πράξη αντίστασης απέναντι σε έναν ανώτερο στρατιωτικά εισβολέα. Οι λαοί που σήκωσαν το ανάστημά τους στον ναζισμό χωρίς «ατού», χωρίς «εξαιρετικό εξοπλισμό» θα έπρεπε, υποτίθεται, να είχαν παραδοθεί και να πουν: Περάστε.

Μα τότε δεν θα υπήρχε έπος, δεν θα υπήρχε τιμή, ούτε δικαίωση. Θα είχε επικρατήσει η λογική του φόβου και της υποταγής και όχι η πίστη στην ελευθερία και στην δικαιοσύνη. 

Ο Τράμπ, στην προσπάθειά του να εμφανιστεί «ρεαλιστής», φλερτάρει επικίνδυνα με έναν κυνισμό που ισοδυναμεί με ηθική χρεοκοπία.

Μπροστά σ’ αυτόν τον κυνισμό, δεν υπάρχουν πια «Ανατολή και Δύση».

Υπάρχουν μόνο εκείνοι που αγοράζουν και εκείνοι που πωλούν.

Ο Πούτιν αγοράζει εδάφη.

Ο Τράμπ πουλά αξίες. 

Αν αυτός είναι ο νέος κόσμος, τότε όσα χάθηκαν στην Ουκρανία δεν ήταν μόνο κτήρια και ζωές.

Ήταν η ίδια η ελπίδα πως υπάρχει ακόμα κάτι άξιο να υπερασπιστείς.