Γεωπολιτικές εξελίξεις και βιώσιμη πρόσβαση της ΕΕ σε Στρατηγικές-Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες

Του Δρ. Νικόλαου Αρβανιτίδη (Οικονομικός Γεωλόγος)

Γιατί και πως προκύπτει η στρατηγικότητα και κρισιμότητα στις ορυκτές πρώτες ύλες

Η επιτακτική ανάγκη για μια παγκόσμια οικονομία χωρίς υδρογονάνθρακες θα απαιτήσει μεγάλο αριθμό ορυκτών πρώτων υλών (ΟΠΥ) σε συνεχώς αυξανόμενες ποσότητες (1). Είναι συνεπώς σημαντικό να γνωρίζουμε ποιες και πόσες ΟΠΥ χρειάζονται για να κατανοήσουμε και να εκτιμήσουμε τις επιπτώσεις που συνεπάγεται η ελλειμματική πρόσβαση ή η ανεπάρκεια τους για την ευρωπαϊκή, και ως εκ τούτου την ελληνική οικονομία. Η «αξιολόγηση κρισιμότητας» σε ευρωπαϊκό επίπεδο στοχεύει

στον εντοπισμό αυτών των ΟΠΥ που γενικά εκτιμάται ότι, από την μια υπάρχει κίνδυνος κοιτασματολογικής πρόσβασης και επάρκειας τους, και από την άλλη είναι μεγάλης τεχνικοοικονομικής και κοινωνικής σημασίας για μια σειρά από στρατηγικές αλυσίδες αξίας (2).

ΟΙ στρατηγικές και κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες (ΣΚΟΠΥ), αποτελούν το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομείται η σύγχρονη τεχνολογία (3). Από τα φωτοβολταϊκά μέχρι τους ημιαγωγούς, τις ανεμογεννήτριες και τις μπαταρίες λιθίου, για μεταφορά και αποθήκευση της παραγόμενης ανανεώσιμης ενέργειας. Πέρα του λιθίου οι μπαταρίες χρειάζονται επίσης κοβάλτιο, γραφίτη, νικέλιο, μαγγάνιο ενώ η ηλεκτροκίνηση των αυτοκινήτων απαιτεί μαγνήτες νεοδυμίου, που χρησιμοποιούν επίσης και άλλες σπάνιες γαίες, όπως το δυσπρόσιο και το πρασεοδύμιο, αλλά και αυξημένη χρήση χαλκού, ψευδάργυρου και μολύβδου (4,5), που μαζί με το νικέλιο παρουσιάζουν ιδιαίτερο κοιτασματολογικό ενδιαφέρον και για την Ελλάδα.

Οι ΣΚΟΠΥ είναι επίσης απαραίτητες στην ψηφιακή τεχνολογία και την ηλεκτρονική βιομηχανία. Με απλά λόγια, δεν μπορεί να υπάρξει ενεργειακή και ψηφιακή μετάβαση, αλλά και ηλεκτροκίνηση, χωρίς ΣΚΟΠΥ, γι′ αυτό και η ανθεκτικότητα των σχετικών αλυσίδων αξίας και προμήθειας τους έχουν ολοένα και μεγαλύτερη προτεραιότητα για τις περισσότερες προηγμένες οικονομίες (2,4,6).

Πρόσφατες μελέτες από τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (7) και την Παγκόσμια Τράπεζα αναφέρουν ότι η παγκόσμια παραγωγή κοβαλτίου, λιθίου και γραφίτη οφείλει να αυξηθεί κατά 500% στις επόμενες δεκαετίες για να καταστεί δυνατή η μετάβαση σε μια πράσινη και ψηφιακή οικονομία (8).

Για παράδειγμα η ΕΕ θα χρειαζόταν έως και 18 φορές περισσότερο λίθιο και 5 φορές περισσότερο κοβάλτιο μέχρι το 2030 και σχεδόν 60 φορές περισσότερο λίθιο και 15 φορές περισσότερο κοβάλτιο μέχρι το 2050 για να αντιμετωπίσει την αύξηση παραγωγής μπαταριών ηλεκτρικών οχημάτων, και 10 φορές περισσότερα μέταλλα σπάνιων γαιών για μόνιμους μαγνήτες (1).

Η γεωπολιτική κυριαρχία της Κίνας

Οι παραπάνω λοιπόν προβλέψεις φαντάζουν «τρομακτικές» αν ληφθεί υπόψη ότι η ΕΕ εξαρτάται από 75 μέχρι 100% από τις εισαγωγές για τις περισσότερες ΣΚΟΠΥ. Συμβαίνει επίσης, η παραγωγή και η επεξεργασία πολλών ΣΚΟΠΥ να είναι γεωγραφικά ελεγχόμενη, καθιστώντας ευάλωτη την γεωπολιτική τους πρόσβαση και διάθεση, γεγονός που συνοδεύεται από μια σειρά κοινωνικών, οικονομικών, περιβαλλοντικών και άλλων κινδύνων. Έτσι λοιπόν, ορισμένες ΣΚΟΠΥ, αλλά και σχετικές αξιακές αλυσίδες τους, τείνουν σε μεγάλο βαθμό να μονοπωλούνται παραγωγικά από συγκεκριμένες περιοχές του πλανήτη, μερικές φορές από μία ουσιαστικά χώρα. Για παράδειγμα, περίπου το 60% του παγκόσμιου κοβαλτίου προέρχεται από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (Σχ. 1).

Όσον αφορά την παγκόσμια παραγωγή σπάνιων γαιών, η Κίνα εξορύσσει σχεδόν το 60 %, προμηθεύει το 85% σχετικών επεξεργασμένων/μεταλλουργικών προϊόντων (Σχ. 2), ενώ καταναλώνει η ίδια της εγχώρια σχεδόν το 70% της παγκόσμιας παραγωγής σπανίων γαιών.

.

Σχ. 1: Χάρτης παγκόσμιας παραγωγής ΣΚΟΠΥ σύμφωνα με την τρέχουσα ευρωπαϊκή λίστα (Πηγή: Γεωλογική Υπηρεσία της Σουηδίας/9)

.

Σχ. 2: Οι αλυσίδες αξίας ΣΚΟΠΥ μπαταριών και μαγνητών, από την εξόρυξη και την μεταλλευτική παραγωγή μέχρι την βιομηχανική παραγωγή, βρίσκονται στην κυριαρχία της Κίνας (Πηγή: Αμερικανική Υπηρεσία Ενέργειας ΗΠΑ/10).

Ακόμη η Κίνα, παρά το γεγονός ότι εξορύσσει δικά σημαντικά της σημαντικά κοιτάσματα όλων σχεδόν των ΣΚΟΠΥ, προκειμένου να διασφαλίσει το αυξημένο αποθεματικό δυναμικό που χρειάζεται η μεταποιητική της βιομηχανία μπαταριών λιθίου και μαγνητών νεοδυμίου, αποκτά μεταλλευτικά δικαιώματα κοιτασμάτων που εξορύσσονται σε άλλες χώρες (Σχ. 3).

.

Σχ. 3: Η Κίνα συνεργάζεται με ορυχεία λιθίου σε όλο τον κόσμο για να εξασφαλίσει την βιομηχανική παραγωγή μπαταριών λιθίου.

Το γεγονός επίσης ότι οι περισσότερες χώρες που εξορύσσουν ΣΚΟΠΥ στερούνται ολοκληρωμένης τεχνολογικής λειτουργίας αλυσίδων αξίας που καταλήγουν στην βιομηχανική παραγωγή, είτε μπαταριών λιθίου, είτε μαγνητών νεοδυμίου, αλλά και άλλων προϊόντων που συμβάλλουν στην ηλεκτροκίνηση, συντελεί στο ότι πολλές από τις χώρες αυτές επιλέγουν την Κίνα σαν στρατηγικό εμπορικό εταίρο (Σχ.4).

Βέβαια λαμβάνοντας ότι τα προβλεπόμενα εργοστάσια μπαταριών στην Ευρώπη αναμένεται ναι ξεκινήσουν την παραγωγή τους μέσα στους επόμενους 12 έως 36 μήνες, η συνέχιση των εμπορικών αυτών διαδρομών μπορεί να δημιουργήσει εμπόδια στην παροχή ορισμένων μετάλλων, ιδίως λιθίου και κοβαλτίου, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν επιβράδυνση στην παραγωγή μπαταριών λιθίου.

.

Σχ. 4: Ο χάρτης δείχνει τις σημερινές εμπορικές διαδρομές ΣΚΟΠΥ μπαταριών λιθίου, που ενώ εξορύσσονται στην Χιλή, στην Αυστραλία, στο Κονγκό, τις ΗΠΑ, την Φινλανδία, στην Ν. Αφρική και άλλου, καταλήγουν στην Κίνα όπου υλοποιείται η βιομηχανική παραγωγή (με κόκκινο χρώμα οι χώρες που εξορύσσουν και εξάγουν τις ΣΚΟΠΥ μπαταριών και με πράσινο χρώμα η Κίνα που τις εισάγει και τις κατασκευάζει).

Είναι φανερό λοιπόν ότι σε αντίθεση με την τακτική των ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης, μετά τον Δευτέρο Παγκόσμιο Πολέμο και μέχρι περίπου το 1990, που συνέδεσαν την τεχνολογική τους έρευνα, σχεδόν αποκλειστικά με την βιομηχανία όπλων, η Κίνα επιλέγει να επενδύσει την τεχνολογική της εξέλιξη στην εδραίωση της γεωπολιτικής της κυριαρχίας στην παγκόσμια οικονομία.

Ευρωπαϊκός Κανονισμός ΣΚΟΠΥ

Ο Κανονισμός(11,12,13,14) έρχεται να αποτελεσει το πολιτικό και στρατηγικό εργαλείο, αλλά και την επιχειρησιακή πλατφόρμα που θα επιδιώξει να προωθήσει και να κάνει πράξη την υλοποίηση της Πράσινης Συμφωνίας (16,17), της νέας βιομηχανικής στρατηγικής (18,19) αλλά και του σχεδίου εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Σύμπραξης για την Καινοτομία (19), που αφορούν στην ενεργειακή μετάβαση, την κυκλική οικονομία και την ολοκληρωμένη ενδοευρωπαϊκή κοιτασματολογική αξιοποίηση (20,21,22,23), με πρωταρχικό στόχο να καταστεί η Ευρώπη κλιματικά ουδέτερη.

Η πρόσφατα υπερψηφισμένη και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (24,25) αποδοχή του Κανονισμού έρχεται να να δρομολογήσει μια σειρά από δράσεις, αποφάσεις και πρακτικές που προβλέπεται να οδηγήσουν στην διασφάλιση πρόσβασης και προμήθειας των αυξημένων ποσοτήτων που θα χρειαστεί η ευρωπαϊκή βιομηχανία για την επίτευξη και καθιέρωση μιας πράσινης οικονομίας.

Η κανονιστική και «εν δυνάμει» νομοθετική αυτή πρωτοβουλία είναι πολύ επίκαιρη και απαραίτητη στην χάραξη πολιτικής για την παραγωγική αξιοποίηση των ευρωπαϊκών ΣΚΟΠΥ που θα συμβάλλει στην δημιουργία επενδυτικού ενδιαφέροντος, στην κατεύθυνσή δυναμικής κοιτασματολογικής εκμετάλλευσης σχετικών πρωτογενών (26,27) και δευτερογενών (π.χ. μεταλλευτικών αποβλήτων/28) αποθεμάτων, συμπεριλαμβανομένων αυτών που μπορεί να προκύψουν από την ανακύκλωση χρησιμοποιημένων καταναλωτικών προϊόντων, όπως είναι οι μπαταρίες, οι μαγνήτες, αλλά και τα εν γένει ηλεκτρονικά απόβλητα.

Οι βασικοί στόχοι του Κανονισμού ΣΚΟΠΥ είναι μέχρι το 2030,

Το λιγότερο 10% της ετήσιας κατανάλωσης ΣΚΟΠΥ να προέρχεται από ευρωπαϊκά κοιτάσματα

Η αξιόπιστη, ανεμπόδιστη και άμεση παραγωγή ενδοευρωπαϊκών ΣΚΟΠΥ αποτελεί βασική προϋπόθεση για την τεχνολογική καινοτομία, την πράσινη βιομηχανία και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Το πρόβλημα με την ανεπαρκή και ελλιπή εξόρυξη και παραγωγή ΣΚΟΠΥ στην Ευρώπη δεν είναι ούτε γεωλογικό ούτε μεταλλογενετικό. Στην πραγματικότητα, η δυνατότητα της Ευρώπης να γίνει αυτάρκης, αυτοσυντήρητη, ανθεκτική και βιώσιμη στην βάση παραγωγικής εκμετάλλευσης δικών της κοιτασμάτων ΣΚΟΠΥ, ευνοείται σε μεγάλο βαθμό από τη γεωλογία της και τη μεταλλογενετική της εξέλιξη. Οι τεχνολογίες οικονομικής γεωλογικής εξερεύνησης σε σχέση με κοιτάσματα (29) ΣΚΟΠΥ, πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω ώστε να έχουν αξιόπιστες τεχνικοοικονομικές προσεγγίσεις, αλλά και σχετικές εκτιμήσεις για το δυναμικό εκμετάλλευσης. Οι εθνικές υπηρεσίες και τα ινστιτούτα Γεωλογικής Έρευνας των κρατών μελών έχουν σε μεγάλο βαθμό επανεξετάσει την οικονομική γεωλογία των συστημάτων ΣΚΟΠΥ με στόχο την πιο τεκμηριωμένη και σταθερή κοιτασματολογική αξιολόγηση. Υπάρχουν σήμερα διαθέσιμα ολοκληρωμένα οικονομικά γεωλογικά δεδομένα που «χαρτογραφούν» μεταλλοφόρες εμφανίσεις λιθίου (21) και σπανίων γαιών σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης (Σχ. 5).

.

Σχ. 5: Κοιτασματολογικό δυναμικό ΣΚΟΠΥ εντός της ΕΕ

Το λιγότερο το 40% επεξεργασμένων προίόντων να παράγεται εντός της ΕΕ

Η αύξηση της μακροπρόθεσμης αυτάρκειας και σταδιακής αυτονομίας της Ευρώπης σε Στρατηγικές και Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες (ΣΚΟΠΥ), καθώς και ανάπτυξη βιώσιμων τεχνολογιών περαιτέρω επεξεργασίας εμπλουτισμού και μεταλλουργίας, αποτελούν προϋπόθεση για την ολοκληρωμένη λειτουργία ανθεκτικών στρατηγικών αλυσίδων αξίας για την ενεργειακή μετάβαση στην Ευρώπη.

Το λιγότερο 15% της ετήσιας ανάγκης σε ΣΚΟΠΥ να προέρχεται από ανακύκλωση

Οι περισσότερες ΣΚΟΠΥ εντοπίζονται κυρίως σαν δευτερεύοντα συστατικά σε θειούχα και οξείδια κοιτάσματα βασικών μετάλλων (π.χ. χαλκού, μολύβδου, ψευδαργύρου, νικελίου, σιδήρου). Με την μεταλλευτική παραγωγή επικεντρωμένη διαχρονικά στην εξόρυξη και επεξεργασία ορυκτών βασικών μετάλλων, τυχόν συνοδές συγκεντρώσεις ΣΚΟΠΥ κατέληγαν στους διάφορους τύπους μεταλλευτικών αποβλήτων, όπως στείρα εξόρυξης, τέλματα εμπλουτισμού, μεταλλευτικά κατάλοιπα.

Τα γνωστά και σαν ιστορικά μεταλλευτικά απόβλητα, μαζί κυρίως με τα άχρηστα καταναλωτικά προϊόντα (ηλεκτρονικά, ηλεκτρικά, μπαταρίες και άλλα), συνθέτουν τις λεγόμενες δευτερογενείς κοιτασματολογικές πηγές που μέσα από την ανακύκλωση τους μπορούν να οδηγήσουν δυνητικά στην ανάκτηση των ΣΚΟΠΥ που αντίστοιχα περιέχουν. Η ΕΕ βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κυκλικής οικονομίας και έχει ήδη αυξήσει την αξιοποίσηση και των δευτερογενών πηγών που δεν συνδέονται με την μεταλλευτική δραστηριότητα, συγκεκριμένα καταναλωτικών προϊόντων στο τέλος του κύκλου ζωής τους, όπως είναι τα άχρηστα ηλεκτρονικά και ηλεκτρικά απόβλητα.

Σε αυτή την περίπτωση, η πρόσβαση σε τεχνολογίες και μεθόδους ανακύκλωσης φιλικών στο περιβάλλον και βιώσιμων οικονομικά είναι καθοριστικής σημασίας. Για παράδειγμα, πάνω από το 50% ορισμένων μετάλλων, όπως ο σίδηρος, ο ψευδάργυρος ή η πλατίνα, ανακυκλώνονται και συνεισφέρουν περισσότερο από το 25% των καταναλωτικών αναγκών στην ΕΕ. Σε ότι αφορά στις ΣΚΟΠΥ που χρειάζονται σε τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ή εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας, όπως είναι οι σπάνιες γαιές, το λίθιο, το γάλλιο ή το ίνδιο, το ποσοστό ανάκτησης από δευτερογενείς πηγές κυμένεται κάτω απο 1%, , και συμβάλλει έτσι ελάχιστα μόνο (Σχ. 6) στην κάλυψη της ραγδαία αυξανόμενης ζήτησης. Ακόμη και στην περίπτωση που θα γίνονταν πιο αποτελεσματική, μέχρι το 2050 η ανακύκλωση δεν θα μπορούσε από μόνη της να κλείσει την μεγάλη απόσταση που υπάρχει σήμερα μεταξύ της μελλοντικής ζήτησης και προσφοράς ΣΚΟΠΥ.

• Λιγότερη από 65% εξάρτηση κάθε μιας ΣΚΟΠΥ από μια χώρα

Οι ΟΠΥ ήταν για πολλά χρόνια ο κρίκος που έλειπε στη συζήτηση για το κλίμα. Είναι πλέον προφανές ότι οι κλιματικοί στόχοι της ΕΕ δεν μπορούν να επιτευχθούν χωρίς αυτές. Πιο συγκεκριμένα οι όποιες αναταράξεις στην πρόσβαση και επάρκεια ΣΚΟΠΥ, έχουν επιπτώσεις στην διασφάλιση της ενεργειακής μετάβασης και την επίτευξη των κλιματικών στόχων. Η αντιμετώπιση της αυξανόμενης ζήτησης στρατηγικών και κρίσιμων ΟΠΥ απαιτεί εσωτερική ευρωπαϊκή εγρήγορση αλλά και διεθνή συνεργασία, σε θέματα αναζήτησης νέων κοιτασματολογικών πηγών και αποθεματικού δυναμικού. Η αξιόπιστη, ανεμπόδιστη και άμεση παραγωγή ενδοευρωπαϊκών ΣΚΟΠΥ αποτελεί βασική προϋπόθεση για την τεχνολογική καινοτομία, την πράσινη βιομηχανία και τη βιώσιμη ανάπτυξη.

.

Σχ. 6: Η συμβολή της ανακύκλωσηςσυμβάλλει ελάχιστα στην κάλυψη της ζήτησης ΣΚΟΠΥ (31)

Ενίσχυση της ανθεκτικότητας στρατηγικών αλυσίδων αξίας για αποτελεσματικότερη υλοποίηση της ενεργειακής και ψηφιακής μετάβασης

Οι αλυσίδες αξίας ΟΠΥ διαφέρουν από τις αλυσίδες προμήθειας και εφοδιασμού τους. Μια αλυσίδα αξίας ΟΠΥ είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων που προσθέτουν αξία σε κάθε στάδιο της παραγωγικής τους εκμετάλλευσης, βελτιώνοντας έτσι την σχετική ανταγωνιστικότητα. Οι αλυσίδες αξίας για τις ΣΚΟΠΥ περιλαμβάνουν ανάντη την κοιτασματολογική έρευνα και την εξόρυξη, ενδιάμεσα την επεξεργασία (εμπλουτισμός, μεταλλουργία) και κατάντη την βιομηχανική μεταποίηση και την ανακύκλωση, με την περιβαλλονική αποκατάσταση να προβλέπεται σε κάθε περίπτωση με το πέρας του μεταλλευτικού κύκλου σε μια περιοχή.

Δυστυχώς στην Ευρώπη διακρίνονται σήμερα περιορισμένες δυνατότητες βιώσιμης και ολιστικής λειτουργίας αλυσίδων αξίας ΣΚΟΠΥ, κυρίως αυτών που χαρακτηρίζονται στρατηγικές για τις τεχνολογίες που υποστηρίζουν την ενεργειακή μετάβαση, όπως για παράδειγμα είναι οι αλυσίδες αξίας μπαταρίας λιθίου και μαγνήτη νεοδυμίου (Σχ. 6). Για να δημιουργηθούν ανταγωνιστικές και αυτόνομες αλυσίδες αξίας στην ΕΕ χρειάζεται όλα τα παραγωγικά στάδια που εντάσσονται σε αυτές να λειτουργούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Να εξορύσσονται δηλαδή οι ΣΚΟΠΥ, να παράγονται τα απαιτούμενα μεταλλουργικά προϊόντα και να κατασκευάζονται οι μπαταρίες και οι μαγνήτες έντός Ευρώπης, με τελικούς αποδέκτες τα βιομηχανικά οικοσυστήματα ηλεκτροκίνησης, ανεμογεννητριών, φωτοβολταϊκών και ψηφιακής τεχνολογίας. Μια τέτοια εξέλιξη δημιουργεί περαιτέρω δυναμικές προϋποθέσεις πρόσθετης οικονομικής ανάπτυξης και απασχόλησης.

.

Σχ. 7: Η ανθεκτικότητα και ολιστική λειτουργία βιώσιμων αλυσίδων αξίας μπαταριών λιθίου και μαγνητών νεοδυμίου αποτελούν βασική προϋπόθεση για την τεχνολογική καινοτομία, την πράσινη βιομηχανία και τη βιώσιμη ανάπτυξη της ΕΕ (32).

Μείωση της γραφειοκρατίας, και απλοποίήση και επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδότησης

Η ταχέως αυξανόμενη ζήτηση ορυκτών πρώτων υλών έχει επίσης αυξήσει την ανάγκη για επικαιροποίηση της μεταλλευτικής πολιτικής, καθώς και των έργων έρευνας και καινοτομίας.Ο Κανονισμός στοχεύει στη δραστική μείωση του χρόνου αδειοδότησης, και τα κράτη μέλη θα διασφαλίζουν ότι η διαδικασία χορήγησης αδειών που σχετίζεται με τέτοια έργα θα γίνει ταχύτερη. Το ερώτημα είναι πώς θα ανταποκριθούν σε αυτό οι χώρες της ΕΕ στην πράξη.

Ανάπτυξη εναλλακτικών υλικών και πιο φιλικών προς το περιβάλλον μεθόδων εξόρυξης και παραγωγής

Οι αρχές της ΕΕ για βιώσιμες ΟΠΥ (33) που συνέθεσαν η αρμόδια Επιτροπή, οι χώρες της ΕΕ και οι άμεσα εμπλεκόμενοι και ενδιαφερόμενοι, χρησιμεύουν στη δημιουργία μιας κοινής ευρωπαϊκής αντίληψης σχετικά με τις βέλτιστες πρακτικές στην επεξεργασία και υπεύθυνη εξόρυξη ΟΠΥ (30) στην Ευρώπη όσον αφορά κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές δεσμεύσεις και εφαρμογές, και να καθορίσει μια τροχιά προς τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ (SDG/SustainableDevelopmentGoals/34). Στην πραγματικότητα, η επίτευξη πολλών από τους στόχους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από σχετικές δραστηριότητες και χρήσεις των ΟΠΥ.

Δρομολόγηση στρατηγικών εταιρικών σχέσεων μεταξύ της ΕΕ και τρίτων χωρών ώστε να διασφαλισθούν βιώσιμες και ανθεκτικές αλυσίδες τροφοδοσίας και εφοδιασμού ΣΚΟΠΥ

Στόχος του Κανονισμού είναι να ανοίξει το δρόμο για μακροπρόθεσμες συνεργασίες, με μεταφορά γνώσης και τεχνολογίας, κατάρτιση και ανάπτυξη δεξιοτήτων για νέες θέσεις εργασίας με καλύτερες συνθήκες εργασίας και εισοδήματος, καθώς και εξόρυξη και επεξεργασία σύμφωνα με καλύτερα οικολογικά πρότυπα στις χώρες εταίρους από όπου η Ευρώπη θα μπορεί να έχει πρόσβαση και να εισάγει μέρος των ΣΚΟΠΥ που χρειάζεται.

Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες για γεωπολιτική ισορροπία και σταδιακή αυτονομία ΣΚΟΠΥ

Όπως προκύπτει από τον Κανονισμό, η εφαρμογή μιας στρατηγικής πολυδιάστατης αναζήτησης, σε σχέση με νέες αγορές προμήθειας ΣΚΟΠΥ αποτελεί δυναμικό ευρωπαϊκό στόχο. Για παράδειγμα, με τα σημαντικά κοιτασματολογικά αποθέματα ΣΚΟΠΥ που διαθέτουν και εξορύσσουν με βιώσιμο και υπεύθυνο τρόπο , χώρες όπως ο Καναδάς και η Αυστραλία μπορούν να αποτελέσουν ασφαλείς και αξιόπιστους εταίρους παραγωγής ΣΚΟΠΥ και σχετικών προϊόντων προστιθέμενης αξίας για τις παγκόσμιες αγορές, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ.

Η βελτίωση της ολιστικής και αποδοτικής εκμετάλλευσης ΣΚΟΠΥ, εντάσσεται στο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία και στην ισχύουσα οδηγία της ΕΕ για τα απόβλητα εξόρυξης. Επιπλέον, η οδηγία προβλέπει την τήρηση συγκεκριμένων όρων τόσο για την ελαχιστοποίηση όσο και για την ανακύκλωση των αποβλήτων εξόρυξης.

Η ΕΕ θεωρεί ότι ότι η εφαρμογή της κυκλικότητας μέσα από την ενίσχυση της ανακύκλωσης θα έχει σημαντική συμβολή στην γεωπολιτική ισορροπία και θα ενισχύσει τη στρατηγική αυτονομία των ΣΚΟΠΥ. Όλα τα νέα έργα εξόρυξης και μεταλλευτικής παραγωγής θα πρέπει ήδη από την αρχή, να σχεδιάζονται στην βάση της κυκλικής οικονομίας και ολιστικής αξιοποίησης κύριων και παραπροϊόντων στο πλαίσιο του ίδιου παραγωγικού κύκλου και πριν αυτά οδηγηθούν στα απόβλητα.

Με δεδομένη την γεωπολιτική κυριαρχία της Κίνας και το γεγονός των εταιρικών συμπράξεων, συνεργασιών και επενδύσεων που η ίδια της έχει δρομολογήσει (Σχ. 3,4) σε όλο τον κόσμο, σχετικά με την εκμετάλλευση ΣΚΟΠΥ άλλων χωρών, η Ευρώπη θα κληθεί να να βρει τους δικούς της δρόμους και τρόπους πρόσβασης των ποσοτήτων που χρειάζεται.

Μάλιστα σε μια περίοδο που βρίσκεται σε εξέλιξη και η Ρωσο-Ουκρανική κρίση που κάνει μια δυσχερή γεωπολιτική πραγματικότητα ακόμη πιο δύσκολη, αφού μερικές από αυτές τις ΟΠΥ που χαρακτηρίζονται σήμερα στρατηγικές και κρίσιμες για την Ε.Ε., εξορύσσονται από το υπέδαφος της Ρωσίας και Ουκρανίας (16). Η Ρωσία παράγει για παράδειγμα το 8% νικελίου, 23% βαναδίου, 41% παλλαδίου, 5% κοβαλτίου, 4% χαλκού και 6% αλουμινίου στον κόσμο, ενώ η Ουκρανία εξορύσσει το 3% σιδηρομεταλλεύματος στον κόσμο και είναι αντίστοιχα ο όγδοος μεγαλύτερος παραγωγός μαγγανίου, και παράγει επίσης μικρότερες ποσότητες και άλλων ΣΚΟΠΥ, όπως είναι το τιτάνιο, ο γραφίτης, το πυρίτιο, ενώ εξορύσσει επίσης ζιρκόνιο και ουράνιο.

Απέναντι σε αυτές τις ιδιαίτερα δύσκολες, ιδιότυπες καθορισμένες γεωπολτιτικές συνθήκες, που «εν πολλοίς» έχει διαμορφώσει και ελέγχει η Κίνα, η ΕΕ αλλά και άλλες χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα πρόσβασης ΣΚΟΠΥ, αναλαμβάνουν δυναμικές πρωτοβουλίες οικοδόμησης ισχυρότερων εταιρικών σχέσεων σε παγκόσμιο επίπεδο, βασισμένων στην εμπιστοσύνη, τον ανοικτό χαρακτήρα και το αμοιβαίο όφελος.

Για λογαριασμό της η Ευρώπη έχειπρόσφατα συνάψει εμπορικές συμφωνίες με τη Χιλή, ενώ βρίκονται σε εξέλιξη οι επικείμενες συμφωνίες με την, Ινδονησία και άλλες χώρες (Σχ. 7), που θα συμβάλουν στη στήριξη βιώσιμων και ανθεκτικών αλυσίδων εφοδιασμού. Απώτερος στόχος είναι η δημιουργία μιας παγκόσμιας συνάθροισης για τις ΣΚΟΠΥ, με αξιόπιστους εταίρους που επιθυμούν και αυτοί να αναπτύξουν τις δικές τους αλυσίδες αξίας, καθώς και σχετικές βιομηχανίες ΣΚΟΠΥ. Με στενότερους και πιο διαφοροποιημένους εμπορικούς δεσμούς και συμπράξεις, για την μειώση των εξαρτήσεων, που σήμερα υπάρχουν κυρίως από την Κίνα, αλλά και των όποιων αδυναμιών που αυτές συνεπάγονται. Ζητούμενο για την ΕΕ είναι η διασφάλιση των ΣΚΟΠΥ που είναι θεμελιώδους σημασίας για την ανταγωνιστικότητά της, με επίκεντρο τον στόχο της να είναι πρωτοπόρος στις πράσινες βιομηχανίες του μέλλοντος.

Ευρύτερα σε παγκόσμιο επίπεδο,οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία συνεργάζονται στην κοιτασματολογική αναζήτηση και εντοπισμό ΣΚΟΠΥ (35). Ιαπωνία και ΗΠΑ έχουν υπογράψει συμφωνία που προβλέπεται να δημιουργήσει ισχυρές και βιώσιμες αλυσίδες αξίας και εφοδιασμού ΣΚΟΠΥ, σε συνεργασία και με άλλες χώρες (36). Ιδιαίτερα δυναμική και σημαντική είναι η διεθνής πρωτοβουλία MineralSecurityPartnership (MSP), που αφορά στην συνεργασία 13 χωρών και της ΕΕ για την προώθηση και υλοποίηση δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων σε υπεύθυνες αλυσίδες αξίας και εφοδιασμού ΣΚΟΠΥ παγκοσμίως.Η συγκεκριμένη εταιρική σύμπραξη στοχεύει να επιταχύνει την ανάπτυξη διαφόρων και βιώσιμων αλυσίδων αξίας και εφοδιασμού ΣΚΟΠΥ, αλλά και να υποστηρίξει διπλωματικά και οικονομικά σχετικά στρατηγικά έργα μέσα από την συνεργασία κυβερνήσεων και βιομηχανίας. Στους 13 συμμετεχοντες εταίρους περιλαμβάνονται η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Φινλανδία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ινδία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Νορβηγία, η Δημοκρατία της Κορέας, η Σουηδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση (που εκπροσωπείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή/37).

.

Σχ. 8: Στρατηγικές εταιρικές σχέσεις της ΕΕ για διασφάλιση προμήθειας και εφοδιασμού ΣΚΟΠΥ.

Είναι φανερό ότι η ΕΕ και οι άλλες χώρες που στηρίζονται στις εισαγωγές ΣΚΟΠΥ, πρέπει να ενεργήσουν γρήγορα και αποτελεσματικά για να περιορίσουν την εξάρτηση τους κυρίως από την Κίνα, που κυριαρχεί σήμερα γεωπολιτικά στις αλυσίδες αξίας και εφοδιασμού ΣΚΟΠΥ σε παγκόσμιο επίπεδο. Αν μη τι άλλο να διαφοροποιήσουν τις σημερινές εμπορικές «διαδρομές» προς όφελος τους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιρροής που εξακολουθεί να έχει η Κίνα στις παγκόσμιες αγορές ΣΚΟΠΥ είναι η πρόσφατη απόφαση της να περιορίσει τις εξαγωγές γαλλίου και γερμανίου (38, 39,40,41). Με δεδομένο λοιπόν ότι η Κίνα παράγει περίπου το 80% του γαλλίου(η πρωτογενής παραγωγή γαλλίου στην Κίνα είναι ένα υποπροϊόν της επεξεργασίας βωξίτη ή ψευδαργύρου) στον κόσμο και περίπου το 60% του γερμανίου, και το γεγονός ότι τα δύο στοιχεία χρησιμοποιούνται σε ένα μεγάλο εύρος εφαρμογών και προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των ημιαγωγών, τσιπ υπολογιστών και των φωτοβολταϊκών, η μηδενική εξαγωγή τους τον Αύγουστο είχε μεγάλες επιπτώσεις στις αντίστοιχες βιομηχανίες της ΕΕ, της Ιαπωνίας και ΗΠΑ. Για παράδειγμα σε ότι αφορά στην Ιαπωνία, περίπου το 40% της προμήθειας γαλλίου εξαρτάται από την Κίνα. Επίσης η ανακοίνωση της Κίνας για περιορισμένες εξαγωγές στις αρχές Ιουλίου οδήγησε σε σχεδόν 20% αύξηση της τιμής για το γάλλιο στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Η απάντηση λοιπόν στο ερώτημα, αν η ΕΕ και άλλες επηρεαζόμενες χώρες κατορθώσουν συνεργαζόμενες να άρουν ή καλύτερα μειώσουν την εξάρτηση τους από την Κίνα, είναι δύσκολο προς το παρόν να δοθεί συγκεκριμένα και ξεκάθαρα όταν πρόκειται κυρίως για τον χρόνο που αυτό θα χρειαστεί.

Σχετική αρθογραφία

https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/eb052a18-c1f3-11eb-a925-01aa75ed71a1https://rawmathub.gr/epistimonika-kai-epixeirimatika-afieromata/krisimes-oryktes-protes-yles-ena-stoixima-gia-tin-evropi/ekmetallefsi-koitasmaton-kopy-stin-ee-to-polykleido-gia-gigeneis-olistikes-kai-viosimes-alysides-aksiashttps://single-market-economy.ec.europa.eu/sectors/raw-materials/areas-specific-interest/critical-raw-materials_enhttps://www.sme.gr/bataries-lithiou-kai-magnites-neodymiou-ananeonoun-tin-energeia-stin-ilektrokinisi/https://www.sme.gr/h-nea-epochi-tou-chalkou-flertarei-kai-tin-ellada/https://rawmathub.gr/synentefkseis-kai-arthra-gia-protes-yles/arthra-gia-protes-yles/oi-nees-energeiakes-texnologikes-prokliseis-antimetopizontai-me-viosimes-oryktes-protes-yleshttps://iea.blob.core.windows.net/assets/4eb8c252-76b1-4710-8f5e-867e751c8dda/GlobalSupplyChainsofEVBatteries.pdfhttps://www.worldbank.org/en/news/feature/2020/05/08/redefining-critical-minerals-essential-for-a-clean-energy-futurehttps://www.sgu.se/en/mineral-resources/critical-raw-materials/https://www.energy.gov/sites/default/files/2022-02/Neodymium%20Magnets%20Supply%20Chain%20Report%20-%20Final.pdfhttps://single-market-economy.ec.europa.eu/sectors/raw-materials/areas-specific-interest/critical-raw-materials/critical-raw-materials-act_en\https://www.sme.gr/protovoulia-gia-tis-krisimes-oriktes-protes-iles/https://rawmathub.gr/synentefkseis-kai-arthra-gia-protes-yles/arthra-gia-protes-yles/protovoulia-gia-tis-krisimes-oryktes-protes-yles-praktiki-efarmogi-i-alli-mia-theoritiki-ritoriki-proseggisihttps://rawmathub.gr/synentefkseis-kai-arthra-gia-protes-yles/arthra-gia-protes-yles/dr-n-arvanitidis-skepseis-sxetika-me-ti-viosimi-leitourgia-ethnikis-epitropis-opyhttps://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_enhttps://rawmathub.gr/synentefkseis-kai-arthra-gia-protes-yles/arthra-gia-protes-yles/dr-n-arvanitidis-me-rosia-kai-oukrania-i-evropaiki-prasini-symfonia-kerdizei-edafoshttps://single-market-economy.ec.europa.eu/industry/strategy_enhttps://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/european-industrial-strategy_enhttps://single-market-economy.ec.europa.eu/sectors/raw-materials/eip/strategic-implementation-plan-sip_enhttps://scrreen.eu/https://geoera.eu/projects/frame2/https://www.europe-geology.eu/https://www.geologicalservice.eu/https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20230904IPR04618/critical-raw-materials-meps-back-plans-to-secure-eu-own-supply-and-sovereignty

https://rawmathub.gr/synentefkseis-kai-arthra-gia-protes-yles/arthra-gia-protes-yles/dr-n-arvanitidis-to-evropaiko-koinovoylio-psifizei-yper-tou-kanonismoy-gia-tis-skopy

https://rawmathub.gr/synentefkseis-kai-arthra-gia-protes-yles/arthra-gia-protes-yles/dr-n-arvanitidis-epistameni-kai-estiasmeni-geologiki-erevna-gia-koitasmatologiki-aksiopoiisi-endoevropaikon-apothematon-kopyhttps://rawmathub.gr/synentefkseis-kai-arthra-gia-protes-yles/arthra-gia-protes-yles/systima-inomenon-ethnon-gia-oikoumeniki-taksinomisi-koitasmatonhttps://www.sme.gr/metalleftika-apovlita/https://rawmathub.gr/synentefkseis-kai-arthra-gia-protes-yles/arthra-gia-protes-yles/dr-n-arvanitidis-epistameni-kai-estiasmeni-geologiki-erevna-gia-koitasmatologiki-aksiopoiisi-endoevropaikon-apothematon-kopyhttps://www.sme.gr/europes-dependence-on-critical-raw-materials-crm-and-growing-supply-needs-for-battery-minerals-based-value-chains/https://www.sme.gr/lefki-vivlos-gia-ipefthini-exoriksi/https://ec.europa.eu/growth/sectors/raw-materials/specific-interest/critical_enhttps://rmis.jrc.ec.europa.eu/uploads/CRMs_for_Strategic_Technologies_and_Sectors_in_the_EU_2020.pdfhttps://tem.fi/documents/1410877/2851374/EU_principles_for_sustainable_raw_materials+–+kopio.pdf/4687cf52-7ca7-bb90-854b-832ea19d24c5/EU_principles_for_sustainable_raw_materials+–+kopio.pdf?t=1639642622731https://sdgs.un.org/goalshttps://www.usgs.gov/news/featured-story/critical-cooperation-how-australia-canada-and-united-states-are-workinghttps://www.mofa.go.jp/press/release/press1e_000400.htmlhttps://www.state.gov/minerals-security-partnership/https://amp-cnn-com.cdn.ampproject.org/c/s/amp.cnn.com/cnn/2023/09/21/economy/china-chip-material-exports-drop-intl-hnk/index.htmlhttps://www.anandtech.com/show/19989/china-imposes-new-export-restrictions-on-gallium-and-germaniumhttps://www.csis.org/analysis/understanding-chinas-gallium-sanctionshttps://cepa.org/article/china-gallium-and-germanium-the-minerals-inflaming-the-global-chip-war/