Εξαναγκασμός και διπλωματική εθιμοτυπία

Ukraine's President Volodymyr Zelenskyy departs after a meeting with President Donald Trump at the White House in Washington, Friday, Feb. 28, 2025. (AP Photo/Jose Luis Magana)

Γράφει ο Διονύσης Τσιριγώτης, Επίκουρος

Καθηγητής, Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας, Διεθνών Σχέσεων & Διπλωματίας. Τμήμα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστημίου Πειραιώς.

Ο ευθύς εξαναγκασμός του Αμερικανού προέδρου προς τον Ουκρανό ομόλογό του, μας επαναφέρει στην γραμματική της διεθνούς πολιτικής, που ορίζεται ως πολιτική δυνάμεων, καταδεικνύοντας την πολιτική γοήτρου-κύρους ως εργαλείο της διπλωματικής πράξης. Το γεγονός και μόνο ότι ο Β. Ζελένσκι επισκέπτεται τον Λευκό Οίκο και συνδιαλέγεται με τον Ντ. Τράμπ και τον Τζέι Ντι Βανς, έστω και υπό καθεστώς οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής ένδειας, αποτελεί μέρος της διπλωματικής εθιμοτυπίας και της αναγνώρισης ενός μείζονος σημασίας γεωπολιτικού βάρους για τη χώρα του. Πάρα ταύτα, ο πρόεδρος Τραμπ τον έθεσε προ των ευθυνών του:

«Προσπαθούμε να λύσουμε ένα πρόβλημα. Δεν είσαι σε θέσει να το υπαγορεύσεις αυτό, να το θυμάσαι. Θα νιώσουμε μια χαρά και δυνατοί. Μην μας λέτε πώς να συμπεριφερθούμε. Δεν υπάρχει νομιμότητα για αυτό. (…) Έχετε φέρει τον εαυτό σας σε πολύ κακή θέση. Δεν έχεις χαρτιά εδώ να παίξεις. Παίζεις με τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, παίζεις με τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο και αυτό που κάνεις είναι πολύ ασεβές προς τη χώρα μας», νουθετώντας τον να επιδείξει σεβασμό και ευγνωμοσύνη στην πλανητική υπερδύναμη: 

«Πρέπει να είστε ευγνώμονες, δεν έχετε χαρτί να παίξετε. Οι πολίτες σας πεθαίνουν. Κοιτάξτε, δεν έχετε στρατεύματα και μετά μας λέτε: «Δεν θέλω εκεχειρία, δεν θέλω να σταματήσω τις εχθροπραξίες τώρα». Άκου, το παίρνεις για να σταματήσεις να πέφτουν σφαίρες και τη σφαγή των ανδρών σου, λες ότι δεν θέλεις κατάπαυση του πυρός, εγώ θέλω». 

Υπό αυτό το πρίσμα καθίσταται ηλίου φαεινότερο ότι μια εκ των θεμελιωδών εκφάνσεων του διακρατικού ανταγωνισμού για την αναζήτηση ή την επίδειξη ισχύος μεταξύ των κρατών είναι η πολιτική του κύρους. Η επιθυμία για την απόκτηση κύρους/γοήτρου στις διακρατικές σχέσεις, ουσιαστικά η διεθνής αναγνώριση της πολιτικοστρατιωτικής-οικονομικής ικανότητας ενός κράτους από τους εταίρους του, αποτελεί μία εκ των προσδιοριστικών μεταβλητών της εξωτερικής πολιτικής των κρατών.  Στο περιβάλλον αυτό, η πολιτική γοήτρου/κύρους εδράζεται στο γεωπολιτικό βάρος του εκάστοτε κράτους και στην ιστορική του διαδρομή. Γιατί, όπως ορθά επισημαίνει ο Π. Κονδύλης, οι κινήσεις στο πολιτικοδιπλωματικό πεδίο αποδίδουν ανάλογα με το «ἱστορικὸ καὶ κοινωνικὸ βάρος τῶν ἀντίστοιχων συλλογικῶν ὑποκειμένων, τὸ ὁποῖο ὅλοι ἀποτιμοῦν κατὰ μέσον ὅρο παρόμοια, ὅπως γίνεται καὶ μὲ τὰ ἐμπορεύματα στὴν ἀγορὰ». 

Επανερχόμενοι στο επίπεδο της διμερούς διπλωματίας και εστιαζόμενοι στο διακύβευμα της επίσημης επίσκεψης του Β. Ζελένσκι, καταδεικνύεται η αδυναμία της  διαπραγματευτικής του ισχύος. Εφόσον το προκείμενο για τις ΗΠΑ συνίστατο στην υπογραφή μιας συμφωνίας για την από κοινού εκμετάλλευση των ορυκτών πόρων-σπάνιων γαιών της Ουκρανίας και της άμεσης συνθηκολόγησης του Κιέβου, το απονενοημένο διάβημα του Ζελένσκι για να εκμαιεύσει απτές εγγυήσεις για την ασφάλεια της χώρας του προσέκρουσε στις απίσχναση των ικανών-αναγκαίων συνθηκών για μια επιτυχή διμερή διαπραγμάτευση. Από τη μια πλευρά δεν δύνατο να διαπραγματευθεί από θέσης ισχύος, αλλά αδυναμίας. Από την άλλη πλευρά εξέλειπε το ηθικοκανονιστικό στοιχείο της εντιμότητας, ειλικρίνειας και της αμοιβαίας εμπιστοσύνης.   

Συνακόλουθα ο Β. Ζελένσκι δεν κατόρθωσε να αξιοποιήσει τη γεωγραφική θέση της χώρας του, ως γεωπολιτικού άξονα με αντικειμενικό πολιτικό στόχο τη σύναψη πελατειακών σχέσεων με την πλανητική υπερδύναμη. Πρόκειται για τη διαμόρφωση μιας αμφίδρομης ανταλλακτικής σχέσης υπηρεσιών-ωφελημάτων μεταξύ κρατών διαφορετικής ιεραρχικής βαθμίδας, εδραζόμενη στο στοιχείο της αμοιβαιότητας και στην ανάπτυξη ενός διαδραστικού πλαισίου αμοιβαίων-ανταποδοτικών συναλλαγών σε επιθυμητά-επιζητούμενα αγαθά-υπηρεσίες.

Κατά τούτο η διαπραγματευτική ισχύς του λιγότερου ισχυρού κράτους είναι απότοκη της διαμορφωθείσας κατανομής ισχύος σε πλανητικό επίπεδο. Γεγονός που αντικατοπτρίζεται στο είδος-μέτρο των εξωτερικών του απειλών (μία άμεση και υψηλού βαθμού απειλή περιορίζει τις επιλογές του λιγότερου ισχυρού κράτους) και στη διαθεσιμότητα άλλων Μεγάλων Δυνάμεων που δύναται να προσφέρουν ανάλογη πολιτικοοικονομική-στρατιωτική υποστήριξη, σε συνδυασμό με το βαθμό εξάρτησης του κράτους προστάτη στις παροχές του πελάτη και των πολιτικοδιπλωματικών ικανοτήτων της πολιτικής ηγεσίας του δεύτερου. 

Εν κατακλείδι ο Β. Ζελένσκι δεν διάγνωσε ορθά την αλλαγή στην εσωτερική πολιτική των ΗΠΑ και συνακόλουθα την μείζονα γεωστρατηγική-γεωπολιτική σημασία της Μόσχας που αναγνωρίζεται ως αξιόπιστος πόλος για τις ΗΠΑ στην γεωοικονομική-γεωπολιτική ανάσχεση της Κινεζικής στρατηγικής «μία ζώνη, ένας δρόμος».

Τουναντίον επιβεβαίωσε τη διαπίστωση του Ελευθέριου Βενιζέλου ότι:

«Τα δίκαια, τα οποία φαίνονται ανήκοντα εις χείρας ασθενείς ή εξαρτώνται από θελήσεις ασθενικάς, εκείνα τα δίκαια δεν είναι άξια μεγάλου σεβασμού».