Ποσό 19,1 δισ. € κρύβεται ακόμα στα σεντούκια

Του Αλέξανδρου Κασιμάτη

Σε ποικίλους προορισμούς -όχι πάντα εξωτικούς- ταξίδεψαν πολλά δισεκατομμύρια ευρώ που απέσυραν οι Ελληνες αποταμιευτές από τις τράπεζες, κυρίως, τον Ιούλιο του 2015, όταν επικράτησε γενικευμένος πανικός που προκάλεσε το ισχυρό κύμα φυγής καταθέσεων.

Τις ημέρες εκείνες αποσύρθηκαν από τις τράπεζες 22,8 δισ. ευρώ, αυξάνοντας τα μετρητά σε κυκλοφορία στην Ελλάδα

στο ιλιγγιώδες ποσό των 50 δισ. ευρώ. Σήμερα μέρος μόνο αυτού του ποσού, κοντά στα 3,7 δισ., έχει επιστρέψει στο σύστημα. Τα υπόλοιπα μετρητά εξακολουθούν να «αναπαύονται» σε κρυψώνες που μερικές φορές αποκαλύπτουν τα ανεξάντλητα όρια της φαντασίας των φοβισμένων καταθετών.

Τα τραπεζικά στελέχη λένε ότι κατά την επιστροφή των χαρτονομισμάτων στις τράπεζες έχουν να αντιμετωπίσουν εκτός από τη χρονοβόρα καταμέτρηση (χιλιάδες ευρώ σε 20άρικα ενίοτε ταλαιπωρημένα) και διάφορες... μυρωδιές που βεβαίως αποκαλύπτουν και τις ευφάνταστες κρυψώνες. Δυστυχώς, πάντως, για κάποιους καταθέτες οι κρυψώνες τους δεν ήταν αρκετά ασφαλείς, αφού εξίσου μεγάλη φαντασία διαθέτουν και οι διαρρήκτες οι «δουλειές» των οποίων έχουν γνωρίσει σημαντική άνθηση. Πλέον όλο και περισσότεροι καταθέτες παραδέχονται ότι η επιστροφή των κρυμμένων μετρητών στην ασφάλεια των τραπεζών είναι μονόδρομος προκειμένου να ξαναβρούν τον ύπνο τους. Από την άλλη πλευρά, όμως, ο δρόμος της επιστροφής δεκάδων δισεκατομμυρίων που έχουν αποδράσει στο εξωτερικό μέσω εμβασμάτων θα είναι μακρύς και δύσκολος.

Ετσι, σήμερα οι τράπεζες στρέφουν την προσοχή τους κατά προτεραιότητα στην επαναπροσέλκυση των μετρητών, κάτι που σε συνδυασμό με τη σταδιακή χαλάρωση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων αναμένεται να οδηγήσει σε επιστροφή καταθέσεων και βέβαια σε σημαντική ενίσχυση της υγείας του τραπεζικού συστήματος.

Αυτή την πραγματικότητα καλείται να αντιμετωπίσει το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, σημειώνει η κυρία Ευτυχία Χατζηαντωνίου, senior director στην Κίνηση Κεφαλαίων της Τράπεζας Πειραιώς. Είναι κοινή αντίληψη ότι οι φόβοι των capital controls και του bail in που ξεκίνησαν από το 2010 οδήγησαν ένα σημαντικό τμήμα κεφαλαίων εκτός τραπεζικού συστήματος. Πέραν των μετρητών, πολλοί Ελληνες άνοιξαν λογαριασμούς στο εξωτερικό, όπου και έστειλαν τις αποταμιεύσεις τους.

Τα εμβάσματα εκείνα δεν επέστρεψαν

Ωστόσο, σχεδόν το σύνολο των μετρητών που είχαν αναληφθεί εκείνη την περίοδο επέστρεψε στο σύστημα έως τον Νοέμβριο του 2014. Συγκεκριμένα, οι επιστροφές υπολογίζονται σε 22,3 δισ. ευρώ. Αν και ακούγεται αστείο, είναι πραγματικότητα ότι τραπεζικά στελέχη ανέφεραν πως κατά την επιστροφή και την καταμέτρηση των χαρτονομισμάτων στις τράπεζες συχνά οι... μυρωδιές αποκάλυπταν τις κρυψώνες. Στη συνέχεια ξεκίνησε ένας νέος κύκλος αβεβαιότητας και φόβου, ακόμη πιο έντονου, που αυτή τη φορά δυστυχώς έγινε λίγο αργότερα πραγματικότητα και οδήγησε σε καινούρια εκροή μετρητών από τα γκισέ των τραπεζών, της τάξης των 22,8 δισ. ευρώ, τον Ιούνιο του 2015, αυξάνοντας τα μετρητά σε κυκλοφορία στο ιλιγγιώδες ποσό των 50 δισ. ευρώ. Σήμερα μόνο μέρος αυτού του ποσού, κοντά στα 3,7 δισ., επέστρεψε στο τραπεζικό σύστημα και εκτιμούμε ότι η τάση αυτή, σε συνδυασμό με την επικείμενη χαλάρωση στον περιορισμό της κίνησης κεφαλαίων και τις ειδικές προβλέψεις για τα μετρητά θα βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση. Η ανάκτηση των καταθέσεων είναι εξαιρετικά σημαντική για την υγεία των τραπεζών και τα μετρητά είναι τα πρώτα που μπορεί να στοχεύσει μια τράπεζα υπό την παρούσα συγκυρία.
Οπως αναφέρει η κυρία Χατζηαντωνίου, μπορεί η χρήση των καρτών και των εμβασμάτων λόγω των capital controls να έχει αυξηθεί σημαντικά, όμως και τα μετρητά χρησιμοποιούνται και υπό αυτή την έννοια παραμένουν κυρίαρχα στις συναλλαγές των Ελλήνων. Τι σημαίνει όμως διαχείριση των μετρητών με την ευρεία έννοια; Σημαίνει, διευκρινίζει η κυρία Χατζηαντωνίου, ασφάλεια, έλεγχος, αλλά και προσπάθεια για την επαναφορά χαρτονομισμάτων στα γκισέ των τραπεζών. Δεν πρέπει να λησμονούμε τους σημαντικούς κινδύνους που ενέχει η διακράτηση των μετρητών σε διάφορες κρυψώνες στα σπίτια, ούτε είναι τυχαία η πολύ σημαντική αύξηση των ληστειών τον τελευταίο χρόνο. Η ασφάλεια της τράπεζας δεν είναι καταφύγιο μόνο για τους καταθέτες. Αν σκεφτεί κάποιος πόσοι επαγγελματίες και επιχειρήσεις αναγκάζονται να είναι φορτωμένοι και να διακινούν μετρητά ακόμα και τη νύχτα, αντιλαμβάνεται ότι η υπόθεση «διαχείριση μετρητών» είναι πολύπλοκη και πρέπει να αναλαμβάνεται από τον πλέον ειδικό, δηλαδή την τράπεζα.

Το πρόγραμμα Bank in Office

Η Τράπεζα Πειραιώς είναι η πρώτη τράπεζα με λύσεις σε όλα τα επίπεδα σε ό,τι αφορά τη διαχείριση μετρητών. Οταν λέμε μετρητά, λέει η κυρία Χατζηαντωνίου, μιλάμε για ευρώ, αλλά και για συνάλλαγμα, όπου είμαστε μακράν ο μεγαλύτερος εισαγωγέας διεθνών χαρτονομισμάτων. Η Πειραιώς έχει εδώ και χρόνια επενδύσει σημαντικά στη δημιουργία υπερσύγχρονων χρηματικών κέντρων, στοχεύοντας στην άριστη και ασφαλή εξυπηρέτηση των πελατών της.

Ανταποκρινόμενη στην ανάγκη για ασφαλή και εύκολη διαχείριση επιχειρήσεων που συναλλάσσονται πολύ με μετρητά (σούπερ μάρκετ, βενζινάδικα κ.λπ.), η Πειραιώς προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, δημιουργώντας την πρωτοποριακή υπηρεσία Bank in Office. Οπως σημειώνει η κυρία Χατζηαντωνίου, πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης μετρητών το οποίο δίνει τη δυνατότητα στην επιχείρηση να πραγματοποιεί τις καταθέσεις της online, όλο το 24ωρο, από την άνεση του γραφείου της. Τοποθετώντας στον χώρο της επιχείρησης ένα ειδικό μηχάνημα κατάθεσης χαρτονομισμάτων, με βήματα εξαιρετικά απλά, τα μετρητά κατατίθενται απευθείας στον τραπεζικό της λογαριασμό σε χρόνο απολύτως πραγματικό.

Αποτέλεσμα η απόλυτη ασφάλεια με εξάλειψη του κινδύνου κλοπών και υπεξαιρέσεων και η δημιουργία ασφαλέστερου περιβάλλοντος για τους υπαλλήλους της επιχείρησης. Φανταστείτε, επισημαίνει η senior director στην Κίνηση Κεφαλαίων της Τράπεζας Πειραιώς, πόσο σημαντικό είναι για τους εργαζομένους μιας επιχείρησης που εκτελούν τη νυχτερινή τους βάρδια να ξέρουν ότι μπορούν ανά πάσα στιγμή να καταθέτουν τις εισπράξεις στα οιονεί γκισέ των τραπεζών (στα μηχανήματα κατάθεσης χαρτονομισμάτων).

Η Πειραιώς προσφέρει επιπλέον υπηρεσίες σε εταιρικούς της πελάτες, όπως απευθείας μεταφορές των μετρητών τους στην τράπεζα μέσω συνεργαζόμενων εταιρειών χρηματαποστολών, υπηρεσίες ανταλλαγών χαρτονομισμάτων μεγάλης αξίας με χαρτονομίσματα μικρότερης αξίας κ.ά. Με νέα εργαλεία-προϊόντα, υψηλότερου επιτοκίου αλλά και κλιμακούμενων κινήτρων η Πειραιώς καταβάλλει μια μεγάλη προσπάθεια να επαναφέρει σημαντικό τμήμα των μετρητών που έφυγαν από τα γκισέ των τραπεζών και κατέληξαν είτε στα στρώματα είτε στις θυρίδες. Για τις τράπεζες η επαναφορά καταθέσεων σημαίνει το να μπορούν με άνεση -απαιτείται η εκπλήρωση και άλλων παραγόντων- να χρηματοδοτήσουν την ανάπτυξη της οικονομίας επιτρέποντας σε μικρές, μεσαίες και μεγαλύτερες επιχειρήσεις να βγουν από το σπιράλ της ύφεσης.

H ανάγκη ενός ολοκληρωμένου σχεδίου και συστήματος διαχείρισης μετρητών προβάλλει τώρα περισσότερο από ποτέ ως ανάγκη τόσο για το πιστωτικό σύστημα της χώρας όσο και για τους πελάτες των τραπεζών. Είμαστε το δεύτερο κατά σειρά κράτος της Ευρωζώνης που εισήλθε στη δοκιμασία των κεφαλαιακών περιορισμών μετά την Κύπρο, η οποία βγήκε από αυτή έχοντας διαχειριστεί τις δυσκολίες που ανέκυψαν με σχετική επιτυχία. Τα capital controls έχουν δυσκολέψει τη ζωή μας και τη δραστηριότητα των επιχειρήσεων, όμως δεν μπορούμε να αγνοούμε την πραγματικότητά τους. Ωστόσο, η διαχείριση μετρητών αποτελεί σοβαρό ζήτημα για όλη την Ευρώπη, καθώς άπτεται κανόνων ασφαλείας και ελέγχου. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο πρόσφατο συνέδριο The Future of Cash 2016 (που έγινε στο Παρίσι), στην Ε.Ε. των «28» το 60% των συναλλαγών γίνεται με μετρητά, ενώ το 40% με κάρτες ή με ηλεκτρονικές πληρωμές, με την Ελλάδα να εμφανίζεται να έχει το υψηλότερο ποσοστό χρήσης μετρητών στην Ε.Ε. (στοιχεία έως το 2014).

Η αύξηση του όγκου των μετρητών που βρίσκεται σε κυκλοφορία, συνδυαζόμενη με την παράλληλη αύξηση του ποσοστού των συναλλαγών που γίνονται με κάρτες ή με ηλεκτρονικές πληρωμές, αποτελούν τα βασικότερα συμπεράσματα του πρώτου πανευρωπαϊκού Cash Report της G4S, του μεγαλύτερου ομίλου ιδιωτικής ασφάλειας, διακίνησης και διαχείρισης αξιών στον κόσμο.

Σύμφωνα με την έκθεση αυτή, λοιπόν, ο όγκος των μετρητών στις αγορές της Ευρώπης συνέχισε να αυξάνεται κατά 11% τον χρόνο μέχρι και το 2015, ακολουθώντας τη διαχρονική τάση για διπλασιασμό των μετρητών σε κυκλοφορία κάθε δεκαετία.

Σε πραγματικά νούμερα, ο συνολικός όγκος των πληρωμών χωρίς μετρητά έχει αυξηθεί κατά 103,2 δισεκατομμύρια συναλλαγές. Είναι χαρακτηριστική η διαφοροποίηση των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης σε σχέση με αυτές της Βορειοδυτικής Ευρώπης στη χρήση των μετρητών. Ηδη εδώ και δύο χρόνια, σε οκτώ ευρωπαϊκές χώρες (Ηνωμένο Βασίλειο, Ολλανδία, Δανία, Σουηδία, Φιλανδία, Εσθονία, Γαλλία και Λουξεμβούργο) η πλειονότητα των πληρωμών γίνεται χωρίς μετρητά, ενώ σε χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία οι συναλλαγές συνεχίζουν να γίνεται με τη χρήση μετρητών σε ποσοστό 86% και 74% αντίστοιχα.

«Τα αποτελέσματα της έκθεσης προμηνύουν δεκαετία αλλαγών», είχε αναφέρει ο CEO της G4S στην Ευρώπη Γκράχαμ Λέβινσον. «Αυτό που βιώνουμε είναι μια θεμελιώδης αλλαγή στον τρόπο που χρησιμοποιούνται τα χρήματα στην Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούν μετρητά ως κομμάτι μιας οικονομίας πολλαπλών τρόπων πληρωμών. Αλλά θα πρέπει να εκσυγχρονίσουμε τον τρόπο που τα χρησιμοποιούν».
Το ευρώ, ενιαίο νόμισμα 19 κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης και 338 εκατομμυρίων Ευρωπαίων πολιτών, έχει status αποθεματικού νομίσματος και είναι αποδεκτό μέσο συναλλαγής στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Τον Ιανουάριο του 2002 οι κεντρικές τράπεζες της Ευρωζώνης έθεσαν σε κυκλοφορία χαρτονομίσματα συνολικής αξίας 320,9 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχούσε στο 4,5% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης, και Κέρματα συνολικής αξίας 11,9 δισ. ευρώ.

Για τη χώρα μας διατέθηκαν χαρτονομίσματα και κέρματα συνολικής αξίας 13,3 δισ. και 634 εκατ. ευρώ.

Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΚΤ του Οκτωβρίου του 2015, πανευρωπαϊκά κυκλοφορούν χαρτονομίσματα αξίας 1,053 δισ. (10,4% του ΑΕΠ) και κέρματα 25,7 δισ. (0,25% του ΑΕΠ), με τα χαρτονομίσματα των 20 και των 50 ευρώ να είναι τα πλέον συνήθη τόσο σε αριθμό όσο και σε συνολική αξία, αντιπροσωπεύοντας πάνω από το 2/3 της συνολικής ποσότητας σε κυκλοφορία. Η εξέλιξη της ποσότητας τραπεζογραμματίων σε σχέση με το ΑΕΠ τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρωζώνη μέχρι τα τέλη του 2009 κινήθηκε σε όμοια ποσοστά, κοντά στο 6,5%. Ωστόσο, από τα τέλη του 2009 μέχρι τα τέλη του 2014 η Ελλάδα ανέρχεται στο 19% έναντι του 10% της Ευρωζώνης και το 2015 εκτοξεύεται στο 28%. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τραπέζης της Ελλάδος (Φεβρουάριος 2016), η ποσότητα τραπεζογραμματίων σήμερα διαμορφώνεται σε 47,3 δισ. ευρώ έναντι 20,3 δισ. που ήταν τον Φεβρουάριο 2010. Να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο μέγεθος απαρτίζεται από δύο επιμέρους μεταβλητές:

α) τα τραπεζογραμμάτια σε κυκλοφορία, δηλαδή η αξία των τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία από την Τράπεζα της Ελλάδος με βάση την κλείδα κατανομής τραπεζογραμματίων (σύμφωνα με το καταβεβλημένο μερίδιο της ΤτΕ στο κεφάλαιο της ΕΚΤ) η οποία στο τέλος του 2015 ανήλθε σε 28,8 δισ. έναντι 27,2 δισ. στο τέλος του 2014.

β) την πλεονάζουσα ζήτηση τραπεζογραμματίων που απορρέει κυρίως λόγω έκτακτων συνθηκών (πολιτική - οικονομική αβεβαιότητα).