Τεχνητή Νοημοσύνη και ηλικία: αναξιοποίητη ευκαιρία

Στη φετινή έκθεση του ΔΝΤ αναφέρεται ότι το ελληνικό πρόβλημα των μειώσεων στο εργατικό δυναμικό λόγω γήρανσης έγινε παγκόσμιο. Αντίδοτο είναι η εργασία ατόμων μεγαλύτερων των 50 ετών, ιδίως αν βελτιώνεται η υγεία τους. Ομως, εκτός από τους εργαζόμενους, αλλάζουν και οι δουλειές. Ακόμη και αν θα ήθελαν περισσότεροι να εργαστούν, θα βρίσκουν θέσεις εργασίας;

Ο ελέφαντας στο δωμάτιο είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ), που ήδη επηρεάζει

Το στερεότυπο θέλει η σχέση τεχνολογίας και ηλικίας να είναι προβληματική. Αν είναι έτσι, υπάρχει κίνδυνος περιθωριοποίησης, μετάπτωσης σε ακατάλληλες δουλειές καθώς και πρόωρη έξοδος στη σύνταξη. Αυξάνονται αυτά με την επέλαση της Τεχνητής Νοημοσύνης;

Η απάντηση αναλύεται σε δύο σκέλη: Πρώτον, πόσο αλλάζει η ΤΝ τα «αντικειμενικά» χαρακτηριστικά των θέσεων εργασίας; Αλλάζουν προς αρνητική κατεύθυνση για τους μεγαλύτερους εργαζόμενους και πόσο; Δεύτερον, με δεδομένα τα χαρακτηριστικά των θέσεων, από τι εξαρτάται η προσαρμογή των ατόμων που τις διεκδικούν;

Η αντικειμενική κατάσταση εξαρτάται από το κατά πόσο η νέα τεχνολογία υποκαθιστά την ανθρώπινη εργασία ή αν λειτουργεί συμπληρωματικά σε αυτή. Στην περίπτωση της υποκατάστασης, εκτοπίζονται οι εργαζόμενοι. Στην περίπτωση της συμπληρωματικότητας, η ΤΝ λειτουργεί ενισχυτικά, ως εργαλείο: Αυξάνοντας την παραγωγικότητα, κερδίζουν οι εργαζόμενοι και αυξάνονται οι μισθοί. Τέλος, υπάρχει και ένα περίπου 20% των θέσεων, όπως προσωπικές υπηρεσίες, όπου η ΤΝ δεν υπεισέρχεται. Οι οικονομολόγοι Acemoglu, Mühlbach και Scott εξετάζουν θέσεις εργασίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βραζιλία όπου υπάρχουν δεδομένα που επιτρέπουν λεπτομερή κατηγοριοποίηση.

Τα ευρήματά τους είναι άκρως ενδιαφέροντα: Θέσεις που απαιτούν τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι πιο εκτεθειμένες στην επιρροή της τεχνολογίας. Ομως, από αυτές 80% έχουν να κερδίσουν από την ΤΝ. Ακόμη καλύτερα, οι καλές δουλειές ικανοποιούν τις απαιτήσεις μεγαλύτερων εργαζομένων – είναι Age Friendly (φιλικές προς μεγαλύτερα άτομα): μικρότερη φυσική καταπόνηση, λιγότερα ατυχήματα, περιεχόμενο εργασίας που αξιοποιεί δεξιότητες επικοινωνίας και μέτριους ρυθμούς έντασης εργασίας. Η τάση μετατροπής των θέσεων εργασίας προς κατεύθυνση φιλική προς την ηλικία είναι ισχυρή εδώ και 30 χρόνια. Από το 1990 στις ΗΠΑ τα τρία τέταρτα των θέσεων εργασίας είναι πιο φιλικές για τους μεγαλύτερους. Εξελίξεις στην εξ αποστάσεως εργασία λειτουργούν ενισχυτικά. Αρα, το πρόβλημα ελύθη;

Τα προβλήματα ανακύπτουν στο δεύτερο σκέλος: Αν και θεωρητικά θα έπρεπε να κερδίζουν οι ωριμότεροι εργαζόμενοι, το καταφέρνουν ελάχιστα. Τους προλαβαίνουν γυναίκες (ιδιαίτερα πιο μορφωμένες) και νέοι πτυχιούχοι. Οι κακές σχετικές επιδόσεις των μεγαλύτερων είναι χειρότερες εκεί όπου η ΤΝ ανταγωνίζεται εργαζόμενους: στη μεταποίηση και τις κατασκευές. Κρίσιμο θέμα η κινητικότητα: Αν χάσουν τη δουλειά τους, βρίσκουν άλλη πολύ δυσκολότερα. Εγκλωβίζονται σε «παλαιού τύπου δουλειές» και δεν επωφελούνται από «ανοίγματα». Αν και πνέει ούριος άνεμος, αυτός τους προσπερνά.

Το συμπέρασμα είναι: (α) Υπάρχουν ελκυστικές ευκαιρίες για ώριμα άτομα. (β) Οι ευκαιρίες μένουν στα αζήτητα: Παρεμβάλλονται στερεότυπα και αγκυλώσεις που τα εμποδίζουν να εκμεταλλευτούν τις δυνατότητες.

Το ατομικό κόστος των ηλικιακών στερεοτύπων είναι γνωστό: χαμηλότερες αποδοχές, αποκλεισμός από την απασχόληση, χαμηλότερες συντάξεις. Καθώς η γήρανση επεκτείνεται, το κόστος αυτό διαβρώνει την κοινωνία.

Ο Πλάτων Τήνιος είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά