Το κύμα

Από την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο κι ύστερα, όλα μοιάζει να γυρίζουν γύρω του. Νέες διαχωριστικές γραμμές ορίζονται, στην εσωτερική πολιτική ζωή των άλλων χωρών, από τον ανεμοστρόβιλο των εξαγγελιών του. Κρίσιμες πολιτικές επιλογές, σε ολόκληρο τον κόσμο, μοιάζει να κινούνται στη σκιά του. Ακόμη και η εκλογή ενός νέου Πάπα.

Από την ενθρόνισή του (του Ντόναλντ, όχι του Πάπα) ως τώρα έχουν διεξαχθεί, για παράδειγμα, πέντε σημαντικές εκλογικές αναμετρήσεις. Η πρώτη, στη Γερμανία τον Φεβρουάριο, αμέσως μετά την ορκωμοσία του, φαίνεται να μην επηρεάστηκε καθόλου απ’ ό,τι

συνέβαινε στην Ουάσιγκτον. Η νίκη της Χριστιανικής Ενωσης και η ήττα των κομμάτων του προηγούμενου κυβερνητικού συνασπισμού είχαν προαναγγελθεί. Η άνοδος της ριζοσπαστικής Δεξιάς στη δεύτερη θέση, είχε κλειδώσει στις δημοσκοπήσεις πολύ πριν ο αντιπρόεδρος Βανς ξεκινήσει καμπάνια υποστήριξής της. Ακόμη και η ακριβής σειρά των κομμάτων είχε καταγραφεί στις δημοσκοπήσεις ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2023 και παρέμεινε σε μια περίπου ευθεία γραμμή (με εξαίρεση την άνοδο της Αριστεράς τις τελευταίες ημέρες της προεκλογικής εκστρατείας) και μετά τη νίκη Τραμπ στις αμερικανικές κάλπες. Ηταν, ίσως, πολύ νωρίς ακόμη.

Δεν ισχύει το ίδιο για τις υπόλοιπες τέσσερις εκλογές του 2025. Στις δύο που έγιναν σε ευρωπαϊκό έδαφος, ένας «αέρας Τραμπ» φάνηκε να φουσκώνει τα πανιά σχημάτων που πιστεύουν στον ίδιο Θεό με εκείνον και τον επικαλούνται ως πρότυπο ή τον υμνούν ως ίνδαλμα. Στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών στη Ρουμανία, ο υποψήφιος της τραμποπουτινικής Ακροδεξιάς, ένας σταρ των αντιεμβολιαστικών θεωριών συνωμοσίας και προπαγανδιστής της προσάρτησης της Μολδαβίας – to make Romania Great Again – πρώτευσε με 41%. Κατέγραψε, δηλαδή, μια σαφή άνοδο σε σχέση με το άθροισμα των δύο ομοϊδεατών υποψηφίων του ίδιου χρώματος στις εκλογές του περασμένου Νοεμβρίου, οι οποίες είχαν ακυρωθεί λόγω αθέμιτης ρωσικής επιρροής στη διεξαγωγή τους.  Κι έπειτα, στις τοπικές εκλογές στη Μεγάλη Βρετανία, τις πρώτες μετά τον εκλογικό θρίαμβο των Εργατικών, το Reform UK, το ακροδεξιό, αντιευρωπαϊκό κόμμα του Φάρατζ κέρδισε διπλάσιες έδρες στα δημοτικά συμβούλια από τους Συντηρητικούς και άφησε τους Εργατικούς στη δεύτερη θέση, με δέκα μονάδες διαφορά.

Στις άλλες δύο εκλογές, αντίθετα, που έγιναν εκτός Ευρώπης, στον νέο κόσμο, το «Trump effect» φαίνεται να λειτούργησε εντελώς αντίστροφα. Η συγγένεια με τις ιδέες του αμερικανού προέδρου αποδείχθηκε παράγοντας πολιτικής καταστροφής. Στον Καναδά, οι Φιλελεύθεροι (που εκεί εκπροσωπούν την Κεντροαριστερά), ύστερα από δέκα χρόνια στην εξουσία, έμοιαζαν καταδικασμένοι σε εκλογική συντριβή. Οι δημοσκοπήσεις μέχρι και τις αρχές Ιανουαρίου τους έδιναν ποσοστά από 20 έως 25% απέναντι σε ένα θηριώδες 42 έως 47% για τους Συντηρητικούς. Μα όταν ο Τραμπ άρχισε να απειλεί τον βόρειο γείτονά του πως θα τον κάνει 51η Πολιτεία των ΗΠΑ και να εξαπολύει την καταιγίδα των δασμών, είδαμε μια από τις πιο δραματικές ανατροπές στην ιστορία των εκλογικών αναμετρήσεων. Μάταια οι Συντηρητικοί προσπαθούσαν να αποκηρύξουν τις πιο ακραίες δηλώσεις του αμερικανού προέδρου και να δηλώσουν διαφορετικοί από εκείνον. Η αντίδραση στον Τραμπ έφερε τους Φιλελεύθερους στην πρώτη θέση, στις εκλογές του περασμένου Απριλίου.

Κάτι ανάλογο συνέβη και στην Αυστραλία. Οι Φιλελεύθεροι (που στο αυστραλιανό περιβάλλον, αντίθετα, εκπροσωπούν τη Δεξιά) διατηρούσαν εδώ και δύο χρόνια ένα καθαρό και σταθερό δημοσκοπικό προβάδισμα έναντι των Εργατικών της Κεντροαριστεράς. Η πολιτική τους συγγένεια, ωστόσο, με τις ιδέες Τραμπ, το σοκ των δασμών και ο φόβος μετάδοσης του «αμερικανικού ιού», με μια επίθεση εναντίον του κοινωνικού κράτους, οδήγησαν σε μια εξίσου εντυπωσιακή ανατροπή. Την περασμένη εβδομάδα, οι Εργατικοί κέρδισαν εντελώς αναπάντεχα με 2,5 μονάδες διαφορά τις εκλογές που όλοι (και οι ίδιοι) περίμεναν ότι θα χάσουν.

Υπάρχει, λοιπόν, ένα «κύμα Τραμπ» στη διεθνή πολιτική σκηνή; Και το ριζοσπαστικό παράδειγμά του, με όσα λέει και όσα κάνει, λειτουργεί ενισχυτικά ή υπονομευτικά για τους ομοϊδεάτες του; Ως ευλογία ή ως κατάρα;

Είναι πολύ νωρίς για οριστικά συμπεράσματα. Αλλά με όσα ως τώρα έχουμε δει, μπορεί να υποστηριχθεί μια αρχική υπόθεση: Τα τελευταία χρόνια, πράγματι, το πολιτικό και ιδεολογικό εκκρεμές του κόσμου μετακινείται δεξιά, ιδέες που πριν από λίγο θα αντιμετωπίζονταν ως υπερβολικά συντηρητικές ή ξενοφοβικές γίνονται κοινός τόπος και, επιπλέον, η ακαταμάχητη επικοινωνιακή μηχανή των social media, ο νέος Λεβιάθαν, πολλαπλασιάζει την απήχηση των πιο ριζοσπαστικών ή των πιο αφελών ιδεών που συγκροτούν το οικουμενικό τραμπικό κήρυγμα. Αλλά η πραγματικότητα, με τη μορφή των αγορών που αναστατώνονται, του πατριωτικού αισθήματος που πληγώνεται ή του φόβου της κοινωνικής έκπτωσης που ξαφνικά ξυπνά, θέτουν ένα όριο. Ο εφαρμοσμένος τραμπισμός – οι δασμοί, το νταηλίκι ως νέος κανόνας διεθνών σχέσεων, ο οδοστρωτήρας που απειλεί όχι  μόνον τους θεσμούς του κράτους δικαίου αλλά και τα απομεινάρια του κράτους πρόνοιας –  μπορεί να είναι το όριο της απήχησης του θεωρητικού τραμπισμού. Ενα αντίβαρο στη γοητεία του «πλουτολαϊκισμού» του, με τις θεωρίες συνωμοσίας και τον αντιελιτισμό των νέων ψηφιακών ελίτ.

Οι παράγοντες που ευνοούν ένα κύμα Τραμπ στον παλιό δυτικό κόσμο – οι κοινωνικές και οικονομικές αιτίες της «Μεγάλης Δυσαρέσκειας», η πραγματική διεύρυνση των ανισοτήτων αλλά και η επικοινωνιακή, ψηφιακή υπερδύναμη που σχηματίστηκε αρχικά για εμπορικούς, οικονομικούς σκοπούς, αλλά γρήγορα τέθηκε στην υπηρεσία πολιτικών στόχων – είναι πάντα εκεί. Μα παράλληλα γίνονται περισσότερο ορατά και τα όρια του κύματος. Τι λείπει; Ενα πολιτικό πρόγραμμα, ένα πολιτικό σχέδιο που να επιχειρεί να απαντήσει στις αρχικές αιτίες του προβλήματος. Που να επιδιώκει την αποτελεσματική άμβλυνση των ανισοτήτων, την αποκατάσταση ενός αισθήματος κοινωνικής ασφάλειας και μια αποτελεσματική, δημόσια ρύθμιση στις παντοδύναμες και ανεξέλεγκτες μηχανές του χάους, στους σκοτεινούς αλγόριθμους της κοινωνικής δικτύωσης. Και προφανώς αυτό είναι ένα καθήκον που δεν μπορεί να αναλάβει ένας Πάπας, ακόμη κι αν αποδειχθεί πράγματι ένα συντηρητικό – φιλελεύθερο αντίβαρο στον αντιδραστικό τυφώνα.