Τα ακριβά μας άλλοθι

Οταν, την Παρασκευή, ανακοινώθηκε ο θάνατος του Βασίλη Παπαβασιλείου, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γέμισαν με «αποχαιρετισμούς» και αναφορές στον σημαντικό μας θεατράνθρωπο (καθόλου δεν μου αρέσει η λέξη «θεατράνθρωπος» αλλά πώς να περιγράψεις κάποιον που είχε αφοσιωθεί τόσο απόλυτα στο θέατρο και ως σκηνοθέτης και ως ηθοποιός και ως μεταφραστής;). Βέβαια, σε αυτό το διαδικτυακό χωριό που λειτουργεί σαν ένα απέραντο «κομμωτήριο» (με κατατεθειμένο τον σεβασμό μου στα κανονικά κομμωτήρια και στους ανθρώπους που εργάζονται

εκεί) δεν έλειψαν και τα καρφώματα τύπου «Ολοι αυτοί που γράφουν για τον Παπαβασιλείου τον ήξεραν κι από χθες;». Ε ναι λοιπόν, τον ήξεραν. Ακόμα κι αν δεν είχαν δει κάποια παράστασή του, είχαν ακούσει για αυτές. Ή είχαν διαβάσει κάποια συνέντευξή του. Ηταν δηλαδή μια αναφορά διανόησης.

Αφορμή για σκέψη. Γιατί χρειαζόμαστε ανθρώπους σαν τον Βασίλη Παπαβασιλείου; Σκέφτομαι τους ηθοποιούς των νεότερων γενεών. Οι οποίοι ξεπέρασαν – και πολύ καλά έκαναν – ταμπού του παρελθόντος. Θέλω να πω ότι εξαιρετικοί ηθοποιοί του θεάτρου και σε σίριαλ παίζουν πλέον και διαφημίσεις κάνουν, για να μη μιλήσω για την προώθηση προϊόντων από τους λογαριασμούς τους στα σόσιαλ μίντια. Αφού λοιπόν έχουν ψιλοβολέψει το οικονομικό, αναζητούν – και, επίσης, πολύ καλά κάνουν – τα θεατρικά τους άλλοθι. Σε συνεργασίες με ανθρώπους σαν τον Παπαβασιλείου. Ο οποίος ανήκει σε μια γενιά που συνέβαλε ώστε να είναι σήμερα το θέατρο στην Ελλάδα η Τέχνη που άνθησε και που προχώρησε περισσότερο απ’ όλες τις άλλες τις τελευταίες δεκαετίες. Με ταλαντούχους δημιουργούς οι οποίοι όμως είχαν κάπου να «πατήσουν».

Ο Βασίλης Παπαβασιλείου έφυγε άρρωστος και με οικονομικά προβλήματα. Διότι οι θεατρικοί σκηνοθέτες είναι, οικονομικά, παγιδευμένοι στη συνθήκη της δουλειάς τους. Μια παράσταση, από τη στιγμή που κατεβάζει αυλαία, παύει να αποτελεί πηγή εσόδων. Δεν είναι όπως ένα τραγούδι που ο συνθέτης και ο στιχουργός εισπράττουν εσαεί δικαιώματα. Επίσης οι σκηνοθέτες, ακόμα και οι επιφανείς, δεν είναι σαν τους ζωγράφους που μπορούν να πουλήσουν παλαιότερους πίνακές τους ή να ζωγραφίσουν, όποτε θέλουν, καινούργιους. Δεν είναι καν σαν τους συγγραφείς που τα βιβλία τους μπορούν να πουλάνε σε βάθος χρόνων ή εισπράττουν κάθε φορά που ανεβαίνει ένα έργο τους. Δεν είναι καν ηθοποιοί ώστε να αμείβονται για τα περάσματά τους από την τηλεόραση – αν και ο Παπαβασιλείου, ως Φωκίων Καπνίδης (ο θεατρικός χαρακτήρας που δημιούργησε πριν από κάποια χρόνια), θα μπορούσε να κάνει θραύση ως τηλεοπτικός ήρωας. Σαν τους ποιητές είναι οι σκηνοθέτες, σε μια εποχή που η ποίηση θεωρείται πάρεργο.

Ανθρωποι σαν τον Παπαβασιλείου, τον Ευαγγελάτο, τον Μιχαηλίδη που μας έκαναν να αγαπήσουμε το θέατρο, σαν τον Βογιατζή που μας «φωταγώγησε» τη μαγεία του, σαν τον Χουβαρδά που μας δίδαξε τον θεατρικό κοσμοπολιτισμό, σαν τον Φασουλή που μας σύστησε μια καινούργια γλώσσα η οποία πέρασε και στην καθημερινότητά μας, δεν ήταν, δεν είναι απλώς καλλιτέχνες. Με τον λόγο τους, τη σκέψη τους, την αισθητική τους, την άποψή τους, τη μόρφωσή τους διαμόρφωσαν έναν τρέχοντα πολιτισμό, σμίλευσαν τα χοντροκομμένα μας, εμβάθυναν στα απλουστευμένα μας. Ακόμα και αν γνωρίζουμε αποσπασματικά το έργο τους. Είναι τα άλλοθί μας. Ε, σε αυτά τα άλλοθι δεν θα έπρεπε η Πολιτεία να δίνει μια μεγάλη τιμητική σύνταξη; Να φροντίζει την αξιοπρεπή περίθαλψή τους; Πόσοι είναι άλλωστε; Λίγοι, πολύ λίγοι και γι’ αυτό πολύτιμοι.

Τι θυμάμαι από τον Βασίλη Παπαβασιλείου

Θυμάμαι πώς βγήκα από το θέατρο όταν είδα τη «Σπασμένη στάμνα» που είχε σκηνοθετήσει μαζί με τον Λευτέρη Βογιατζή. Παραπατούσα. Κάθισα στα σκαλάκια μιας πολυκατοικίας για να συνειδητοποιήσω τι ήταν αυτό το αριστούργημα που είχα δει. Τις παραστάσεις του με έργα του Μαριβό και του Γκολντόνι. Το «Ζουβέ – Ελβίρα» της Μπριζίτ Ζακ. Βεβαίως και την «Ελένη» του Ρίτσου. Τον Φωκίωνα Καπνίδη. Το ευρηματικό «Relax Mynotis». Και τον ίδιο να γελάει στα «Μπακαλιαράκια», την ταβέρνα του Δαμίγου στην Πλάκα που ούτε αυτή υπάρχει πια.