Σοκ και δέος στο Δημόσιο: Η Τεχνητή Νοημοσύνη αξιολόγησε και αποφάσισε

Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ ή ΑΙ) είναι το κεντρικό στοιχείο της λεγόμενης «5ης Βιομηχανικής Επανάστασης», που φέρνει σημαντικές αλλαγές σε κάθε πτυχή της ζωής μας.

Κάθε μέρα, ολοένα και περισσότεροι πολίτες χρησιμοποιούν τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (Large Language Models – LLM) παραγωγικής ΤΝ, όπως είναι το ChatGPT της OpenAI, το Gemini της Google, το Meta AI ή και το Grok της xAI του Ιλον Μασκ, για απλές – ή λιγότερο απλές – αναζητήσεις.

Το ελληνικό

κράτος δεν μένει εκτός της διαδικασίας και ήδη έχει αρχίσει να χρησιμοποιεί την ΤΝ σε πολλές λειτουργίες του.

Σε πρώτο πλάνο μπαίνει το ζήτημα της αξιολόγησης των δημοσίων υπαλλήλων (ΔΥ), που φέρεται να απασχολεί ιδιαιτέρως την κυβέρνηση.

Με τον νόμο 4940/2022, άλλωστε, έθεσε το πλαίσιο με συγκεκριμένο σύστημα στοχοθεσίας, αξιολόγησης και ανταμοιβής των ΔΥ. Στο άρθρο 24 του νόμου αναφέρεται, συγκεκριμένα, ότι η Επιτροπή Εποπτείας Αξιολόγησης δύναται «να υποστηρίζεται στην υλοποίηση του έργου της με τη χρήση τεχνολογικών εργαλείων και ηλεκτρονικών εφαρμογών».

Επισημαίνεται ότι το παραπάνω πλαίσιο ισχύει σήμερα για περίπου 205.000 σε σύνολο 600.000 υπαλλήλων, καθώς εξαιρούνται εκπαιδευτικοί, γιατροί, ένστολοι κ.ά.

Ο νόμος άλλαξε δραστικά τον τρόπο με τον οποίο τίθενται οι στόχοι, με βάση το αρκτικόλεξο «SMART»: Specific, Measurable, Achievable, Relevant, and Time-Bound – δηλαδή συγκεκριμένοι, μετρήσιμοι, υλοποιήσιμοι, σχετικοί και σε ορισμένο χρονικό πλαίσιο.

Το 2023, για πρώτη φορά, χρησιμοποιήθηκε η ΤΝ, με τη μορφή του «ψηφιακού βοηθού», για τη διαμόρφωση των στόχων που έθεταν οι προϊστάμενοι για τους υπαλλήλους τους, ώστε αυτοί να πληρούν τα κριτήρια του συστήματος SMART.

Ετσι, αν κάποιος δεν πληρούσε τα κριτήρια, το σύστημα επισήμαινε τα λάθη.

Τότε, περίπου το 70% των συστάσεων του ψηφιακού βοηθού υιοθετήθηκαν από τους προϊστάμενους, ενώ τέθηκαν συνολικά περίπου 155.000 στόχοι. Στην αξιολόγηση του 2024, ο αριθμός αυξήθηκε σε 184.000. «Οι στόχοι αυτοί “κουμπώνουν” στους μπλε φακέλους των υπουργών και το Ενιαίο Σχέδιο Κυβερνητικής Πολιτικής» επισημαίνουν στα «ΝΕΑ» υψηλόβαθμες πηγές του υπουργείου Εσωτερικών.

Ραντεβού τον Ιούνιο στη Βουλή

Σε αυτό το πλαίσιο, το 2023 πραγματοποιήθηκαν περίπου 145.000 αξιολογήσεις ΔΥ.

Εξ αυτών, περίπου 54.500 (ποσοστό 37,5%) κρίθηκαν «υψηλής απόδοσης» – ενώ με βάση το προηγούμενο σύστημα το 97% των αξιολογουμένων κρίνονταν «άριστοι».

Στη συνέχεια, ωστόσο, οι «υψηλής απόδοσης» υπάλληλοι πέρασαν και από το κόσκινο της ΤΝ, η οποία έκρινε ότι μόνο 4.000-4.500 είναι πραγματικά υψηλής απόδοσης.

Περίπου 11.000 θεωρήθηκε ότι πρέπει να επανεξεταστούν από τις Επιτροπές Εποπτείας Αξιολόγησης, ενώ για τους υπόλοιπους 39.000-40.000 η ΤΝ έκρινε ότι δεν είναι πραγματικά υψηλής απόδοσης, έτσι ώστε να επιβραβευθούν με μπόνους, αυξήσεις μισθού ή προαγωγές.

Περίπου 1.200 υπάλληλοι, επίσης, αξιολογήθηκαν ως «χαμηλής απόδοσης» και παραπέμφθηκαν αρχικά στις Επιτροπές. Αν αυτές επιμείνουν στον χαρακτηρισμό τους ως χαμηλής απόδοσης, τότε προβλέπεται παραπομπή στο Υπηρεσιακό Συμβούλιο με το ερώτημα της μη προαγωγής για το επόμενο έτος. Αν δε κάποιος/-α υπάλληλος κριθεί χαμηλής απόδοσης και το επόμενο έτος, τότε το Συμβούλιο μπορεί να ορίσει ποινές – για παράδειγμα, υποχρεωτική αργία για δύο μήνες, ακόμη και πρόταση για οριστική παύση, ως ακατάλληλου για εργασία στο Δημόσιο.

«Η οριστική παύση είναι ένα σκληρό μέτρο που δεν έχει ακόμη εφαρμοστεί» επισημαίνουν πηγές του υπουργείου. Παρ’ όλα αυτά, στην αξιολόγηση του 2024, της οποίας τα αποτελέσματα θα παρουσιαστούν τον Ιούνιο, το «καμπανάκι» χτυπά για τους 1.200 υπαλλήλους που κρίθηκαν χαμηλής απόδοσης το 2023 – αν τίποτα δεν αλλάξει, δεν αποκλείεται να τεθεί ζήτημα οριστικής απόλυσής τους.

Την ίδια λογική θέλει να εφαρμόσει η κυβέρνηση και στους υπαλλήλους που αρνούνται να αξιολογηθούν για δύο συνεχόμενα έτη. Την πρόθεση αυτή γνωστοποίησε ο ίδιος ο Πρωθυπουργός την περασμένη Κυριακή στον καθιερωμένο απολογισμό της εβδομάδας, κάνοντας λόγο για αυστηροποίηση των ποινών. Το σχετικό νομοσχέδιο αναμένεται να φτάσει προς ψήφιση στη Βουλή τον Ιούνιο.

Η αντίδραση της ΑΔΕΔΥ

Από την πλευρά του, ο επικεφαλής της ΑΔΕΔΥ, Βασίλης Πολυμερόπουλος, λέει στα «ΝΕΑ» σχετικά με τη χρήση της ΤΝ στην αξιολόγηση: «Θέλουμε αντικειμενικότητα στην αξιολόγηση και υπό αυτή την έννοια, αν η ΤΝ πράγματι οδηγεί σε πιο αντικειμενικές κρίσεις, είναι στη θετική κατεύθυνση. Ωστόσο, δεν έχουμε δει πραγματικά αποτελέσματα μέχρι στιγμής και γι’ αυτό δεν έχουμε συγκεκριμένη θέση για τη χρήση της.

Η αξιολόγηση πρέπει να γίνει πιο αντικειμενική, ώστε να βελτιωθούν οι υπηρεσίες του Δημοσίου, να βελτιώνονται οι εργαζόμενοι και να υπάρχει ένας καλώς εννοούμενος ανταγωνισμός. Το πρόβλημα με τα συστήματα αξιολόγησης είναι ότι πάντα υπάρχει ένας βαθμός υποκειμενικότητας.

Η συντριπτική πλειονότητα των ΔΥ είναι υπέρ της αξιολόγησης, όμως η διαδικασία μοιάζει με το γεφύρι της Αρτας – τη μία ανακοινώνονται μέτρα, την επομένη ακυρώνονται».

Σε ό,τι αφορά τις ενδεχόμενες απολύσεις και τις σχετικές εξαγγελίες του Πρωθυπουργού, ο επικεφαλής της ΑΔΕΔΥ επισημαίνει ότι πρόκειται για επικοινωνιακή τακτική, αφού η μονιμότητα των ΔΥ είναι κατοχυρωμένη από το Σύνταγμα. «Οι απειλές για απολύσεις δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα» τονίζει.

«Επανειλημμένως έχουν γίνει απολύσεις, όμως στη συνέχεια οι υπάλληλοι έχουν δικαιωθεί με δικαστικές αποφάσεις και τους έχουν καταβληθεί οι σχετικές αποζημιώσεις» λέει και υπογραμμίζει ότι οι απολύσεις είναι θεμιτές μόνο αν υπάρχει βαρύ ποινικό αδίκημα σε βαθμό κακουργήματος.

«Η μεγάλη πλειονότητα των ΔΥ αξιολογείται τακτικά» προσθέτει ο Βασίλης Πολυμερόπουλος και επισημαίνει ότι θα έπρεπε να γίνονται κρίσεις και στους διορισμένους ΔΥ που βρίσκονται ψηλά στην ιεραρχία. Οπως αναφέρει, πρόκειται για ελληνική πρωτοτυπία ότι υπάρχουν ανώτατοι διοικητικοί υπάλληλοι που δεν είναι εκλεγμένοι από τα Υπηρεσιακά Συμβούλια. Παραδέχεται, δε, ότι έχουν γίνει λάθη και από τις συνδικαλιστικές οργανώσεις των ΔΥ, καθώς δεν έχει γίνει σαφές στους πολίτες ότι οι ΔΥ δεν είναι εναντίον της αξιολόγησης.

Από το Κτηματολόγιο μέχρι τη Δικαιοσύνη και την Υγεία, η ΤΝ επεκτείνεται σε όλον τον δημόσιο τομέα

«Ο δημόσιος τομέας στην Ελλάδα καταλαβαίνει τη σημαίνει ΤΝ» λέει στα «ΝΕΑ» ο Γιάννης Μαστρογεωργίου, ειδικός γραμματέας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού στην Προεδρία της Ελληνικής Κυβέρνησης. «Δεν υπάρχει κανένα υπουργείο που να μην επεξεργάζεται ή να μην υλοποιεί εφαρμογές ΤΝ» αναφέρει και προσθέτει ότι «είναι από τις λίγες φορές που η Ελλάδα δεν παρακολουθεί, αλλά συμμετέχει ενεργά στις αλλαγές, είναι παρούσα σε όλα τα διεθνή φόρα, ενώ στη χώρα μας θα δημιουργηθεί και ένα από τα πρώτα “εργοστάσια ΤΝ” της ΕΕ, με το όνομα Φάρος».

Αλλωστε, από πέρυσι έχει παρουσιαστεί και το «Σχέδιο για τη Μετάβαση της Ελλάδας στην Εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης» από τη Συμβουλευτική Επιτροπή Υψηλού Επιπέδου για την ΤΝ, στην οποία προεδρεύει ο διακεκριμένος καθηγητής του ΜΙΤ, Κωνσταντίνος Δασκαλάκης. Στο σχέδιο περιλαμβάνονται και προτάσεις για τη χρήση δεδομένων από το Δημόσιο, για την ανάπτυξη στρατηγικών υποδομών, του χώρου δεδομένων της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού με την απόδοση LLM στα ελληνικά, καθώς και για την εφαρμογή λύσεων ΤΝ σε διάφορους τομείς, όπως Υγεία, άμυνα, πολιτική προστασία, πολιτισμός, Δικαιοσύνη, υπηρεσίες δημοσίων εσόδων (ΑΑΔΕ) κ.ά.

Το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης (ΥΨΗΔ) παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των συγκεκριμένων έργων.

Οπως αναφέρει στα «ΝΕΑ» ο υπουργός Δημήτρης Παπαστεργίου, «χρησιμοποιεί ΤΝ εδώ και 18 μήνες στο mAiGov. Στο Κτηματολόγιο χρησιμοποιείται για την επιτάχυνση του νομικού ελέγχου. Στα έργα ψηφιοποίησης εφαρμόζουμε λύσεις ΤΝ για τον έλεγχο των σκαναρισμένων αρχείων, καθώς και για την καταχώριση των μετα-δεδομένων».

Και προσθέτει: «Επίσης, τρέχουμε πιλοτικά τη συγγραφή υπουργικών αποφάσεων με τη βοήθεια AI. Το υπουργείο Πολιτικής Προστασίας επεξεργάζεται λύση για την πρόβλεψη πυρκαγιών μέσω μικροδορυφόρων, το υπουργείο Τουρισμού χρησιμοποιεί την εφαρμογή mAiGreece, η Βουλή έχει μια απλή εφαρμογή για τη μετατροπή των ομιλιών σε έγγραφα πρακτικά, το υπουργείο Εξωτερικών έχει δρομολογήσει εφαρμογή AΙ για την αποτροπή της παραπληροφόρησης και την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό. Επιπλέον, το υπουργείο Δικαιοσύνης τρέχει λύση για την απομαγνητοφώνηση των δικών, ενώ προετοιμάζονται και νέα έργα του ΥΨΗΔ στους τομείς της Δικαιοσύνης και της Υγείας».

Ο «δωδεκάλογος» των κριτηρίων

Στο Κεφάλαιο 6 του Σχεδίου αναλύεται το σχέδιο για τη χρήση της ΤΝ από το ελληνικό κράτος. Μερικές προϋποθέσεις είναι:

* Η επιβεβαίωση ότι η απαιτούμενη λύση απαιτεί πράγματι τη χρήση ΤΝ.

* Ο ορισμός κριτηρίων επιτυχίας του έργου μέσω καθορισμού δεικτών απόδοσης.

* Η επιβεβαίωση ότι η υποδομή, η οργάνωση και το εργατικό δυναμικό μπορούν να υποστηρίξουν τη λύση.

* Η διασφάλιση ότι το έργο συμμορφώνεται με τη νομοθεσία για την προστασία των δεδομένων (GDPR, AI Act).

* Η επιβεβαίωση ότι το έργο ευθυγραμμίζεται με την ηθική και είναι περιβαλλοντικά βιώσιμο.