Πώς η κλιματική αλλαγή κάνει τα μικρόβια ανθεκτικά

Η κλιματική αλλαγή και η αντίσταση στα αντιβιοτικά αποτελούν μείζονα θέματα δημόσιας υγείας, απειλώντας το παρόν και το μέλλον της ανθρωπότητας. Το περασμένο καλοκαίρι περίπου 62.000 άνθρωποι στην Ευρώπη έχασαν τη ζωή τους λόγω της υπερβολικής ζέστης. Μεταξύ 2030 και 2050, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) υπολογίζει πως η κλιματική αλλαγή θα προκαλέσει περίπου 250.000 επιπλέον θανάτους ετησίως, μόνο από υποσιτισμό, ελονοσία, διάρροια και θερμική καταπόνηση. Την ίδια ώρα, 1,27 εκατομμύρια θάνατοι κατ’ έτος αποδίδονται

Μόνο στην Ευρώπη εκτιμάται πως 33.000 άνθρωποι χάνουν τη μάχη για τη ζωή τους ετησίως λόγω της αντίστασης των μικροβίων στα αντιβιοτικά. Μόνο στη χώρα μας οι απώλειες εκτιμώνται σε 1.600 ετησίως. Υπό τα δεδομένα αυτά, καταλήγει κανείς πως η ακόλουθη πρόβλεψη της διευθύντριας του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC), Andrea Ammon, είναι κάθε άλλο παρά υπερβολική: «Το 2035, εάν δεν αλλάξει κάτι, τα νοσοκομεία θα είναι επικίνδυνα λόγω των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων».

Τα τελευταία χρόνια εντούτοις οι επιστήμονες δεν αντιμετωπίζουν τα δύο αυτά κεφάλαια ως ξεχωριστές ενότητες, καθώς υπάρχουν σαφείς ενδείξεις πως η κλιματική αλλαγή – έστω σε κάποιο βαθμό – επιδεινώνει την αντίσταση των παθογόνων στα αντιβιοτικά. Το επιστημονικό περιοδικό «Nature» σε πρόσφατο δημοσίευμά του αναφέρεται σε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η μικροβιολόγος Adwoa Padiki Nartey επισημαίνει ότι η κλιματική αλλαγή στην Γκάνα έχει οδηγήσει σε συχνότερες και εντονότερες βροχοπτώσεις. Και σημειώνει ότι η υγρασία ενθαρρύνει την ανάπτυξη βακτηρίων, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης μικροβίων ανθεκτικών στα αντιβιοτικά.

Μοιραία, όταν η ίδια νόσησε από βακτηριακή λοίμωξη το 2021 και οι αμυγδαλές της άρχισαν να πρήζονται – όπως περιγράφει στο «Nature» -, τα αντιβιοτικά που λάμβανε δεν την κάλυπταν. Το οξύμωρο είναι πως η μικροβιολόγος, η οποία εξειδικεύεται στη μικροβιακή αντοχή, ένιωσε πραγματικά στο… πετσί της τις επιπτώσεις όσων ερευνά. Προς ανακούφισή της, ένας τελικός συνδυασμός δύο τύπων αντιβιοτικών λειτούργησε. Διαφορετικά, η λοίμωξη θα μπορούσε να την είχε σκοτώσει, αφηγείται. «Αυτό είναι αρκετά τρομακτικό».

Ακραία καιρικά φαινόμενα όπως οι πλημμύρες – σαν και αυτές που βίωσε η χώρα μας τον περασμένο Σεπτέμβριο – επίσης δύναται να συμβάλλουν στην εξάπλωση ανθεκτικών μικροβίων και βακτηρίων μέσω των στάσιμων νερών. Μάλιστα και σύμφωνα με τον Αλκιβιάδη Βατόπουλο, ομ. καθηγητή Μικροβιολογίας στο Τμήμα Πολιτικών Δημόσιας Υγείας ΠΑΔΑ, είναι πιθανόν «λόγω της αύξησης του μικροβιακού φορτίου να αυξάνεται η δυνατότητα αλληλεπίδρασης μεταξύ τους και συνακόλουθα η μετάδοση γονιδίων αντοχής. Σημειώνεται, δε, πως γονίδια αντοχής ανταλλάσσουν και μικρόβια που είναι πολύ μακριά φυλογενετικά».

Εκτός από τις πλημμύρες, οι ξηρασίες, οι τυφώνες και οι πυρκαγιές μπορούν να επιδεινώσουν το πρόβλημα. Πώς; Μεταξύ άλλων, οι τραυματισμοί και οι λοιμώξεις αρχίζουν να αυξάνονται, με συνέπεια περισσότεροι άνθρωποι να χρησιμοποιούν αντιβιοτικά, αυξάνοντας με τη σειρά τους την πιθανότητα ανάπτυξης ανθεκτικότητας.

Ιδιαίτερη αναφορά στο ίδιο δημοσίευμα του «Nature» γίνεται και στις επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας, με τους επιστήμονες να διερευνούν το σύνθετο αυτό πεδίο. Κινέζοι επιστήμονες διαπίστωσαν, διεξάγοντας μελέτη το 2022, πως για κάθε αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά 1° C παρατηρήθηκε αύξηση κατά 14% στο ποσοστό των δειγμάτων (ελήφθησαν από νοσηλευόμενους ασθενείς) που περιείχαν K. Pneumoniae (κλεμπσιέλα της πνευμονίας), ανθεκτική στις καρβαπενέμες (αντιβιοτικό για τη θεραπεία βακτηρίων που είναι ανθεκτικά σε όλα τα άλλα φάρμακα).

Αντίστοιχη αύξηση κατά 6% κατέγραψαν στα δείγματα που περιείχαν P. Aeruginosa (ψευδομονάδα), επίσης ανθεκτική στις καρβαπενέμες. Τα ευρήματα αυτά, σύμφωνα με το «Nature», υποστηρίζουν συμπεράσματα μελετών του 2018 και του 2020 με επικεφαλής τον μικροβιολόγο Derek MacFadden του Πανεπιστημίου της Οτάβα. Η ομάδα του διαπίστωσε ότι οι αυξημένες μέσες ελάχιστες θερμοκρασίες συνδέονταν με υψηλότερα ποσοστά ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά σε 41 πολιτείες των Ηνωμένων Πολιτειών και 28 χώρες της Ευρώπης – ανάμεσά τους και η Ελλάδα.

Ωστόσο, οι μελέτες δεν δείχνουν αιτιώδη σχέση μεταξύ της θερμοκρασίας και της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά. Δυνητικά, η σταδιακή αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του αέρα οδηγεί σε αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης των βακτηρίων, επιταχύνοντας την εξέλιξή τους, πιθανολογεί ο Dr MacFadden. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι τα βακτήρια μπορούν να μοιράζονται γονίδια – συμπεριλαμβανομένων στοιχείων που προσδίδουν αντοχή στα αντιβιοτικά – πιο εύκολα σε θερμές συνθήκες από ό,τι σε ψυχρές.