Η πανδημία και οι δραματικές αλλαγές που φέρνει σε εργασία και real estate

Ήταν Μάρτιος όταν εκατοντάδες εκατομμύρια εργαζόμενοι σε όλον τον κόσμο - κυρίως στους τομείς της τεχνολογίας, των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και των ΜΜΕ - ρίχθηκαν σε ένα ξαφνικό, χαοτικό πείραμα τηλεργασίας. Τέσσερις μήνες αργότερα, το πείραμα απέχει πολύ από την ολοκλήρωσή του. Και για πολλούς δείχνει να αργεί να τελειώσει. Μεγάλες εταιρείες ανακοίνωσαν πρόσφατα ότι οι εκατοντάδες χιλιάδες υπάλληλοί τους θα συνεχίσουν την τηλεργασία τουλάχιστον μέχρι το επόμενο καλοκαίρι

Με την εξέλιξη αυτή οι αγορές των ακινήτων στις μεγάλες πόλεις, που συνδυάζουν συνήθως υψηλούς μισθούς αλλά και ακριβό κόστος ζωής, βρίσκονται σε αναταραχή. Στα κέντρα των μεγάλων πρωτευουσών οι τιμές των ακινήτων καταρρέουν, ενώ μεγάλα κτίρια γραφείων που μέχρι τώρα στέγαζαν μεγάλες εταιρείες μένουν κενά. Οικογένειες που έχουν δεύτερο σπίτι εκτός πόλεων μεταφέρονται εκεί μονίμως λόγω της τηλεργασίας, καθώς αισθάνονται και πιο ασφαλείς σε λιγότερο πυκνοκατοικημένες περιοχές από την πανδημία.

Η αντίληψη «μένεις εκεί όπου εργάζεσαι» είναι παμπάλαιη, τόσο παλιά όσο και οι ίδιες οι πόλεις. Ομως το Διαδίκτυο ειδικεύεται στο να διαλύει τα δεσμά των προηγούμενων αιώνων, η οικονομία πρόσωπο-με-πρόσωπο αλλάζει ταχύτατα και έτσι αποδυναμώνεται η χωροταξική σχέση μεταξύ εργασίας και σπιτιού.

Ολες αυτές οι εξελίξεις προμηνύουν μεγάλες αλλαγές στο πολιτισμικό, οικονομικό και πολιτικό μας μέλλον. Οταν τελειώσει η πανδημία, ένας στους 6 εργαζομένους προβλέπεται ότι θα συνεχίσει να δουλεύει από το σπίτι όλη την εβδομάδα ή τουλάχιστον τρεις ημέρες την εβδομάδα, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη οικονομολόγων του Χάρβαρντ. Μια άλλη μελέτη βρήκε ότι το 1/5 του εργατικού δυναμικού μπορεί να μετακινηθεί μακριά από τον χώρο εργασίας μετά την πανδημία.

Μετά το 2000, καθώς οι δαπάνες σε ταξίδια, φαγητό και ψυχαγωγία αυξήθηκαν εντυπωσιακά, οι θέσεις εργασίας στην αναψυχή και στη φιλοξενία - μια μεγάλη κατηγορία που καλύπτει ξενοδοχεία, εστιατόρια και τόπους αναψυχής - έχει αυξηθεί τρεις φορές πιο γρήγορα από άλλους τομείς του εργατικού δυναμικού. Ομως η οικονομολόγος Ελίζαμπεθ Ρέινολντς της ειδικής ομάδας για το Μέλλον της Εργασίας του ΜΙΤ προβλέπει ότι η αύξηση της λεγόμενης «τηλεπαρουσίας» θα αυξήσει τον χρόνο που παραμένουν στο σπίτι τους οι εργαζόμενοι αυτοί και άρα θα δημιουργούνται λιγότερες θέσεις εργασίας στον τομέα της αναψυχής, των εστιατορίων και τον ξενοδοχείων, αλλά και των μεταφορών, ιδιαίτερα των αεροπορικών καθώς τα επαγγελματικά ταξίδια θα μειωθούν.

Οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν και τα αστικά κέντρα. Όπως σημειώνει το «Politico», για πρώτη φορά από τότε που εμφανίστηκαν οι πρώτες πόλεις στην περιοχή της «Εύφορης Ημισελήνου», πριν από 6.000 χρόνια, τα αστικά κέντρα δεν έχουν πλέον το μονοπώλιο στην οικονομική και πολιτιστική δραστηριότητα. «Αυτή η πανδημία έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει πραγματικά τις πόλεις» λέει ο Πίτερ Κλαρκ, καθηγητής Ευρωπαϊκής Ιστορίας του Αστικού Ιστού στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι. «Εάν υπάρξει δεύτερο κύμα, όπως όλα δείχνουν, μπορεί να δούμε το ευρωπαϊκό μοντέλο της "πολιτιστικής πόλης" να επηρεαστεί σοβαρά. Λόγω της αποβιομηχάνισης, από τη δεκαετία του 1980, είχαμε στροφή στον τομέα των υπηρεσιών προκειμένου να διατηρήσουμε την αστική ευημερία» προσθέτει. «Η πανδημία αποτελεί άμεση απειλή για αυτό το μοντέλο».

Η Ευρώπη έχει μια μακρά παράδοση με τους πλούσιους να τρέχουν στην επαρχία για να αποφύγουν την κάθε πανδημία, αφήνοντας πίσω στις πόλεις τους φτωχούς και την εργατική τάξη. Στο «The Decameron» περιγράφεται πώς οι πλούσιοι της Φλωρεντίας έφυγαν για την εξοχή της Τοσκάνης για να κρυφτούν από τον Μαύρο Θάνατο.Το ίδιο και με τη σημερινή πανδημία. Οι αστικές ελίτ σε περιοχές που αντιμετώπισαν μεγάλα προβλήματα, όπως η Ισπανία και η Γαλλία, άφησαν την πόλη για πιο εξοχικές και ασφαλείς περιοχές.

Εάν υπάρξουν νέα κύματα του κοροναϊού, αυτή η τάση θα μπορούσε εύκολα να καθιερωθεί. Γιατί να πληρώνει κάποιος τα ενοίκια των μεγάλων πόλεων για ένα μικρό διαμέρισμα, ενώ θα μπορούσε να έχει ολόκληρο σπίτι στην εξοχή, διατηρώντας τη δουλειά του; Σε ένα τέτοιο μέλλον, οι πόλεις θα γίνουν σίγουρα πιο φθηνές, αφού θα είναι διαθέσιμοι περισσότεροι χώροι, εκτιμά ο οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ Νίκολας Μπλουμ.

Η κρίση του κορωνοϊού ήρθε για να αποδείξει ότι χάρη στις ψηφιακές τεχνολογίες υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις για τις πόλεις, υποστηρίζει η Μπριγκίτ Χον, περιφερειακή υπουργός Ομοσπονδιακών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων και Περιφερειακής Ανάπτυξης στη Κάτω Σαξονία της Βορειοδυτικής Γερμανία. Θεωρεί ότι δημιουργούνται «ευκαιρίες για βελτίωση των αγροτικών περιοχών» με κίνητρα για νεοσύστατες επιχειρήσεις, αλλά και για επιχειρήσεις που θέλουν να μεταφερθούν στην ύπαιθρο.

Όμως οι αλλαγές δεν είναι μόνο χωροταξικές και οικονομικές. Είναι και κοινωνικές. Οι σχέσεις των συναδέλφων που καθημερινά συναντιόντουσαν, αντάλλασσαν προσωπικές ιστορίες, πήγαιναν για φαγητό το μεσημέρι ή για ένα ποτό μετά την δουλειά αλλάζουν επίσης. Σύμφωνα με έρευνες, οι στενές φιλικές σχέσεις στην εργασία ενισχύουν την αίσθηση της πληρότητας, την παραγωγικότητα, ακόμα και την πίστη προς την εταιρεία. Η απουσία των συζητήσεων στο γραφείο στη διάρκεια της πανδημίας κάνει τους εργαζομένους να αισθάνονται πιο απομονωμένοι, σύμφωνα με τη Χίλα Ντοτάν, ερευνήτρια για τις συνθήκες στους εργασιακούς χώρους στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ. «Αυτό που συμβαίνει με την τηλεργασία είναι ότι εξουδετερώνουμε την κοινωνική διάσταση της δουλειάς» λέει στο Atlantic. H επαφή πλέον γίνεται μέσω τηλεφώνου, Zoom ή FaceTime και έτσι αλλάζει η ποιότητά της.

Τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα για τους νέους εργαζομένους. Τα νεαρά παιδιά που σπούδασαν και ονειρεύονταν να ξεκινήσουν τη δική τους εργασιακή ζωή μακριά από το πατρικό τους σπίτι τώρα βρίσκονται να την ξεκινούν με ένα κομπιούτερ μέσα από το παιδικό τους δωμάτιο. Οσοι από τα εκατομμύρια νέους αποφοίτησαν φέτος και κατάφεραν να βρουν δουλειά εν μέσω της πανδημίας δύσκολα θα τολμήσουν να πιάσουν δικό τους σπίτι ενώ η κατάσταση είναι τόσο ρευστή.

Η τηλεργασία είναι ακόμα στα σπάργανά της. Ακόμα οι περισσότεροι από εμάς προσπαθούμε να συνηθίσουμε στις νέες συνθήκες που, όπως όλα δείχνουν, ήρθαν για να μείνουν. «Επρεπε να αλλάξουμε πολύ γρήγορα» παρατηρεί η ειδικός στην Εργασιακή Ιατρική Τεόφιλα Βισέντε-Χερέρο. «Δεν ήταν όλοι έτοιμοι, ούτε προσαρμόστηκαν όλοι το ίδιο γρήγορα. Πολλοί εργαζόμενοι που υπέστησαν αυτή την αλλαγή αναφέρουν ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως δυσκολίες στην πέψη ή στον ύπνο και αυξημένο άγχος. Ισως γιατί τώρα αναγκάζονται να εργάζονται περισσότερες ώρες και τα αφεντικά τους θεωρούν πως πρέπει να είναι διαθέσιμοι ανά πάσα στιγμή μέσα στην ημέρα».

Σύμφωνα με τα στοιχεία της NordVPN, μιας εταιρείας που συνδέει οικιακά κομπιούτερ με τους σέρβερ των εταιρειών, στην Ευρώπη οι ώρες εργασίας κατά την πανδημία αυξήθηκαν κατά δύο και στις ΗΠΑ κατά τρεις. Ερευνα της Eurostat δείχνει ότι 2 στους 4 εργαζομένους αναγκάζονται να αφιερώσουν χρόνο για τη δουλειά από το σπίτι πέραν του ωραρίου τους.