Αντισυστημισμός και δημοκρατία

Στον δημόσιο διάλογο, η έννοια του αντισυστημισμού κατέχει εξέχουσα θέση. Αξίζει λοιπόν τον κόπο να αναλυθεί και να τοποθετηθεί στα συμφραζόμενα της συγκυρίας, δεδομένου ότι επιδέχεται πολλές ερμηνείες. Η αντίθεση στο «σύστημα» μας υποχρεώνει να το εννοιολογήσουμε, αλλιώς θα πρόκειται για μια έννοια κενή περιεχομένου. Υποστηρίζω ότι ως «σύστημα» νοείται, από εχθρούς και φίλους, η φιλελεύθερη δημοκρατία. Αυτή είναι που οριοθετεί τις δημοκρατικές κοινωνίες, κυρίως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και σκιαγραφεί τους κανόνες της κοινής μας συμβίωσης. Είναι πλέον κοινός τόπος ότι, με όλα τα μειονεκτήματά

Ο ελάχιστος ορισμός της φιλελεύθερης δημοκρατίας είναι ο συνδυασμός που προκύπτει από τα τρία συστατικά της στοιχεία: τον κανόνα της πλειοψηφίας, τη λαϊκή κυριαρχία και τις εγγυήσεις του κράτους δικαίου και της προστασίας των δικαιωμάτων των μειονοτήτων. Η φιλελεύθερη δημοκρατία δοκιμάστηκε σκληρά στα χρόνια του ΣΥΡΙΖΑ. Αναπτύχθηκε, δυστυχώς με τη συναίνεση μεγάλου μέρους της ελληνικής κοινωνίας, ένας διάχυτος λόγος αντιδημοκρατίας, μηδενιστικός για τη φιλελεύθερη δημοκρατία και τις κατακτήσεις της. Τα εκλογικά αποτελέσματα του 2019 και του 2023 περιθωριοποίησαν τον ΣΥΡΙΖΑ, υποχρεώνοντάς τον σε εσωτερική περιδίνηση και εξαΰλωση. Δυστυχώς, η αντιδημοκρατία, δηλαδή ο αντισυστημισμός, δεν είχε πει την τελευταία της λέξη.

Με πρόσχημα το δυστύχημα στα Τέμπη, νεκραναστήθηκε ο αντιδημοκρατικός λόγος. Δημιουργήθηκε ένας προνομιακός βιότοπος άρνησης της φιλελεύθερης δημοκρατίας με κωμικοτραγικά χαρακτηριστικά. Πολιτικά, αυτό εξέβαλε σε μια, γνωστή από το παρελθόν, διαιρετική τομή, που παρέκαμψε το ιστορικό δίπολο Αριστεράς / Δεξιάς και επανέφερε τη διάκριση αντισυστημικός / συστημικός. Μπροστά σε αυτή τη νέα κατάσταση, τα συστημικά κόμματα αποδείχτηκαν κατώτερα των περιστάσεων. Η Νέα Δημοκρατία και ο Κυριάκος Μητσοτάκης αιφνιδιάστηκαν και υποτίμησαν τη δυναμική των λαϊκών κινητοποιήσεων. Διέπραξαν τεράστια επικοινωνιακά λάθη και δεν μπόρεσαν να αντικρούσουν την τοξική συνωμοσιολογία, που βρήκε εύφορο έδαφος στις ανασφάλειες της ελληνικής κοινωνίας.

Το ΠΑΣΟΚ και ο Νίκος Ανδρουλάκης διέπραξαν θεμελιώδες πολιτικό λάθος, υιοθετώντας τον συνωμοσιολογικό οίστρο της Ζωής Κωνσταντοπούλου, ελπίζοντας σε εκλογικά κέρδη. Διαψεύστηκαν από τα γεγονότα και είδαν το κόμμα τους να χάνει έδαφος και να υποσκελίζεται στις δημοσκοπήσεις από το κόμμα της Κωνσταντοπούλου. Μοιάζει να εισέρχεται η χώρα σε νέα πολιτική περιδίνηση. Ανεπαρκής κυβέρνηση, ανύπαρκτη και τοξική αντιπολίτευση, σε διαρκή πτώση και οι δύο, άνοδος Κωνσταντοπούλου, άνοδος της Ακροδεξιάς, όλα αυτά συνθέτουν μια χώρα σε κρίση, μια χώρα έτοιμη να εκραγεί. Φαίνεται ότι το 2015, που φτάσαμε στο χείλος του γκρεμού, δεν μας έγινε μάθημα.

Πορευόμαστε ως υπνοβάτες, αρνούμαστε να ακούσουμε τη βοή των επερχομένων, την ώρα που στον διεθνή περίγυρο συντελούνται τεκτονικές αλλαγές. Η έννοια της Δύσης, ως προπυργίου της φιλελεύθερης δημοκρατίας, εξαφανίζεται, οι εστίες πολέμου είναι έτοιμες να εκραγούν, στην Τουρκία ο Ερντογάν φυλακίζει τους πολιτικούς του αντιπάλους, οι ΗΠΑ μεταλλάσσονται καθημερινά σε απολυταρχικό καθεστώς, διεκδικώντας εδάφη από ανεξάρτητες χώρες και επιβάλλοντας επαχθή λογοκρισία σε ιστορικά πανεπιστήμια. Για μία ακόμα φορά, μπροστά σε κοσμοϊστορικά γεγονότα, αποδεικνύεται ότι είμαστε κατώτεροι των περιστάσεων. Είμαστε άξιοι της μοίρας μας.

ΥΓ: Το κείμενο αυτό αξίζει να διαβαστεί συνδυαστικά με το κείμενο του Κωνσταντίνου Κούρκουλου «Αντισυστημισμός: κάθε φασίστας “στον πάγκο του”» («ΤΑ ΝΕΑ», 27/3/25).

Ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος είναι διδάκτωρ Βαλκανικών Σπουδών, εκδότης και συγγραφέας