Τα έργα και οι ημέρες του “ηγέτη των φτωχών”

Ο Hugo Chávez άλλαξε την χώρα του αλλά και τον συσχετισμό δυνάμεων σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική. Όταν ο Πρόεδρος της Βενεζουέλας δεν πετύχαινε με το χάρισμά του, άλλαζε και γινόταν τραχύς. Χθες, στα 58 του χρόνια, ο Chávez νικήθηκε από τον καρκίνο.

Με αυτά τα λόγια υποδέχεται το γερμανικό περιοδικό Spiegel τον θάνατο ενός αμφιλεγόμενου αλλά αδιαμφισβήτητα μεγάλου ηγέτη.

«Παραμένω ενόσω ο θεός το θέλει και ο λαός μου δίνει την εντολή», είχε πει ο ακροαριστερός Τσάβες

το 2008, ευρισκόμενος τότε στον κολοφώνα της δόξας του. 54 ετών, δέκα χρόνια στην εξουσία, γεμάτος αυτοπεποίθηση και ενέργεια, σχεδίαζε την επόμενη δεκαετία του ως ο μακροβιότερος από τους νυν ηγέτες της Νότιας Αμερικής.

Τότε φαινόταν αδιανόητο αυτός ο προικισμένος με ρητορικές ικανότητες, απότομος πρώην αξιωματικός να ζήσει την προεκλογική εκστρατεία του 2012 δίνοντας μάχη με τον καρκίνο. Έναν χρόνο νωρίτερα είχε κάνει την πρώτη του επέμβαση λόγω της ίδιας ασθένειας.

Τον τελευταίο καιρό οι ειδήσεις για την υγεία του απασχολούσαν ολόκληρο τον κόσμο, λόγω και της αγαπημένης του συνήθειας να παρουσιάζει εαυτόν ως τον μεγάλο αντίπαλο των ΗΠΑ.

Ο θάνατός του συμβολίζει το τέλος μιας ταραχώδους ζωής. Γιος μιας οικογένειας αγροτικών δασκάλων από την μικρή πόλη Σαμπανέτα, κατόρθωσε να γίνει αντισυνταγματάρχης και εν συνεχεία Πρόεδρος μιας χώρας από την Λατινική Αμερική, η οποία διαθέτει πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου.

Ήδη από το 1992 προσπάθησε, ως ηγέτης αποτυχημένου πραξικοπήματος κατά του τότε Προέδρου της Βενεζουέλας Carlos Andrés Pérez, να καταλάβει την εξουσία. Συνελήφθη, φυλακίστηκε, αλλά του δόθηκε χάρη μετά από δύο χρόνια στη φυλακή. Έκτοτε προσπάθησε να αναλάβει την διακυβέρνηση της χώρας του με πολιτικά μέσα.

Στις εκλογές του 1998 ο Chávez νίκησε με το μεγάλο ποσοστό του 56% παρουσιάζοντας ένα νέο, φρέσκο σχέδιο, ενάντιο στις διεφθαρμένες ελίτ, αλλά και στα κόμματα που κυριαρχούσαν στην πολιτική σκηνή της χώρας για δεκαετίες, τους Χριστιανοδημοκράτες και τους Σοσιαλδημοκράτες.

Εξουσία μέσω του πετρελαίου

Το σχέδιό του ήταν η μετάλλαξη της Βενεζουέλας. Άλλαξε το Σύνταγμα της χώρας, αφαίρεσε τις αρμοδιότητες από το παλιό κοινοβούλιο, έφτιαξε νέο, ξανακέρδισε τις εκλογές και συγκέντρωσε τις εξουσίες στο πρόσωπό του. Τα περισσότερα κεντρικά πόστα καταλήφθηκαν από εμπίστους του και άρχισε να εκμεταλλεύεται τον θησαυρό της χώρας του, αφού η Βενεζουέλα ανήκει στις μεγαλύτερες πετρελαιοπαραγωγούς χώρες του κόσμου. Εξασφάλισε τον έλεγχο της πετρελαϊκής βιομηχανίας, χρησιμοποιώντας ακόμα και δημεύσεις και άρχισε να αξιοποιεί τα έσοδα ως όργανο εξουσίας.

Ο Chávez εξουσίασε την χώρα του σαν να ήταν το ίδιο του σπίτι, χωρίς όμως να παραλείπει ποτέ να νομιμοποιεί την ισχύ του μέσω εκλογών. Επιβίωσε τεσσάρων εκλογικών αναμετρήσεων, ενός πραξικοπήματος και ενός δημοψηφίσματος.

Πάντοτε ισχυριζόταν και ήλπιζε να καθορίσει ο ίδιος τον χρόνο της πτώσης του. Όταν η χώρα απειλούνταν από κίνδυνο, εκείνος υιοθετούσε τον ρόλο του εγγυητή της ασφάλειας και τάξης. Το ίδιο συνέβη και στις προεδρικές εκλογές του 2012. Τότε προφήτευσε εμφύλιο πόλεμο για τη χώρα σε περίπτωση ήττας του. Τις προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο τις είχε δημιουργήσει βέβαια ο ίδιος, αφού είχε φροντίσει να μοιράσει στους οπαδούς του χιλιάδες καλάσνικοφ, ενώ σε πολλές φτωχές συνοικίες κυριαρχούσαν παραστρατιωτικοί, οι οποίοι ήταν δήθεν επιφορτισμένοι με το έργο της διεξαγωγής ανταρτοπόλεμου, αν οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να καταλάβουν τη Βενεζουέλα. Στην πραγματικότητα υπήρχαν κατηγορίες ότι ρόλος τους ήταν να προστατεύουν τον Πρόεδρο, απειλώντας ακόμα και δημοσιογράφους, καθώς και αντιπολιτευόμενους.

Η μετάλλαξη και η υπεράσπιση των φτωχών

Ο Hugo Chávez κατόρθωσε να επικρατήσει και στις τελευταίες εκλογές παρά την ενδυνάμωση της αντιπολίτευσης αλλά και την φανερή, πλέον, μάχη του με τον καρκίνο. Όμως ήταν φανερό ότι μερικά πράγματα του γλιστρούσαν από τα χέρια. Τα περασμένα χρόνια το μόνο πράγμα που εξήγαγε η Βενεζουέλα ήταν το πετρέλαιο. Όμως ήταν τόσα τα έσοδα από αυτό που χρησιμοποιήθηκαν για κοινωνικά προγράμματα, αλλά και τον εκλογικό του αγώνα, ώστε τα χρήματα που απέμεναν για επενδύσεις ήταν πολύ περιορισμένα. Η παραγωγή πετρελαίου μειώνεται έτσι συνεχώς τα τελευταία χρόνια παρότι η Βενεζουέλα διαθέτει γιγαντιαία αποθέματα.

Μερικά τρόφιμα δεν μπορεί κανείς πια να τα βρει στη Βενεζουέλα ή διανέμονται με δελτίο όπως και στην Κούβα. Το Καράκας, η πρωτεύουσα της χώρας, έχει γίνει η πιο επικίνδυνη μητρόπολη της Λατινικής Αμερικής με τον υψηλότερο ποσοστό δολοφονιών.

Σχεδόν όλοι οι υποστηρικτές που είχε το 1998 ο Chavez του γύρισαν την πλάτη. Οι οπαδοί του έγιναν όμως οι φτωχοί, τους οποίους φρόντιζε με κρατικά κοινωνικά προγράμματα. 34 επονομαζόμενες «αποστολές», κοινωνικά προγράμματα αξίας δισεκατομμυρίων, έγιναν η ραχοκοκαλιά της εξουσίας του. 300 δισεκατομμύρια δολάρια είχε επενδύσει σε αυτά μόνο από το 1999.

Με αυτόν τον τρόπο κατόρθωσε να μειώσει τον αριθμό των φτωχών στα χρόνια της διακυβέρνησής του από το μισό του πληθυσμού σε λιγότερο από το ένα του τρίτο.

Αγώνας κατά της φτώχειας

Αυτή ήταν και η μεγαλύτερη κληρονομιά του. Αφαίρεσε την ισχύ από τις πολυεθνικές επιχειρήσεις που εκμεταλλεύονταν το πετρέλαιο, έδωσε μια νέα αυτοπεποίθηση στο αριστερό κίνημα της Λατινικής Αμερικής, γεγονός που κατέστησε δυνατή και την εκλογή των Evo Morales στη Βολιβία και Rafael Correa στο Εκουαδόρ. Κανείς άλλος ηγέτης της ηπείρου δεν επηρέασε τον χάρτη της περισσότερο τα τελευταία χρόνια.

«Χωρίς τον Chávez δεν θα ήταν σήμερα η Λατινική Αμερική αυτό που είναι», λέει ο Heinz Dieterich, έμπιστος συνεργάτης του και εμπνευστής του «Σοσιαλισμού του 21ου αιώνα», που ο Πρόεδρος της Βενεζουέλας θέλησε να εφαρμόσει στην χώρα του. Την Κούβα και τη Νικαράγουα τις προμήθευε με φθηνό πετρέλαιο και γενναιόδωρη οικονομική βοήθεια. Σε αμφότερες τις χώρες η οικονομία τρέχει λόγω Καράκας. Η Αϊτή ακόμα, αλλά και άλλες μικρές χώρες της Καραϊβικής ευεργετήθηκαν από τον αποθανόντα ηγέτη.

Όμως, ο Chávez δεν θέλησε να περιορισθεί ποτέ στα σύνορα της ηπείρου του. Αναζητούσε ομοϊδεάτες σε όλα τα μέρη του κόσμου και δημιούργησε άξονα συνεργασίας με χώρες όπως η Λευκορωσία, η Ρωσία, το Ιράν και η Κίνα.

Chavez ο διασκεδαστής

Στην ίδια του τη χώρα ο Chávez ήταν πανταχού παρών. Δεν δίσταζε μάλιστα να παρουσιάζει και τηλεοπτικό σόου, κατά το οποίο έκανε κήρυγμα, κουτσομπόλευε, μιλούσε γενικώς ασταμάτητα, πολλές φορές έως και οκτώ ώρες σερί σε ζωντανή μετάδοση. Σε αυτές ξετύλιγε τις απόψεις του για την επανάσταση, την απελευθερωτική του θεωρία, εξέθετε τα επιτεύγματα της διακυβέρνησής του, παρέδιδε μαθήματα ιστορίας ή τα έβαζε με την αυτοκρατορία, όπως την χαρακτήριζε, της Αμερικής. Όσο μεγάλος ηγέτης ήταν, άλλο τόσο καλός «διασκεδαστής» αποδείχθηκε.

Στο παρασκήνιο ο Chávez ήταν ένας δύσκολος άνθρωπος για να τον κατανοήσει κανείς. Ο πρώην καθηγητής του στην στρατιωτική ακαδημία τον χαρακτήριζε ως τον εξυπνότερο μαθητή που είχε ποτέ. Οι αντίπαλοί τον στο εξωτερικό τον θεωρούσαν τρελό ή απλά εγωμανή και ψυχρό πολιτικό με σαφές πολιτικό πρόγραμμα: Να επιβάλει την αλά Simon Bolívar διακυβέρνησή του σε ολόκληρη την Λατινική Αμερική.

Το πρότυπό του ήταν σίγουρα αυτός ο Simon Bolívar, ο οποίος το 1813 νίκησε τους Ισπανούς και στη συνέχεια απελευθέρωσε την σημερινή Βενεζουέλα, την Κολομβία, τη Βολιβία, το Περού και το Εκουαδόρ από την αποικιοκρατία. Στο δικό του μυαλό οι σύγχρονοι αποικιοκράτες ήταν η εσωτερική αντιπολίτευση και οι ΗΠΑ.

Ο μεγάλος συγγραφέας Gabriel García Márquez, όταν συνάντησε κάποτε τον Chávez δεν μπόρεσε να καταλήξει: Ήταν ένας οραματιστής που ήθελε να σώσει την Λατινική Αμερική ή ένας ονειροπόλος που αργά ή γρήγορα θα γινόταν ένας κλασικός λατινοαμερικάνος δυνάστης;