Ημέρα της γυναίκας: Οι εργάτριες της Ν.Υόρκης, το εργοστάσιο “Ρετσίνα” και η “Εφημερίς των Κυριών”

Η Παγκόσμια ημέρα της γυναίκας (Διεθνής ημέρα των δικαιωμάτων των γυναικών) εορτάζεται στις 8 Μαρτίου κάθε έτους.

Στις 8 Μαρτίου 1857 στη Νέα Υόρκη ξεκίνησε η μεγάλη διαμαρτυρία από εργάτριες κλωστοϋφαντουργίας.

Βασική σύνθημά τους ήταν να έχουν καλύτερες συνθήκες εργασίας. Ντυμένες στα λευκά οι γυναίκες ζητούσαν ανθρώπινες συνθήκες δουλειάς, καλύτερους μισθούς και μείωση των ωρών εργασίας.

Υπολογίζεται ότι οι γυναίκες εκείνη την εποχή δούλευαν στα εργοστάσια περίπου 16 ώρες

Οι αστυνομικές δυνάμεις ρίχνονται με μανία πάνω στις εργάτριες, οι διαδηλώσεις βάφτηκαν στο αίμα, ενώ οι εργοδότες προχώρησαν σε ομαδικές απολύσεις.

Θεσμοθετήθηκε το 1977 από τον ΟΗΕ, ο οποίος κάλεσε όλες τις χώρες του κόσμου να γιορτάσουν την ημέρα για τα δικαιώματα των γυναικών.

Είναι μια μέρα κινητοποιήσεων σε όλο τον κόσμο για την υποστήριξη της ισότητας, και την αξιολόγηση της θέσης των γυναικών στην κοινωνία.

Παραδοσιακά, ενώσεις για τα δικαιώματα των γυναικών και ακτιβιστές διαδηλώνουν σε όλο τον κόσμο για να κάνουν γνωστά τα αιτήματά τους για βελτίωση της θέσης των γυναικών, καθώς και να εορτάσουν τις νίκες και τα επιτεύγματα του κινήματος.

Η Παγκόσμια ημέρα των γυναικών ξεκίνησε ως ένας εορτασμός στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, της Ρωσίας, καθώς και του πρώην σοβιετικού μπλοκ.

Μετά την επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία (1917), η φεμινίστρια Αλεξάνδρα Κολοντάι έπεισε τον Λένιν να καθιερώσει την 8η Μαρτίου ως επίσημη αργία. Στην Κίνα καθιερώθηκε από τον Μάο Τσε Τούνγκ ως αργία μόνο για τις γυναίκες.

Ο εορτασμός καθιερώθηκε το 1910 με πρόταση της Γερμανίδας σοσιαλίστριας Clara Zetkin κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Διεθνούς ενώ εορτάσθηκε για πρώτη φορά το 1911.

Η πρώτη Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας γιορτάστηκε το 1909 με πρωτοβουλία του Σοσιαλιστικού Κόμματος των ΗΠΑ…

Σήμερα, η ημέρα καμία σχέση δεν έχει με τα πολιτικά νοήματα που την καθιέρωσαν. Κατέληξε σαν τη Γιορτή της Μητέρας και την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου.

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η πρώτη απεργία εργατριών στην Ελλάδα έγινε στον Πειραιά. Συγκεκριμένα, έλαβε μέρος στο εργοστάσιο υφαντουργίας των αδελφών Ρετσίνα. Η εν λόγω υφαντουργία είχε αποφασίσει να μειώσει τους μισθούς των γυναικών από 80 σε 60 λεπτά.

Το 1871 οι αδελφοί Θεόδωρος, Αλέξανδρος και Δημήτριος Ρετσίνας, που έχουν τις ρίζες τους στην Πελοπόννησο, ιδρύουν το πρώτο τους εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας στον Πειραιά με την επωνυμία «Αδελφοί Ρετσίνα». Στην περιοχή της Λεύκας λειτουργεί νηματουργείο με 5.000 ατράκτους και ατμομηχανή 60 ίππων. Τα χρόνια που ακολούθησαν δημιουργείται υφαντήριο και βαφείο και στις αρχές της δεκαετίας του 1890 η επιχείρηση Ρετσίνα διαθέτει πέντε εργοστάσια στον Πειραιά, με 2.000 εργάτες και εργάτριες. Με την ανατολή του 20ού αιώνα η επιχείρηση Ρετσίνα είναι η μεγαλύτερη κλωστοϋφαντουργία της χώρας και χιλιάδες εργατών και εργατριών από όλες τις συνοικίες του Πειραιά εργάζονται στα εργοστάσιά της. Η οικογενειακή επιχείρηση που έχει αναπτυχθεί σε υφαντουργία βαμβακερών υφασμάτων, γνωστών με το όνομα «ρετσίνες» γίνεται η σημαντικότερη των Βαλκανίων.

Πριν από την ίδρυση της κλωστοϋφαντουργίας των Αδελφών Ρετσίνα, τα υφάσματα ήταν πανάκριβα, καθώς εισάγονταν από την Ευρώπη. Οι ρετσίνες λοιπόν, τα υφάσματα του Ρετσίνα, γίνονται περιζήτητα. Είναι χαρακτηριστικό της υψηλής ζήτησης των υφασμάτων του Ρετσίνα, σκίτσο του Θέμη Άννινου που απεικονίζει τον Χαρίλαο Τρικούπη να φοράει ελληνικά τσαρούχια και να είναι ντυμένος με τις «ρετσίνες».

Η οικογένεια Ρετσίνα την εποχή αυτή κυριαρχεί στην οικονομική και πολιτική ζωή του Πειραιά. Ο Θεόδωρος Ρετσίνας εκλέγεται δήμαρχος της πόλης και στη συνέχεια βουλευτής με το κόμμα του Χαρίλαου Τρικούπη.

Οι εργάτριες της εποχής ξεκινούν να δουλεύουν στα 10 με 12 τους χρόνια, εργάζονται 12 με 14 ώρες την ημέρα και πληρώνονται με το μισό ή και ακόμα πιο κάτω από το μεροκάματο που λαμβάνουν οι άνδρες. Στον Πειραιά, έχουν ήδη φθάσει μαζικά Κρητικοί που δημιουργούν κάτω από τον λόφο της Καστέλας, τη συνοικία «Κρητικά». Οι Κρητικοπούλες, με παράδοση στην υφαντική τέχνη, δεν δυσκολεύονται να βρουν εργασία στα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας του Πειραιά. Το ίδιο και οι γυναίκες που καταφθάνουν στον Πειραιά από την Ανατολή, μέσω των νησιών, ψάχνοντας μεροκάματα. Πενόμενοι εργάτες και εργάτριες ελληνικής εθνικότητας από την Κωνσταντινούπολη και από άλλα μέρη της Ανατολής έχουν μεταναστεύσει στον Πειραιά για εργασία. Οι εργάτριες, προφανώς λόγω της παράδοσης της Ανατολής στην υφαντική τέχνη, τοποθετούνται στα κλωστήρια και υφαντήρια.

Το εργοστάσιο Ρετσίνα έμελλε να γίνει και πρώτος υποδοχέας γυναικών εργαζομένων και πεδίο της πρώτης απεργίας εργατριών στην Ελλάδα.

Η πρώτη γυναικεία εφημερίδα, η «Εφημερίδα των Κυριών» κυκλοφόρησε το 1887. Η εφημερίδα πρόβαλλε θέματα που αφορούσαν στο δικαίωμα στην εκπαίδευση και την εργασία.

Γυναικεία εφημερίδα, το πρώτο φύλλο της οποίας κυκλοφόρησε στις 8 Μαρτίου 1887. Αρχικά ήταν εβδομαδιαία και από τις 25 Μαρτίου 1907 έγινε δεκαπενθήμερη. Ήταν η πρώτη εφημερίδα στον ελλαδικό χώρο, που γραφόταν αποκλειστικά από γυναίκες για γυναίκες.

   Ψυχή της έκδοσης της εφημερίδας υπήρξε η ρεθυμνιώτισσα εκπαιδευτικός, δημοσιογράφος και πρωτοπόρος φεμινίστρια Καλλιρρόη Παρρέν, το γένος Σιγανού (1861-1940), που πλαισιωνόταν από γυναίκες του πνεύματος και της τέχνης. Στα πρώτα φύλλα υπέγραφε τα άρθρα της με ψευδώνυμο Εύα Πρενάρ. Η Εφημερίς των Κυριών στόχευε την πνευματική και κοινωνική ανύψωση της γυναίκας με την παροχή πλήρων δικαιωμάτων στην εκπαίδευση και την εργασία. Η Παρρέν πίστευε στην αυτοχειραφέτηση της γυναίκας: «Η Ελληνίς δύναται να αναλάβη τον της αναπτύξεως της αγώνα μόνη, μη προσδοκούσα εν τω σταδίω τούτω το παράπαν την συνδρομή του ανδρός διότι ούτος αδιαφορεί και εν τω εγωισμώ του εν μόνο βλέπει, εν επιθυμεί και θέλει, την δουλικήν της γυναικός υποταγήν εις τα νεύματά του», έγραφε στο πρώτο φύλλο της Εφημερίδας των Κυριών.

Το έντυπο υπήρξε ο πρόδρομος της φεμινιστικής κίνησης στην Ελλάδα και συνετέλεσε στη δημιουργία της πρώτης σοβαρής γυναικείας οργάνωσης των Ελληνίδων, με τη σύσταση της Ενώσεως των Ελληνίδων, η οποία δημιούργησε την πρώτη οικοκυρική και επαγγελματική σχολή στην Αθήνα. Από τις στήλες της εφημερίδας οι γυναίκες αρθρογράφοι απαιτούσαν, μεταξύ άλλων, να επιτραπεί η είσοδος των γυναικών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση -αίτημα που θα ικανοποιηθεί σχετικά γρήγορα από τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη- και να δοθεί ψήφος στις γυναίκες, που θα γίνει πραγματικότητα αρκετά αργότερα, στα μέσα του 20ου αιώνα. Στη δράση του περιοδικού οφείλεται η ίδρυση του Λυκείου των Ελληνίδων (1911) και των κοινωφελών ιδρυμάτων Άσυλον των Ανιάτων (1896) και Άσυλον της Αγίας Αικατερίνης (1893), με σκοπό «την παροχή ηθικής προστασίας και περιθάλψεως των υπηρετριών και εργατίδων, αίτινες στερούνται εργασίας και ευρίσκονται μακράν των γονέων και συγγενών των».

Οι πρώτες αντιδράσεις γι’ αυτή την προσπάθεια χειραφέτησης των γυναικών μέσω της εφημερίδας ήταν από αρνητικές έως χλευαστικές. Ο Εμμανουήλ Ροΐδης εκφραζόταν υποτιμητικά για τη γυναίκα. Είχε υποστηρίξει ότι οι γυναίκες που εξασκούν «ανδρικά» επαγγέλματα (όπως γιατρού και δικηγόρου) αγγίζουν τα όρια της γελοιότητας και ότι μόνο δύο επαγγέλματα αρμόζουν στις γυναίκες, εκείνα της νοικοκυράς και της εταίρας. Η Παρρέν τού απάντησε από τις στήλες της εφημερίδας ότι δεν έχει ιδέα από τις γυναίκες και τον κατηγόρησε ότι δημοσιεύει στις εφημερίδες τα απομεινάρια της πνευματικής του παραγωγής. Περιγράφει τον Ροΐδη ως φύλακα άγγελο του παλαιού καθεστώτος, θεωρεί ότι ο τύπος της γυναίκας που περιγράφει στο άρθρο του είναι ανύπαρκτος και ότι οι απόψεις του είναι αναχρονιστικές και δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα.

Υπήρξαν, όμως, κι εκείνοι που θαύμασαν την πένα των συντακτριών της Εφημερίδας των Κυριών και υποστήριξαν τον αγώνα τους, όπως ο συγγραφέας Γρηγόριος Ξενόπουλος («Η συντροφιά σου είναι πολύτιμη. Το ήθος σου, η τόλμη και η γραφή σου θαύμα. Εύγε σου Δέσποινα της φιλαλληλίας και της προόδου. Στηρίζω τους αγώνες σου, των γυναικών τους αγώνες με όλη μου τη δύναμη») και ο ποιητής Κωστής Παλαμάς, ο οποίος και αφιέρωσε ποίημά του στην Καλλιρρόη Παρρέν («Χαίρε γυναίκα/ εσύ Αθηνά, Μαρία, Ελένη, Εύα/ να η ώρα σου!/ Τα ωραία σου φτερά δοκίμασε κι ανέβα/ και καθώς είσαι ανάλαφρη/ και πια δεν είσαι σκλάβα/ προς τη μελλούμενη αγία γη πρωτύτερα/ εσύ τράβα/ κι ετοίμασε τη νέα ζωή/, μιας νέας χαράς/ υφάντρα/ και ύστερα αγκάλιασε, ύψωσε και φέρε εκεί/ τον άντρα/και πλάσε τον Πρωτοπλάστη»).

Η Εφημερίς των Κυριών διέκοψε την έκδοσή της το 1918, όταν η Καλλιρρόη Παρρέν εξορίστηκε στην Ύδρα για τα πολιτικά της φρονήματα. Ήταν φανατική μοναρχική και αντιβενιζελική.

Το 1952 χορηγήθηκε στις Ελληνίδες δικαίωμα ψήφου και το 1955 απέκτησαν ευρύτερα πολιτικά δικαιώματα.

Τα αστικά και κοινωνικά δικαιώματα των γυναικών παρέμειναν περιορισμένα μέχρι την καθιέρωση της ισότητας των φύλων στο Σύνταγμα του 1975 και την αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου τη δεκαετία του 1980.

ΜΗΝΥΜΑ ΟΗΕ

Η ανάκαμψη από την πανδημία είναι η ευκαιρία να αφήσουμε πίσω μας γενεές αποκλεισμού και ανισότητας και είναι η στιγμή να οικοδομήσουμε ένα μέλλον ισότητας και αυτή είναι η δουλειά όλων μας και προς όφελος όλων, προτάσσει σε μήνυμά του για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες.

Σε έναν κόσμο όπου κυριαρχούν οι άνδρες και η ανδρική νοοτροπία, η ισότητα των φύλων είναι στην ουσία υπόθεση εξουσίας, σημειώνει ο Αντόνιο Γκουτέρες και επισημαίνει πως οι άντρες είναι απαραίτητο μέρος της λύσης. Σε αυτό το πλαίσιο, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ καλεί τις χώρες, τις εταιρείες και τους θεσμούς να υιοθετήσουν ειδικά μέτρα και ποσόστωσεις για να προχωρήσει η συμμετοχή των γυναικών και να επιτευχθεί η γρήγορη αλλαγή.

Εστιάζοντας στις επιπτώσεις της πανδημίας στην ισότητα των φύλων, ο κ. Γκουτέρες αναφέρει πως η COVID-19 έχει διαγράψει δεκαετίες προόδου για την ισότητα των φύλων. «Από τη μεγάλη απώλεια θέσεων εργασίας μέχρι το εκρηκτικό βάρος της άμμισθης εργασίας και από τη διακοπτόμενη εκπαίδευση μέχρι την αυξανόμενη κρίση της οικιακής βίας και εκμετάλλευσης, η ζωή των γυναικών έχει ανατραπεί και τα δικαιώματά τους έχουν υπονομευτεί. Οι μητέρες και ιδιαίτερα οι ανύπαντρες μητέρες, αντιμετωπίζουν οξύ άγχος και δυσκολίες» διευκρινίζει.

Επίσης, εκτιμά πως οι συνέπειες θα διαρκέσουν και μετά την πανδημία.

Παράλληλα, αναδεικνύει τον ρόλο και τη συνεισφορά των γυναικών στη μάχη κατά του κορονοϊού. «Οι γυναίκες έχουν βρεθεί στην πρώτη γραμμή της μάχης κατά της πανδημίας. Είναι οι απαραίτητες εργαζόμενες που κρατούν τους ανθρώπους στη ζωή και διατηρούν τις οικονομίες, τις κοινωνίες και τις οικογένειες ενωμένες. Είναι ανάμεσα στους ηγέτες που έχουν κρατήσει τους δείκτες μετάδοσης χαμηλούς και τι ς χώρες τους σε πορεία ανάκαμψης» αναφέρει ειδικότερα.

Μιλώντας για τη σημασία της φετινής Διεθνούς Ημέρας Γυναικών, υπογραμμίζει τη μετασχηματική δύναμη της ίσης συμμετοχής των γυναικών. «Το βλέπουμε εμείς οι ίδιοι στα Ηνωμένα Έθνη, όπου είμαι υπερήφανος που έχουμε πετύχει για πρώτη φορά στην ιστορία την ισότητα των φύλων σε ηγετικές θέσεις του ΟΗΕ. Τα στοιχεία είναι σαφή. Όταν οι γυναίκες συμμετέχουν σε μια κυβέρνηση, βλέπουμε μεγαλύτερες επενδύσεις στην κοινωνική προστασία και μεγαλύτερη πρόοδο κατά της φτώχειας. Όταν οι γυναίκες βρίσκονται στο Κοινοβούλιο, οι χώρες υιοθετούν αυστηρότερες πολιτικές για την κλιματική αλλαγή. Όταν οι γυναίκες είναι στο τραπέζι των ειρηνευτικών συνομιλιών, οι συμφωνίες διαρκούν περισσότερο. Με τις γυναίκες σήμερα να υπηρετούν σε ίδιο αριθμό με τους άνδρες σε ηγετικά πόστα στα Ηνωμένα Έθνη, παρατηρούμε ακόμα περισσότερο συντονιστές δράσεις για την ειρήνη, τη βιώσιμη ανάπτυξη και τα ανθρώπινα δικαιώματα» τονίζει χαρακτηριστικά.

Καταληκτικά, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ υπογραμμίζει πως είτε διευθύνουν μία χώρα, μία επιχείρηση ή ένα κοινωνικό κίνημα, οι γυναίκες συμβάλλουν και προσφέρουν σε όλους και αποτελούν την κινητήρια δύναμη για την υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης.