2012: Η χρονιά των τραπεζικών σκανδάλων (euro2day.gr)

H ώρα είναι 9 το πρωί της Τετάρτης 12/12/2012. Είκοσι αστυνομικά οχήματα περικυκλώνουν το επιβλητικό μέγαρο της Deutsche Bank στην Φρανκφούρτη. Με την συνοδεία ελικοπτέρου που κάνει κύκλους γύρω από τους δίδυμους γυάλινους πύργους, 500 αστυνομικοί και δικαστικοί εφορμούν στο μέγαρο, σφραγίζουν το λόμπι και διεξάγουν εξονυχιστική έρευνα στα «ψηλά πατώματα», όπου στεγάζονται τα γραφεία των ανώτατων στελεχών του οίκου.Η εικόνα της επιδρομής στην πανίσχυρη γερμανική τράπεζα προκαλεί σοκ στο χρηματοπιστωτικό κέντρο της ηπειρωτικής Ευρώπης και τους τραπεζικούς κύκλους σε όλο τον πλανήτη. Η Deutsche Bank, το “μεδούλι” στην ραχοκοκαλιά της γερμανικής οικονομίας, κατηγορείται για εξοργιστικά σκάνδαλα και υφίσταται πρωτοφανή εξευτελισμό. Κορυφαία στελέχη του οίκου, μεταξύ των οποίων και ο συνδιευθύνων σύμβουλος, περιλαμβάνονται στους υπόπτους.

Και κάπως έτσι, κλείνει μια χρονιά που θα μπορούσε άνετα να χαρακτηριστεί η χρονιά που ο τραπεζικός κόσμος άλλαξε για πάντα.

Μια χρονιά που αποδεικνύει επιπροσθέτως ότι τραπεζικά σκάνδαλα ολκής «συμβαίνουν και εις Παρισίους», σε χώρες δηλαδή αναμφίβολα περισσότερο προηγμένες και οργανωμένες από την Ελλάδα, με θεσμική «θωράκιση» και εμπειρία που αποτελούσε έως πρότινος «εγγύηση» ευταξίας.

Ακριβή η αμαρτία, ακριβή και η «κάθαρση»

Τα στελέχη της Deutsche Bank κατηγορούνται για σειρά αδικήματα, μεταξύ των οποίων φοροδιαφυγή, ξέπλυμα χρήματος, παρακώλυση δικαιοσύνης -σε βαθμό που το κορυφαίο περιοδικό Spiegel να διερωτάται μήπως τα νήματα της DB κινεί μια «εγκληματική συμμορία». Και η DB δεν είναι ούτε η μόνη, ούτε η ποιο ηχηρή περίπτωση, μεταξύ των μυριάδων σκανδάλων που έπληξαν τους μεγάλους πολυεθνικούς τραπεζικούς κολοσσούς το 2012.

Η χειραγώγηση του Libor, τα τεράστια ποσά που εξανεμίστηκαν σε αποτυχημένες χρηματιστηριακές κερδοσκοπίες, τα σκάνδαλα πώλησης ακατάλληλων επενδυτικών προϊόντων και οι κατηγορίες για βαριές απάτες, όπως ξέπλυμα χρήματος από τρομοκρατία και ναρκωτικά, χτύπησαν σχεδόν όλους τους οίκους των μεγάλων χρηματοπιστωτικών κέντρων σε ΗΠΑ, Βρετανία, Ελβετία, Γερμανία, αλλά και Ολλανδία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, χωρίς να λείπουν από τον κατάλογο αναδυόμενοι κολοσσοί της Ανατολής.

Οι ίδιες οι μεγάλες τράπεζες πληρώνουν αδρά το τίμημα. Εκτός από τα βαριά πρόστιμα, οι Αρχές προσπαθούν να τους επιβάλλουν αυστηρότερες απαιτήσεις για τα στάνταρ κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας με τις ρυθμίσεις της Βασιλείας ΙΙΙ, να κόψουν τα μπόνους των τραπεζιτών (με την ΕΕ να ζητεί αυστηρό συντελεστή 2:1 σε σχέση με τον μισθό) και, πάνω απ’όλα, να διαχωρίσουν τις «παραδοσιακές» τραπεζικές από τις επενδυτικές τους δραστηριότητες, έτσι ώστε να μην είναι δυνατόν μια τράπεζα που, για παράδειγμα, παρέχει υπηρεσίες συμβούλων συγχώνευσης μεταξύ δύο επιχειρήσεων, να μπορεί και να παίζει με δικά της κεφάλαια πάνω στις μετοχές τους.

Για να αντεπεξέλθουν στις νέες ρυθμίσεις, οι τράπεζες απολύουν τους εργαζόμενους κατά χιλιάδες (παρόλο που τα μεγέθη είναι δύσκολο να συγκεντρωθούν, ο αριθμός των απολύσεων τραπεζικών υπαλλήλων σε ΗΠΑ και Ευρώπη από το 2008 που ξέσπασε η διεθνής κρίση, ξεπερνά το εκατομμύριο), πωλούν μονάδες, κλείνουν υποκαταστηματα και κόβουν τα δάνεια. Έτσι, επιτείνουν την πιστωτική αποστράγγιση για τους καταναλωτές και τις μικρο-μεσαίες επιχειρήσεις, βαθαίνοντας την ύφεση και προκαλώντας παράλυση στο φιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο της σύγχρονης Δύσης, που στηρίζεται πάνω απ’όλα στους χρηματοπιστωτικούς οίκους.

Παίζοντας με το επιτόκιο του πλανήτη

Το χειρότερο σκάνδαλο της φετινής χρονιάς, ήταν αδιαφιλονίκητα το σκάνδαλο Libor.

Τα μεγαλύτερα ονόματα της δυτικής τραπεζικής βιομηχανίας (Bank of Scotland, HSBC, JPMorgan, Deutsche Bank, Barclays, UBS, Citigroup) συνωμότησαν για να χειραγωγήσουν το διατραπεζικό αυτό επιτόκιο. Έδιναν ψευδείς πληροφορίες στην βρετανική τραπεζική αρχή, η οποία συγκεντρώνει τα δεδομένα για τα διατραπεζικά επιτόκια ώστε να διαμορφώνει το βασικό επιτόκιο αναφοράς του πλανήτη. Καθώς λοιπόν το Libor είναι το κύριο επιτόκιο αναφοράς στο διεθνές διατραπεζικό σύστημα, ουσιαστικά καθορίζει κάθε κίνηση, κάθε επιτοκίου, σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Ενδεικτικά, οι στεγαστικές υπηρεσίες Fannie Mae και Freddie Mac των ΗΠΑ υπολογίζουν ότι έχασαν μέχρι 3 δισ. δολάρια εξαιτίας της χειραγώγησης του βασικού αυτού επιτοκίου.

Το πιο δυνατό σημείο του σκανδάλου Libor, ήταν ο συμβιβασμός που έκανε η ελβετική τράπεζα UBS με διεθνείς εποπτικές αρχές, πληρώνοντας το ιλιγγιώδες πρόστιμο των 1,5 δισ. δολαρίων. Η Barclays, η πρώτη που παραδέχτηκε την συμμετοχή στο σκάνδαλο και βοήθησε στις έρευνες των αρχών, την γλιτώνει με μόνο 450 εκατ. δολ. Το πρόστιμο για την RBS ξεπέρασε τα 500 εκατ. ευρώ.

Δεν ήξεραν – και δεν ρώταγαν

Η ελβετική τράπεζα UBS πρωταγωνίστησε και σε έναν άλλο «τύπο» σκανδάλου που χτυπάει μεγάλες τράπεζες: Τις ανεξέλεγκτες χρηματιστηριακές συναλλαγές των traders, οι οποίοι υπερβαίνουν τα όρια που ισχύουν για τα desks τους και κάνουν υπέρογκες κερδοσκοπικές τοποθετήσεις.

Οι τράπεζες ισχυρίζονται ότι «δεν γνώριζαν» ότι οι traders τους υπερέβαιναν τα όρια, αλλά οι Αρχές υποπτεύονται ότι απλά οι διοικήσεις «έκαναν τα στραβά μάτια» όσο οι χρηματιστές τους έφερναν κέρδη. Ο Kweku Adoboli της UBS κατηγορείται ότι προκάλεσε ζημιές 2,3 δισ. δολ. και εισπράττει επτά χρόνια φυλακή, ενώ η τράπεζα πληρώνει πρόστιμο 1,5 δισ. δολ.

Λίγο νωρίτερα, η Societe Generale είχε κατηγορηθεί ότι παράβλεψε τις παράνομες κολοσσιαίες θέσεις που άνοιγε ο trader Jerome Kerviel με αποτέλεσμα τελικά να υποστεί ζημίες 5 δισ. ευρώ.

Το «ρεκόρ» σε αυτές τις περιπτώσεις σκανδάλων κρατάει όμως η αμερικανική JPMorgan Chase, όπου οι ζημιές από τις αποτυχημένες τοποθετήσεις του trader με το παρατσούκλι «Κήτος του Λονδίνου» εκτιμώνται στα 6 δισ. δολάρια.

Από τον κατάλογο δεν θα μπορούσε να λείπει η «ιέρεια» στον αμερικανικό ναό του χρήματος, η Goldman Sachs. Καθώς η κορυφαια τράπεζα της Wall Street ήταν από τις πρώτες που καταδικάστηκαν για σειρά παραβάσεων σε προηγούμενα χρόνια, το όνομά της δεν πρωταγωνίστησε στα σκάνδαλα του 2012. Ενδεικτικά πάντως, ο ινδικής καταγωγής Rajat Gupta, πρώην διευθυντικό στέλεχος της Goldman Sachs, καταδικάστηκε φέτος σε δύο χρόνια φυλάκιση για συναλλαγές με εσωτερική πληροφόρηση.

Εν αρχή ην τα ενυπόθηκα

Χρονικά το πρώτο μεγάλο ράπισμα στην τραπεζική βιομηχανία, ήταν οι κατηγορίες και οι καταδίκες σχετικά με τον ρόλο που έπαιξαν οι χρηματοπιστωτικοί οίκοι στην κατάρρευση της στεγαστικής πίστης στις ΗΠΑ, πουλώντας εντελώς ακατάλληλα ενυπόθηκα δανειστικά προϊόντα και προκαλώντας εντέλει την παγκόσμια κρίση και ύφεση.

Μετά από μακροχρόνιες έρευνες και κλητεύσεις κορυφαίων τραπεζιτών της αμερικανικής βιομηχανίες, πέντε μεγάλες τράπεζες των ΗΠΑ (Bank of America, Citigroup, Wells Fargo, JP Morgan Chase και Ally Financial Inc) υπέγραψαν συμβιβαστική συμφωνία με το κράτος ύψους 25 δισ. δολ. σχετικά με τις επισφαλείς διαδικασίες πώλησης στεγαστικών προϊόντων.

Παράλληλα, επιδικάζονται υποθέσεις ύψους πολλών ακόμη δισ. από προσφυγές της τοπικής διοίκησης και μαζικές προσφυγές επενδυτικών ομάδων.

Τα «πλυντήρια»

Δύο ακομη κατηγορίες τραπεζικής απάτης, η μια σε ανώτερο γεωπολιτικό επίπεδο και η άλλη άμεσα συσχετισμένη με τον απλό πολίτη, μάστισαν τον τραπεζικό κόσμο.

Στην πρώτη κατηγορία, υπέπεσαν μεγάλες πολυεθνικές τράπεζες που κατηγορήθηκαν ότι παράβλεψαν ή απέκρυψαν ή και διευκόλυναν ακραίες εγκληματικές ενέργειες.

Η HSBC, μεγαλύτερη τράπεζα της Ευρώπης, πλήρωσε 1,9 δισ. δολ. σε πρόστιμα για τον διακανονισμό της υπόθεσης ξεπλύματος χρήματος. Μελετήθηκαν μεταβιβάσεις δισεκατομμυρίων δολαρίων από έθνη που σχετίζονται με την “τρομοκρατία”, όπως το Ιράν και το ξέπλυμα χρήματος από καρτέλ ναρκωτικών του Μεξικό. Η τράπεζα δήλωσε «βαθιά θλίψη».

Η ολλανδική ING έκανε συμβιβασμό πάνω σε κατηγορίες ότι παραβίασε τις κυρώσεις εναντίον του Ιράν, της Κούβας και άλλων κρατών. Η Mitsubishi για παραβίαση των αμερικανικών κυρώσεων σε Ιράν, Σουδάν, Μιανμάρ και Κούβα και η Standard Chartered -μια από τις αρχαιότερες τράπεζες στον κόσμο, ηλικίας 160 ετών – για απόκρυψη της ταυτότητας πελατών με συναλλαγές με το Ιράν και καρτέλ ναρκωτικών.

Για διαχείριση χρημάτων τρομοκρατικών οργανώσεων κατηγορήθηκε και η Bank of China, από οικογένειες Ισραηλινών φοιτητών που σκοτώθηκαν κατά την διάρκεια τρομοκρατικής επίθεσης. Ζητούν αποζημίωση 1 δισ. δολ.

Ακατάλληλα προϊόντα και αθέμιτες πρακτικές

Στην άλλη κατηγορία, της εξαπάτησης ή παραπλάνησης επενδυτών με πώληση ακατάλληλων προϊόντων, εμπίπτουν μεγάλες και μικρές τράπεζες και τα «θύματα» των σκανδάλων κυμαίνονται από μικροεπενδυτές μέχρι επίσημες Αρχές και θεσμούς.

Στην πιο πρόσφατη υποθεση, ιταλικό δικαστήριο καταδίκασε την γερμανική Deutsche Bank, την αμερικανική JP Morgan Chase, την ελβετική UBS και την γερμανο-ιρλανδική and Depfa για εξαπάτηση, όσον αφορά την πώληση δομημένων επιτοκιακών παραγώγων στον δήμο του Μιλάνου. Θα κατασχεθούν από τις τράπεζες 90 εκατ. ευρώ, ενώ κάθε μια θα πληρώσει 1 εκατ. ευρώ σε πρόστιμα. Καθώς περίπου 600 δημοτικές αρχές της Ιταλίας αγόρασαν τέτοια παράγωγα κι έχασαν περίπου 4 δισ. ευρώ, το θέμα της ιταλικής προσφυγής σίγουρα δεν σταματά εκεί.

Οι αρχές του Μιλάνο έχουν προσφύγει και εναντίον των μεγάλων οίκων αξιολόγησης, κατηγορώντας τους ότι δεν έκαναν σωστά την δουλειά τους, αξιολογώντας με καλές βαθμολογίες προϊόντα που αποδείχθηκαν ακατάλληλα.

Το σκάνδαλο της πώλησης περίπλοκων χρηματοπιστωτικών επεκτείνεται με δραματικές επιπτώσεις στην Ισπανία. Εκατοντάδες μικρο-επενδυτές διαδηλώνουν καθημερινά μπροστά σε τράπεζες ζητώντας πίσω τα λεφτά που έχασαν από την πώληση δομημένων χρηματοπιστωτικών προϊόντων.

Παρατηρούνται ακόμη και φαινόμενα αυτοκτονιών απελπισμένων αποταμιευτών. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία περίπου ένα εκατομμύριο Ισπανοί αγόρασαν υψηλού ρίσκου προϊόντα, χωρίς να έχουν την κατάλληλη ενημέρωση από τους οίκους.

Και τα… λοιπά

Επιγραμματικά, γιατί ο κατάλογος είναι πολύ μακρύς, αναφέρθηκαν επίσης τα εξής περιστατικά τραπεζικής απάτης στο έτος 2012:

-Η αμερικανική Bank of New York Mellon καταδικάστηκε γιατί συμβούλευσε πελάτες της να επενδύσουν στην «πυραμίδα» του Bernie Madoff, όπου χάθηκαν δισεκατομμύρια δολάρια από τις αποταμιεύσεις των Αμερικανών πολιτών.

-Η Barclays επίσης «έφαγε» πρόστιμο από την επιτροπή Κεφαλαιαγοράς της Βρετανίας για την εξαπάτηση επενδυτών στην πώληση προϊόντων προστασίας επιτοκίων.

-Προσφυγές από επενδυτές για πωλήσεις παραγώγων πιστωτικών προϊόντων CDOs έχουν γίνει εναντίον της Crédit Agricole.

-Πρόστιμο 5 εκατ. δολάρια πλήρωσε η Morgan Stanley για ακατάλληλη επενδυτική επιρροή πάνω στην χρηματιστηριακή εισαγωγή του Facebook στην Wall Street.

-Για πωλήσεις ακατάλληλων επενδυτικών προϊόντων καταδικάστηκαν επίσης η Royal Bank of Scotland, η State Street και η ισπανική Santander.

-Και τέλος, στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, ακόμη και οι απροσπέλαστοι κολοσσοί του πλαστικού χρήματος Visa και Mastercard μπήκαν στο στόχαστρο και θα πληρώσουν 7,3 δισ. δολ. για να διευθετήσουν προσφυγές εμπόρων και λιανεμπόρων για συμπαιγνία στην επιβολή προμηθειών σε πιστωτικές κάρτες.

Καλύτερα ανιαρές παρά επικίνδυνες

Μολονότι λυγίζουν και οι ίδιες από το βάρος των σκανδάλων και των επιπτώσεών τους, οι μεγάλες τράπεζες υπερασπίζονται ακόμη θερμά τις πρακτικές οι οποίες τους χάρισαν άπλετα πλούτη στις καλές εποχές και ισχυρίζονται ότι η παγκόσμια προσπάθεια των ρυθμιστικών αρχών να τις «μαντρώσουν» θα καταφέρει θανάσιμο πλήγμα στο καπιταλιστικό σύστημα. Οσοι βρίσκονται εκτός του τραπεζικού συστήματος, δεν συμφωνούν απαραιτήτως.

Όπως έγραψαν σε πρόσφατο άρθρο υπό τον τίτλο «Ο Καρλ Μαρξ θα ήταν περήφανος για τους σύγχρονους τραπεζίτες» οι Financial Times, «οι βαρετές, κερδοφόρες και αξιόπιστες τράπεζες θα είναι εκείνες που θα απολαύσουν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στον τραπεζικό κόσμο του μέλλοντος».