Πάσχα στη Ζάκυνθο!

Ο εορτασμός του Πάσχα στη Ζάκυνθο και οι εκδηλώσεις της Μεγάλης Εβδομάδας χαρακτηρίζονται από τη βυζαντινή μεγαλοπρέπεια της ορθόδοξης πίστης, αλλά με έθιμα και παραδόσεις που συναντώνται πιο πολύ στη δυτική καθολική Εκκλησία. Το κατανυκτικό πνεύμα των ημερών, έως την ημέρα της Ανάστασης, περιβάλλει τη ζωή της πόλης και του νησιού κατά τρόπο έντονα εκδηλωτικό.

Η Μεγάλη Εβδομάδα στη Ζάκυνθο έχει ένα δικό της χαρακτηριστικό παραδοσιακό χρώμα.

Οι Ζακυνθινοί

κληρονόμησαν από τους προγόνους τους αυτό το ιδιόρρυθμο και διαφορετικό τυπικό και το τηρούν χωρίς παραλείψεις και παρεκκλίσεις.
Το Μεγαλοβδόμαδο αρχίζει ουσιαστικά το Σάββατο του Λαζάρου, όταν στις 11 το πρωί οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν πανηγυρικά και κρεμιέται το “βαγί” σε όλα τα καμπαναριά της πόλης και χωριών του νησιού μας. Ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια έχει το “κρέμασμα του «βαγιού» στο Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, που γίνεται στις 12 ακριβώς το μεσημέρι της ίδιας ημέρας. Το έθιμο αυτό μεταφέρθηκε μετά το σεισμό του 1953 στη Μητρόπολη από την εκκλησία των Αγίων Πάντων, που, δυστυχώς, γκρεμίστηκε.

Ο ζακυνθινός ποιητής Γιάννης Τσακασιάνος, γράφει χαρακτηριστικά:
«Αγιοπαντίτικο βαγί, με τους μακρούς σου κλώνους, που θα σε ιδώ να κρεμαστείς να πω σε πολλούς χρόνους».

Την Κυριακή των Βαΐων, μετά τη Θεία Λειτουργία, στις στολισμένες με βαγιά εκκλησίες, οι «νόντσολοι»(νεωκόροι Ιερού Ναού), μοιράζουν σ’ όλα τα σπίτια το βαγί ως ευλογία του Ιερέως – Εφημερίου και οι πιστοί το τοποθετούν στις εικόνες. Μετά το τέλος της Λειτουργίας, οι ναοί ντύνονται στα πένθιμα. Το βράδυ τελείται η Ακολουθία του Νυμφίου.

Τη Μεγάλη Τρίτη το βράδυ ψάλλεται το κατανυκτικό τροπάριο της Κασσιανής από τις μελωδικές χορωδίες των ναών και ιδιαιτέρως της Ιεράς Μονής του Αγίου Διονυσίου, του Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Νικολάου και της Φανερωμένης στην πόλη.

Την Μεγάλη Πέμπτη το πρωί γίνεται ο Εσπερινός και η Θεία Λειτουργία σε όλους τους Ιερούς Ναούς. Μετά απ’ αυτήν, τα πάντα πενθούν και οι καμπάνες δεν ξαναχτυπούν, μέχρι το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου.

Οι ιδιομορφίες του Ζακυνθινού εκκλησιαστικού τυπικού είναι έντονες από τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ. Πρώτα απ’ όλα οι ύμνοι είναι τονισμένοι κατά τη Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική.
Ο Εσταυρωμένος εξέρχεται μετά το ενδέκατο Ευαγγέλιο και όχι μετά το πέμπτο Ευαγγέλιο, όπως συνηθίζεται σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Ο ψάλτης μπροστά στον Εσταυρωμένο ψάλλει, κατά το ζακυνθινό μέλος, ενώ λιτανεύεται ο Εσταυρωμένος.

Τη Μεγάλη Παρασκευή όλη η Ζάκυνθος συμμετέχει στο Θείο Δράμα. Το πρωί γίνεται η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και ακολούθως η Αποκαθήλωση. Αμέσως μετά, ο Ιερέας εξέρχεται από το Ιερό Βήμα λιτανεύοντας τον Χριστό επί του ώμου του, τυλιγμένο σε λευκό σεντόνι. Σημειωτέον ότι στη Ζάκυνθο δε χρησιμοποιείται ο γνωστός κεντητός Επιτάφιος, αλλά αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται «Αμνός». Μετά τη λιτάνευση, το Σώμα του Χριστού τοποθετείται στον Επιτάφιο. Στο νησί, οι επιτάφιοι δεν στολίζονται με λουλούδια, επειδή είναι ξυλόγλυπτοι με επένδυση φύλλου χρυσού και βελούδου, δηλαδή πραγματικά έργα τέχνης.

Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής η Ζάκυνθο ζει την κορυφαία και μοναδική στιγμή της λιτάνευσης του Εσταυρωμένου. Χιλιάδες πιστοί συρρέουν στην κεντρική πλατεία του νησιού και ακολουθούν, υπό τους κατανυχτικούς, πένθιμους ύμνους της φιλαρμονικής, τον Εσταυρωμένο και την περίφημη εικόνα Mater Dolorosa στους δρόμους της πόλης. Στην κατάληξη της λιτανείας, στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου των ναυτικών, ο Μητροπολίτης ευλογεί τους πιστούς και μεταφέρει τον Εσταυρωμένο στο εσωτερικό της εκκλησίας, όπου και τον τοποθετεί πλέον στον Επιτάφιο.

Το βράδυ, σε όλες τις εκκλησίες του νησιού, ακολουθεί ο επιτάφιος θρήνος. Στον μητροπολιτικών ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων η ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται, σύμφωνα με ένα παλιό έθιμο, τις πρώτες πρωινές ώρες του Σαββάτου. Ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου στους δρόμους της πόλης, με τη συνοδεία των Φιλαρμονικών του νησιού και χιλιάδων πιστών.

Στις 05:00 το πρωί, μετά την επιστροφή του Επιταφίου στο ναό έχουμε την πρώτη Ανάσταση. Είναι η ώρα που ο λαός γιορτάζει την πρώτη Ανάσταση ή το «κομμάτι» και στις πλατείες σπάζουν κανάτια και πήλινα από τα μπαλκόνια, ως πρώτη εκδήλωση χαράς για το αναστάσιμο γεγονός. Το έθιμο είναι γνωστό με το λατινικό όνομα Gloria, σε ανάμνηση της δόξας του Χριστού μετά την Ανάσταση.

Η κανονική αναστάσιμη ακολουθία, όμως, γίνεται μερικές ώρες αργότερα, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου προς την Κυριακή. Την ανάγνωση του Ευαγγελίου συνοδεύουν οι χαρμόσυνοι ήχοι από τις καμπάνες και στις δώδεκα τα μεσάνυχτα ψέλνεται παντού το «Χριστός Ανέστη». Από αυτή την ώρα και μετά ο κόσμος χαίρεται και διασκεδάζει όσο λίγες φορές το χρόνο.

Η ιδιαιτερότητα των πασχαλινών εθίμων στη Ζάκυνθο μόλις τα τελευταία χρόνια έχει γίνει γνωστή στο πανελλήνιο και έχει τύχει της προσοχής και του ενδιαφέροντος ανθρώπων που αγαπούν την παράδοση, από όλο τον κόσμο.