«Ο Σαμαράς έχει τον κοινό νου… και μπαίνει στην ουρά για εισιτήριο»

Β΄ ΜΕΡΟΣ
Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΜΑΡΑΓΔΗΣ ΜΙΛΑ ΣΤΗ ΜΑΡΙΑ ΜΟΥΓΙΑΚΑΚΟΥ

Τις αρχές και τις αξίες του ελληνικού πολιτισμού, όπως και την άποψή του για το θείο, εξηγεί ο σκηνοθέτης Γιάννης Σμαραγδής στο δεύτερο μέρος της συνέντευξής του στο «Π». «Ένας ολόκληρος αιώνας έλεγε “δεν πιστεύουμε”. Μακάρι να μπορούσαμε να μπούμε στη θέση του Θεού να ξέρουμε τι ζάρια παίζει. Αυτό που πρέπει να ψάξει ο καθένας από εμάς είναι πώς θα κάνουμε εκείνα τα πράγματα που είναι βέβαιο ότι ο Θεός

θα τα αναγνωρίσει. Το σύμπαν που κινείται ανάμεσα στο καλό και το κακό υποστηρίζει τη θετική πλευρά, την ομορφιά, την ευρυθμία. Αν το σύμπαν δεχόταν τη χαοτική πλευρά, δεν θα υπήρχε σύμπαν. Άρα, το καλό πρέπει να κάνουμε» επισημαίνει. Ο κορυφαίος σκηνοθέτης της εποχής μας εξηγεί γιατί του έκανε εντύπωση το γεγονός ότι ο Αντώνης Σαμαράς πήγε να δει την τελευταία του ταινία «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι» χωρίς τυμπανοκρουσίες, πληρώνοντας το εισιτήριό του. Επίσης, αναφέρεται στην επόμενη δουλειά του και ανακοινώνει ότι βρίσκεται σε συζητήσεις με τη δημόσια τηλεόραση.

Σας πρότεινε ποτέ κάποιος από το υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού να προωθήσει το έργο σας στα σχολεία;
Προς τιμήν τους, ναι, έγινε. Και το «Γκρέκο», όταν υπουργός Παιδείας ήταν ο κ. Στυλιανίδης, μαζί με άλλα έργα είχε προωθηθεί στις σχολικές δραστηριότητες. Και τώρα ο κ. Αρβανιτόπουλος μαζί με τον κ. Τζαβάρα, προς τιμήν τους, πρέπει να το πω, το δίνουν στα σχολεία! Μου έκανε εντύπωση το γεγονός ότι ο πρωθυπουργός, κ. Σαμαράς, πήγε και είδε την ταινία και πλήρωσε εισιτήριο. Και το λέω αυτό, γιατί με χίλιους τρόπους θα μπορούσε να τη δει. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να μου είχε ζητήσει κάποιος συνεργάτης του ένα βίντεο και θα το είχα δώσει, θα μπορούσε ιδιωτικά να το δει κάπου… Κι, όμως, μπήκε στην ουρά, όπως όλοι οι θεατές, πλήρωσε εισιτήριο και μπήκε στην αίθουσα. Το θεωρώ μεγάλο δείγμα υψηλόφρονος ανθρώπου με σεβασμό προς τον πολιτισμό και αυτό δίνει ένα μήνυμα. Σεμνά και προσηλωμένος στην ταινία, με φωτισμένο το πρόσωπο, όπως μου είπαν… Τον τιμά, γι’ αυτό το λέω. Είναι ένας πολιτισμένος άνθρωπος. Έχει σεμνότητα και νομίζω ότι αυτός ο πολιτισμός του, έως έναν βαθμό, δίνει και βάρος και τον οδηγεί σε μια κυβέρνηση που είναι τρικομματική, γι’ αυτό είναι και πρωτοφανές.

Κάποιοι λένε ότι τον έπεισαν στην Ευρώπη… Δεν τους έπεισε…
Δηλαδή, οι Γερμανοί τον έπεισαν; Όταν η χώρα ήταν στην κατάσταση που την έφερε η προηγούμενη κυβέρνηση, που υπέγραφαν χωρίς να ξέρουν τι υπογράφουν, δεν έχεις τα περιθώρια… Είναι πολύ μικρά. Το ποιος έπεισε ποιον δεν μπορούμε να το πούμε αυτήν τη στιγμή. Αυτό που μπορούμε να πούμε ότι γίνεται πρώτη φορά είναι ότι οι ξένοι αντιμετωπίζουν το πρόβλημά μας με άλλον τρόπο. Μέχρι τώρα ήμασταν τα κακά και ατίθασα παιδιά, που είναι βάρος στους υπόλοιπους, ενώ τώρα έχει γίνει μια στροφή. Ποια είναι αυτή, η Ιστορία θα το δείξει. Αυτό το οφείλουμε στον Σαμαρά, διότι έχει αυτό που χρειάζεται στοιχειωδώς ο πολιτικός, τον κοινό νου. Αυτό έχει μεγάλη σημασία. Έχει το μέτρο, όπως έλεγαν και οι αρχαίοι. Είναι σοβαρός άνθρωπος και πήρε πράγματα που, αν ήταν οι προηγούμενοι, ένας Θεός ξέρει πού θα βρισκόμασταν… Γιατί κάποια στιγμή βρεθήκαμε άσχημα στον τοίχο, έτσι όπως τα έκαναν οι προηγούμενοι. Δυστυχώς, είμαστε άσχημα και θα περάσουμε πολύ άσχημα για άλλα τρία χρόνια. Δεν είναι ωραίο να τους βάζουμε στο ίδιο τσουβάλι όλους, όπως έβαλαν και τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Δεν το λέω τυχαία, γιατί ο Βενιζέλος ήταν φίλος της οικογένειας Μπενάκη. Ο κανόνας έχει και τις εξαιρέσεις, αλλά ο κανόνας δεν ήταν θετικός για τον πολίτη! Πιστεύω για τον Σαμαρά ότι είναι ο κατάλληλος άνθρωπος, στις συνθήκες που βρήκε, την κατάλληλη στιγμή. Αυτό πρέπει να του το αναγνωρίσουμε.

Έχετε δουλέψει στην τηλεόραση με πολύ καλές σειρές, που έχουν πάει και στο Χάρβαρντ. Γιατί απέχετε τόσα πολλά χρόνια;
Τώρα θα μπω πάλι στην τηλεόραση. Με γοητεύει με διαφορετικό τρόπο από ό,τι η ταινία και το ντοκιμαντέρ. Με ξαναβάζει στην πραγματικότητα με πράγματα που έχουν οροφή το μη ορατό, αλλά είναι πιο στέρεα και μου κάνουν καλό για να ξαναμπώ στη μυθοπλασία. Έχω κάτι στο μυαλό μου, θα το συζητήσω με την κρατική τηλεόραση. Δεν πήγα ποτέ στην ιδιωτική, ό,τι έχω κάνει είναι στην κρατική… Νομίζω ότι θα ξαναμπώ στη διαδικασία.

Υπήρχε λόγος που μείνατε μακριά από την τηλεόραση και τώρα δεν υπάρχει; Είναι άλλες οι συνθήκες τώρα;
Σύμπτωση ήταν. Οργάνωνα τον «Γκρέκο», μου έφαγε εννιά χρόνια. Ήταν ο Βαρβάκης… Δεν υπήρχαν κενά. Έγιναν στο μεταξύ δύο ωριαία ντοκιμαντέρ για τον Βαρβάκη και μετά έγινε η ταινία. Η προεργασία και η έρευνα για την ταινία είχαν γίνει. Τώρα έχω στο μυαλό μου ένα θέμα. Θα μπορούσαμε να κάνουμε το ντοκιμαντέρ πάνω στον βίο αυτού του ανθρώπου.

Ποια η γνώμη σας για το επίπεδο της τηλεόρασης σήμερα;
Όλοι το λένε, ακόμα κι αυτοί που τη διευθύνουν, ότι δεν είναι καλό το επίπεδο της τηλεόρασης.

Τυχαία έχει φτάσει εδώ η κατάσταση ή εσκεμμένα;
Είναι σοβαρό το ερώτημά σας για να απαντηθεί έτσι! Είναι πολύ σοβαρό το ερώτημα…

Μπορεί να συμβαίνουν και τα δύο;
Κοιτάξτε να δείτε. Υπάρχουν στην τηλεόραση πολύ σοβαροί άνθρωποι που υπήρξαν και στο παρελθόν και σήμερα που διευθύνουν κανάλια. Ο Χρήστος Παναγιωτόπουλος στο Mega, για παράδειγμα, μου κάνει εντύπωση γιατί είναι ο μόνος άνθρωπος που βάζει στο ΑΙΧΜΗ.GR και επαναφέρει θέματα, όπως ο Χατζιδάκης, ο Ελύτης, μια συζήτηση με τον Γεννηματά 20-30 χρόνια πριν, ποιος είναι ο καλύτερος ποιητής ο Ελύτης ή ο Καβάφης. Δεν ήταν Ολυμπιακός ή Παναθηναϊκός… Και το ξαναβάζει σε κίνηση… Δείχνει κι αυτός με τον τρόπο του ότι εκεί πρέπει να πάμε, πρέπει να βρούμε τον ανώτερό μας εαυτό και το πνευματικό κομμάτι των Ελλήνων, γιατί αυτό είναι μεγάλη πηγή για τους Έλληνες, δεν το έχουν άλλοι λαοί. Πείτε μου έναν λαό, γειτονικό ας πούμε, που μέσα σε έναν αιώνα παίρνει δύο βραβεία Νόμπελ ποίησης και ένα τρίτο που το χάσαμε, τον Καζαντζάκη, από κακούς Έλληνες, που το σαμποτάρανε, δημοσιογράφοι Έλληνες…

Οι νομπελίστες δεν είχαν χορηγούς… όπως κάποιοι άλλοι, πήγαν αγνά, ως Έλληνες, και έφεραν τα βραβεία στη χώρα τους…
Έλα ντε… Σωστά.

Υπάρχουν σήμερα άνθρωποι που λειτουργούν με το ΕΜΕΙΣ και όχι με το ΕΓΩ… Γνωρίζετε κάποιους, έχετε κοντά σας τέτοιους ανθρώπους;
Βέβαια, ο Αχιλλέας Κωνσταντακόπουλος με τη γυναίκα του, Κωνστάτζα, που είναι και οι δύο από εύπορες οικογένειες, κάνουν στα κρυφά μια σειρά από πράγματα, δηλαδή δεν δουλεύουν μόνο για τον εαυτό τους, όπως έκανε ο πατέρας του Αχιλλέα και ο πατέρας της Κωνστάτζας. Εδώ (σ.σ.: εννοεί στην ταινία), γνώρισα έναν άνθρωπο, τον Σωτήρη Τζαφούλια που με αυτοθυσία βοήθησε με χρήματα να τελειώσει η ταινία, τα στερήθηκε… Η κυρία Ιζαμπέλα Αρβανίτη, που επίσης ήταν άγνωστη σε εμένα, έγινε ένας θεμελιώδης πυλώνας στην υπόθεση της ταινίας και μετά η Ειρήνη Σουλενίδου με αυτοθυσία στήριξε και αυτή την ταινία… Αυτών των ανθρώπων δεν τους περίσσευαν και γνωρίζω ότι δεν το έκαναν μόνο σε εμένα. Ξέρω ότι το έχουν κάνει και σε άλλες περιπτώσεις χωρίς να φαίνονται, πράγμα που δείχνει, επίσης, πόσο σοβαροί άνθρωποι είναι. Άρα, δεν μιλάω μόνο από την προσωπική μου εμπειρία. Ένας τέτοιος άνθρωπος είναι και ο συνθέτης Βαγγέλης Παπαθανασίου. Κάνει γενναιόδωρες πράξεις που δεν τις μαθαίνει ποτέ κανείς…

Μιλήσατε για γενναιόδωρους ανθρώπους… Υπάρχουν σήμερα τόσο γενναιόδωροι Έλληνες που θα μπορούσαμε να τους ονομάσουμε εθνικούς ευεργέτες;
Δυστυχώς… Αν υπάρχουν, δεν τους ξέρω. Όλο και μικραίνει αυτός ο αριθμός στους δύσκολους καιρούς. Τώρα νομίζω ότι θα έπρεπε να εμφανιστούν τα πρόσωπα που έχουν μια οικονομική ισχύ υπέρ της χώρας μας, της Ελλάδος που δοκιμάζεται. Φαντάζομαι, δηλαδή, ότι οι αντίστοιχοι άνθρωποι που έπραξαν το καλό στο παρελθόν και σήμερα τους ευγνωμονούμε ως έθνος, εάν ζούσαν στην εποχή μας με τα δικά τους μυαλά θα το έπρατταν. Τώρα γιατί δεν έχει συμβεί; Ευχόμαστε και κυρίως οι Έλληνες της Διασποράς ότι θα πράξουν αυτό που πρέπει να πράξουν… Ξέχασα να αναφέρω το Ίδρυμα Νιάρχος, με το οποίο δεν έχω καμία σχέση, αλλά κάνει κοινωνική πολιτική. Είναι κάτι που πρέπει να το τονίσουμε, καθώς το πράττει προς όλες τις κατευθύνσεις: πολιτισμό, φιλανθρωπία. Μπράβο τους, κάνουν κοινωνική πολιτική.

Η γνώμη σας για τον πολιτισμό και την Παιδεία ποια είναι;
Είναι δυτικότροπη, δυτικόστροφη, ακολουθεί μόδες και γι’ αυτό ίσως δεν έχουμε ισχυρό πολιτιστικό παρόν. Η γενιά του ’30, που βρέθηκε με βραβεία κυρίως λογοτεχνίας, ήταν ας πούμε ελληνοκεντρική, δηλαδή δεν ακολουθούσε τις μόδες και δεν είναι τυχαίο ότι και τα δύο Νόμπελ που πήραμε, όταν βρέθηκαν σε αυτή τη μεγάλη διάκριση μιλούσαν για την Ελλάδα, για το πόσο μεγάλη χώρα είναι και την ευγνωμονούσαν που τους γέννησε… Δηλαδή, το κέντρο τους ήταν η Ελλάδα ως μεγάλη χώρα πολιτιστικά…

Κινηματογραφική Παιδεία υπάρχει στην Ελλάδα;
Αυτήν τη στιγμή οργανώνεται. Τώρα μπαίνουν κάτι ιδιωτικά κολέγια για κινηματογραφικές σπουδές, πανεπιστημιακές σχολές υπάρχουν, αλλά δεν ξέρω τι ακριβώς κάνουν. Ο κινηματογράφος είναι μια μεγάλη λαϊκή τέχνη που ακουμπά και τη βιομηχανία. Τα ιδιωτικά σχολεία βοηθάνε με το να βγάζουν ανθρώπους που να μπορούν να την υπηρετήσουν και στα δύο επίπεδα. Πάντως, καινούργια ταλέντα βγαίνουν σωρηδόν στην Ελλάδα, μόνο που τα νέα παιδιά δεν έχουν βρει τον τρόπο να βυθιστούν στη μεγάλη δεξαμενή των ελληνικών θεμάτων. Αν συμβεί αυτό, θα γίνει πρωτοπορία… Είναι, όμως, πολύ μεγάλη ζημιά το γεγονός ότι δεν μαθαίνουν αρχαία ελληνικά.

Πιστεύετε ότι ο ελληνικός κινηματογράφος, μια ελληνική ταινία, μπορεί να βοηθήσει στην εξωστρέφεια, που τόσο έχει ανάγκη η χώρα μας αυτήν τη στιγμή;
Νομίζω ότι θα τη φέρουν τα καινούργια παιδιά που έρχονται. Βγαίνουν δυνατά παιδιά, έχουν τους εξοπλισμούς που δεν είχε η δική μου γενιά και αισθάνομαι ότι, όπου να ’ναι, θα εμφανιστεί αυτό. Θα γίνει, όταν αρχίσουν να επεξεργάζονται μεγάλα εθνικά θέματα και αυτόματα διεθνή…

Θεωρείτε ότι δικαιώνεται η τέχνη ως διαφυγή κάτω από αυτή την τρομακτική κρίση που μαστίζει την κοινωνία ηθικά και οικονομικά;
Η τέχνη γι’ αυτόν τον λόγο έχει δοθεί από το θείο…

Μπορείτε να μου ερμηνεύσετε τον τίτλο «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι»;
Ο Θεός αγαπάει τους ανθρώπους και τους κάνει δώρα, εν προκειμένω στον Βαρβάκη χάρισε την αγάπη του και περιμένει να δει πώς θα το διαχειριστεί, ώστε να τον ευλογήσει ή όχι. Και επειδή το έκανε δώρο στους άλλους ανθρώπους, ευλογήθηκε… Το δώρο αυτό το έκανε παγκόσμιο. Το χάρισε στους Ποντίους. Οι Έλληνες Πόντιοι συνέστησαν τη διανομή του χαβιαριού, που είναι για τους πλουσίους αυτό το προϊόν, και τα κέρδη αυτά ήρθαν στα ελληνικά χέρια… Ήταν μεγάλη υπόθεση. Ο Βαρβάκης ήξερε τι σημαίνει δώρο Θεού.

Η δική σας σχέση με τον Θεό ποια είναι;
Προερχόμαστε από έναν πολιτισμό του οποίου μια κορυφαία μορφή ο μάντης ο Κάλχας έλεγε «ό,τι κι αν λέω, μου το υπαγορεύει ένα εσωτερικό μαντείο», εννοώντας τον Θεό. Και έρχεται 25 αιώνες μετά ο Ελύτης και μας λέει «λάμπει μέσα μου εκείνο που αγνοώ, ωστόσο λάμπει», εννοώντας τον Θεό. Ο Θεός, το κέντρο του σύμπαντος, είναι φως… Το φως ο καθένας από εμάς, όταν αποκολλάται, όταν η ψυχή φεύγει, είναι φως του Θεού και μπαίνει σε μια σειρά από δοκιμασίες και ανάλογα με το πόσο γρήγορα αποκτά συναίσθηση της ουσίας του κάνει τους κύκλους, τις μετασωματώσεις που έλεγε ο Πυθαγόρας, και ξαναγυρίζει στην πηγή ευλογημένη η ψυχή. Αυτό λέει ο πολιτισμός που μας γέννησε… Εγώ πώς μπορώ να το αρνηθώ αυτό… Δεν έχω άλλα στοιχεία από πουθενά. Οι αριστερές μόδες, των οποίων υπήρξα οπαδός για μεγάλο χρονικό διάστημα του βίου μου, έλεγαν ότι δεν υπάρχει Θεός. Τώρα δεν υπάρχει υλισμός, δεν υπάρχει μαρξισμός, τελειώσανε, κανείς δεν μιλάει πια για αυτά. Ένας ολόκληρος αιώνας έλεγε «δεν πιστεύουμε». Μακάρι να μπορούσαμε να μπούμε στη θέση του Θεού να ξέρουμε τι ζάρια παίζει. Αυτό που πρέπει να ψάξει ο καθένας από εμάς είναι πώς θα κάνουμε εκείνα τα πράγματα που είναι βέβαιο ότι ο Θεός θα τα αναγνωρίσει. Το σύμπαν που κινείται ανάμεσα στο καλό και το κακό υποστηρίζει τη θετική πλευρά, την ομορφιά, την ευρυθμία. Αν το σύμπαν δεχόταν τη χαοτική πλευρά, δεν θα υπήρχε σύμπαν. Άρα, το καλό πρέπει να κάνουμε.

Τα επόμενα σχέδιά σας;
Αυτό που είναι να κάνω στην τηλεόραση μπορεί να συνδυαστεί, όπως έγινε με τον Βαρβάκη. Να γίνει ταινία…