Δεκαπενταύγουστος ήταν και τότε…

Τα εγκαίνια της «οικίας» Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη, συνέπεσαν με την επέτειο της εφόδου στο Αφιόν Καραχισάρ, που σήμανε τη γενοκτονία και τον βίαιο ξεριζωμό του Μικρασιατικού ΕλληνισμούΤης Μαρίας Σπαντιδάκη

Δεκαπενταύγουστος. Την επομένη, στον απόηχο της ιερής μέρας των Ελλήνων, στην Πρεμετή, Αλβανοί επιτίθενται στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Στην Αθήνα, ένας 19χρονος για 1,20 ευρώ, οδεύει προς την τελευταία του κατοικία και στη Θεσσαλονίκη,

μια άλλη κατοικία, εγκαινιάζεται… Πρόκειται για τα εγκαίνια της… κατοικίας των παιδικών χρόνων του Κεμάλ Ατατούρκ, μετά την ανακαίνιση και μετατροπή της σε μνημείο-μουσείο! Εκείνου, που μετά την εκδίωξη των Ελλήνων από τη μικρασιατική γη, πανευτυχής αναφώνησε «Επιτέλους τους ξεριζώσαμε!».

Με θλίψη παρακολουθώ τα ρεπορτάζ. Προσπαθώ ν’ αναγνωρίσω την πατρίδα μου, την ίδια στιγμή που η σκέψη μου τρέχει στη Μικρά Ασία και στην τελευταία πράξη του δράματος, που παίχτηκε, σαν αυτές τις μέρες του ‘22. Για όσους ξέχασαν, δεν έμαθαν ή τους μπέρδεψε η… Ρεπούση, Δεκαπενταύγουστος ήταν και τότε… Προπαραμονή της Παναγίας, ήταν, όταν ο Κεμάλ, επικεφαλής της στρατιάς του, έκανε την τελική έφοδο στη γραμμή άμυνας της ελληνικής στρατιάς, στο Αφιόν Καραχισάρ. Εκεί και στην γύρω περιοχή, στις 14/15 Αυγούστου και μετά, γράφτηκε η αρχή του τέλους του Μικρασιατικού Ελληνισμού -της μεγαλύτερης ελληνικής τραγωδίας- που 15 μέρες αργότερα, ολοκληρώθηκε στη Σμύρνη.

16 Αυγούστου του 1922 ήταν, όταν στο Χαμούρκιοϊ-Ιλμπουλάκ, έγινε μία από τις σκληρότερες μάχες τμήματος της οπισθοχωρούσας ελληνικής στρατιάς, με αποκορύφωμα τη μάχη του Αλή Βεράν, την επόμενη μέρα. Την ηρωϊκότερη και δραματικότερη όλων! Τέσσερις μεραρχίες αποδεκατίστηκαν, στην κοιλάδα του θανάτου, όπως την είπαν.
Οι τραυματίες, που δεν μπορούσαν ν’ αυτοκτονήσουν, ικέτευαν το θάνατό τους, από τους συμπολεμιστές που οπισθοχωρούσαν. Οι εναπομείναντες υπό τον στρατηγό Ν. Τρικούπη, παραδόθηκαν. Οι τραυματίες ήταν 4.000 και κατ’ άλλους λιγότεροι. Λίγο μετά, κατέφθασαν οι Τούρκοι και τους έκαψαν ζωντανούς!
17 Αυγούστου 1922, ήταν η μέρα αυτής της συμφοράς. Ομως εμείς εδώ, στην επέτειο εκείνων των οδυνηρών ημερών, που τις συνέπειές τους δεν σταματήσαμε να πληρώνουμε, απεμπολώντας το χρέος προς την ιστορία και τον σεβασμό στους νεκρούς της μικρασιατικής τραγωδίας, όχι μόνο αποσιωπήσαμε τα γεγονότα, αλλά, στις 16 Αυγούστου, κάναμε και τα εγκαίνια του σπιτιού τού, που όπως προκύπτει από άρθρα και μαρτυρίες, δεν ήταν καν δικό του…
Το 1930, με τις μνήμες νωπές και τους πρόσφυγες ακόμα να ταλαιπωρούνται, η κυβέρνηση της Ελλάδας, υπογράφει σύμφωνο Ελληνοτουρκικής Φιλίας και το 1934, επηρεασμένη προφανώς από το… όψιμον της φιλίας, κρεμάει και μία ταμπέλα στο σπίτι αυτό της Θεσσαλονίκης, γράφοντας ότι είναι το σπίτι που γεννήθηκε ο Κεμάλ!

Απαλλοτρίωση

Τρία χρόνια αργότερα, ο Μεταξάς, κάνει το ακόμα πιο ακατανόητο: Ζητά ν΄ αγοραστεί το σπίτι από την οικογένεια που το κατοικεί. Η οικογένεια Σεραφειμίδου, που προφανώς διέθετε εθνική συνείδηση, μαθαίνοντας τους λόγους αγοράς, αρνείται να το πουλήσει και τότε ο Μεταξάς -δικαιώνοντας την ιδεολογία του- διατάσσει αμέσως την απαλλοτρίωσή του. Μόλις αυτή ολοκληρώθηκε, το κάνει δώρο στην Τουρκία…
Το δώρο αυτό, το πληρώσαμε ακριβά το 1955. Εκεί έγινε η τουρκική προβοκάτσια με τη βόμβα, που τοποθέτησε μουσουλμάνος της Κομοτηνής και αποτέλεσε την αφορμή για τον διωγμό των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης.
Ομως, υπήρξε κι άλλο ακατανόητο -πλην ερμηνεύσιμο πλέον. Το 1938, λίγες μόνον ώρες από τον θάνατο του Κεμάλ, ο Μεταξάς μετονόμασε τον δρόμο που περνούσε από το εν λόγω σπίτι, σε «Κεμάλ Ατατούρκ», ονομασία που διατηρήθηκε μέχρι το 1955. Για την ακρίβεια λοιπόν, το σπίτι αυτό, εμείς το επιλέξαμε, εμείς το «βαπτίσαμε» σπίτι του Κεμάλ, εμείς το απαλλοτριώσαμε, εμείς το χαρίσαμε και εμείς εσχάτως το κάναμε μουσείο, ενισχύοντας έτσι, τη σχέση της Τουρκίας με τη Θεσσαλονίκη…
Mας είχαν σφάξει, μας είχαν εκδιώξει από τα χώματά μας κι εμείς, την ίδια στιγμή που οι πρόσφυγες -πολλοί σε παράγκες ακόμα- προσπαθούσαν να κλείσουν τις πληγές τους, προσφέραμε σπίτι, να «στεγαστεί» η ιστορία του πρωτεργάτη της καταστροφής μας. Από πού ακριβώς εκπορεύτηκε αυτή η κίνηση, δεν μπορώ ν’ απαντήσω… Μπορώ όμως να σκεφθώ πόσο καλά δένει με άλλες, επόμενες, όπως αυτή στη… Σύμη το 2001, στο Συνέδριο Πολιτιστικής Συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας την εποχή των… ζεϊμπέκικων, με υπουργό Εξωτερικών τον Γιώργο Παπανδρέου και τον Τούρκο ομόλογό του Τζεμ, να συμφωνούν για μεικτή επιτροπή, που θα ξαναγράψει την ιστορία και θα διορθώσει… ανακρίβειες!

Η… περιοχή

Από το 1999, στο 2ο Συμπόσιο του Ιδρύματος Ανδρέας Παπανδρέου στο οποίο ήταν πρόεδρος ο Γιώργος Παπανδρέου, είχε προτείνει να διδάσκεται (προσέξτε την διατύπωση) «σε όλα τα παιδιά της… περιοχής μια πιο …ισόρροπη εκδοχή της ιστορίας, που να αντανακλά τις διάφορες ερμηνείες των γειτονικών χωρών». Την πρόταση αυτή, έκανε νόμο (2929/2001) η Βουλή των Ελλήνων… Εμείς τι κάναμε; Τον κάναμε πρωθυπουργό! Εννοείται, πως η πρόταση αυτή, αφορούσε την ιστορία και τα παιδιά μόνο της δικής μας… περιοχής! Καλά διαβάσατε… περιοχής!
Σ’ εκείνον, απευθύνθηκαν οι Τούρκοι με την αίτησή τους, αρχές του 2011, γνωρίζοντας ότι το αίτημα τους θα βρει ανταπόκριση και το σπίτι του Κεμάλ, θα γίνει μνημείο! Γιατί αυτός πρέπει να ήταν ο στόχος και δευτερευόντως η ανακαίνιση.
Η κυβέρνηση, επί πρωθυπουργίας υπηρεσιακού πρωθυπουργού κ. Πικραμένου και δύο μόλις ημέρες πριν από την εκπνοή της θητείας του, ξεχνώντας προφανώς, την καταρρακωθείσα, εκ μέρους των Τούρκων, αρχή της αμοιβαιότητας, ολοκληρώνει τις διαδικασίες και παραχωρεί την άδεια των εργασιών, που αρχίζουν πάραυτα…

Εξαφανισμένος

Ο επιχειρηματίας – δήμαρχος κ. Μπουτάρης, ένθερμος υποστηρικτής, προπαγανδίζει την αξιοποίηση του σπιτιού-μνημείου κι ονειρεύεται «καραβάνια» Τούρκων, να καταφθάνουν προσκυνητές στη Θεσσαλονίκη. Είναι τέτοιος ο οίστρος του, που θέλει και κείνος -ως άλλος Μεταξάς- να μετονομάσει σε Κεμάλ Ατατούρκ, την… Αγίου Δημητρίου!
Τώρα, όχι μόνο φρόντισε να γίνουν τα εγκαίνια την επομένη της Παναγίας, εξαφανίστηκε κιόλας. Απ’ όσο διαβάσαμε, τα εγκαίνια, ήταν προγραμματισμένα για μέσα Ιουλίου, γιατί ανεβλήθησαν για τις 16 Αυγούστου; Δεν είχαν τελειώσει οι εργασίες, ήθελαν να λείπουν οι πολλοί για να ελαχιστοποιηθούν οι αντιδράσεις ή οι Τούρκοι –ως «μανούλες» που είναι στη σημειολογία– ήθελαν να συμπέσουν με τις ημέρες θριάμβου του πατερούλη τους;
Τώρα, διαβάζω, ότι σωματεία διαμαρτύρονται για προσβολή της ιστορίας μας. Πού ήσασταν νωρίτερα πατριώτες, τότε που κάποιοι συμφωνούσαν με τους Τούρκους, να ξαναγραφτεί η ιστορία που τώρα σωστά διαμαρτύρεστε ότι προσβλήθηκε; Δεν ξέρατε ότι το ένα φέρνει τ’ άλλο; Θυμηθείτε, τι κάνατε τότε; Κάνατε όσα έπρεπε; Και τώρα έναν χρόνο που διαρκούσαν οι εργασίες, τι κάνατε; Περιμένατε πρώτα να τελειώσουν;
Διαβάζω και για πορεία διαμαρτυρίας κατοίκων στη Θεσσαλονίκη. Ούτε και κείνοι γνώριζαν; Ο δήμαρχός τους, ήταν λαλίστατος και οι επιχειρηματίες τους που προσδοκούν σε οφέλη, επίσης…
Γεμίσαμε από… εθνική υπερηφάνεια και… συγκίνηση, βλέποντάς τους. Μέχρι και ιερωμένο είδαμε, να ποζάρει δίπλα στον Τούρκο αξιωματούχο! Ο αντιδήμαρχος, στη θέση τού απουσιάζοντος δημάρχου, μάς είπε για τη μεγάλη σπουδαιότητα τού μουσείου και τα οικονομικά οφέλη, από τις προσδοκώμενες διανυκτερεύσεις Τούρκων.
Με καμάρι ανέφερε τις 48.000 διανυκτερεύσεις του προηγούμενου έτους, που εκτιμά, ότι θ’ αυξηθούν στις… 48.000 διανυκτερεύσεις, για μια ιστορική μνήμη, την τραγικότερη του Ελληνισμού. Μπράβο μας! Είδαμε και τον Ελληνα υφυπουργό, με χαμόγελο σιγουριάς και το ψαλίδι στο χέρι, να κόβει μαζί με τον Τούρκο υπουργό, την κορδέλα των εγκαινίων και να λέει περί σεβασμού της φιλίας, σε κείνους που μέσα τους, σίγουρα γελούσαν… Σαν ανέκδοτο ακούστηκε. Ποιας φιλίας;
Την ίδια κιόλας ημέρα των εγκαινίων, στο οροπέδιο «Χίλια» μεταξύ Ροδόπης και Εβρου, σε διήμερες εκδηλώσεις, με παρόντες τους μουσουλμάνους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΡΙΖΑ, που ήταν και στα εγκαίνια του σπιτιού – μουσείου, ο αντιπρόεδρος της αυτοαποκαλούμενης «Συνομοσπονδίας Τούρκων Βαλκανίων», κ. Ιζέτ Αλτινάς, ζητούσε την… αποκοπή των μουσουλμάνων της Ανατολικής Μακεδονίας από το ελληνικό κράτος, λέγοντας: «Για τον Τούρκο, άλλος φίλος απ’ τον Τούρκο, δεν υπάρχει».
Εξι μαχητικά τους, πετούσαν πάνω απ΄ τα νησιά μας και ο υπουργός τους στη Θεσσαλονίκη, μας μιλούσε για φιλία, για μειονότητα – γέφυρα και για μουσείο – σύμβολο ειρήνης… όταν πιο πέρα μιλούσαν για… απόσχιση! Ποιο σύμβολο… ειρήνης; To σπίτι του Κεμάλ; Και ποια φιλία; Mε τις υπερπτήσεις και το… παιχνίδι στη Θράκη; O Τούρκος αξιωματούχος όμως, είπε και κάτι άλλο: «Είμαστε έτοιμοι να συμβάλλουμε και σε άλλες ανακαινίσεις κτιρίων στην Θεσσαλονίκη». Τι άραγε εννοούσε ο κ. Τσελίκ; Ποια είναι τα κτίρια στη Θεσσαλονίκη, που χρήζουν ανακαίνισης και είναι κοινού ενδιαφέροντος; Τώρα θα συσφίξουμε σχέσεις δια των ανακαινίσεων;
Ενδιαφέρον έχει να δούμε, και το άρθρο της πομάκικης εφημερίδας, «Ζαγάλισα» (τεύχος 35, Νοέμβριος 2009) που αναφέρεται στην καταγωγή του Κεμάλ και το πραγματικό του σπίτι. Αυτό που λέει, είναι ότι ο Κεμάλ, δεν γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη, αλλά στον Λαγκαδά, στην Χρυσαυγή, το 1881, σ΄ ένα μικρό χωριό, που τότε λεγόταν Σαρίγερ. Οταν το 1922 οι χριστιανοί πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, έφτασαν στο Σαρίγερ, οι μουσουλμάνοι κάτοικοί του, δεν είχαν ακόμα φύγει και από αυτούς μάθανε ότι ο Κεμάλ είχε γεννηθεί εκεί και μέχρι τα 8 του χρόνια, έβοσκε τα γελάδια του πατέρα του.
Στο σπίτι που γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Κεμάλ, στο Σαρίγερ, έμεινε ο Ανδρέας Σπάθης, μετέπειτα πρόεδρος του χωριού, που γι αυτόν ακριβώς τον λόγο, του είχαν δώσει το παρατσούκλι… Κεμάλ!
Το σπίτι του Κεμάλ, ήταν ένα φτωχικό σπιτάκι δύο δωματίων και από κάτω είχε χαγιάτι. Κατά μαρτυρίες κατοίκων, που υπάρχουν μαγνητοσκοπημένες, Τούρκοι, από αυτούς που είχαν φύγει στην ανταλλαγή, επέστρεφαν ως προσκυνητές στο σπίτι του Κεμάλ, μέχρι το 1981.Αργότερα και μέχρι το 2007, το επισκέπτονταν με πούλμαν, οργανωμένα. Μέχρι το 1981, ζούσε ακόμα και τους ξεναγούσε στα ερείπια και ο γελαδάρης Κωνσταντής Γιαμουτζής. Οι κάτοικοι μάλιστα, θυμούνται την αντίδραση Τούρκου από τη Σμύρνη, που είχε πάρει και κάποιες πέτρες απ΄ το σπίτι μαζί του, όταν τον ρώτησαν αν θα πήγαινε και στο σπίτι της Θεσσαλονίκης. «Είναι ψέμα και είναι ντροπή που άλλαξαν τον τόπο γέννησής του! Τον προσβάλλουν. Ασφαλώς και δεν θα πάω…».
Στα 100 χρόνια από τη γέννησή του, το 1981, είχε πάει εκεί και ο Τούρκος πρόξενος με τον γραμματέα του, συνοδεία τουρκικών καναλιών. Για την επίσκεψη αυτή, είχε γράψει στις 10/5/81, η ελληνική εφημερίδα «Ελληνικός Βορράς» ότι «σήμερα, δεν σώζεται τίποτα γιατί οι κάτοικοι της παλαιάς Χρυσαυγής, είχαν γκρεμίσει όλα τα ετοιμόρροπα σπίτια για να χτίσουν καινούρια».
Αυτή φαίνεται να είναι η αλήθεια για τον τόπο γέννησης του Κεμάλ. Μια αλήθεια, που όμως δεν άρεσε στο κατεστημένο της γείτονος, που ήθελε ο «πατερούλης» της, να έχει καταγωγή από την κοσμοπολίτικη Θεσσαλονίκη και όχι από το ταπεινό Σαρίγερ του Λαγκαδά.
Ετσι, με την ελληνική κυβέρνηση συνηγορούσα, αποσιωπήθηκε ο πραγματικός τόπος καταγωγής του Κεμάλ και ο μύθος συνεχίστηκε, μέχρι που οι Πομάκοι, Νοέμβριο του 2009, φρόντισαν για την απομυθοποίση… Βέβαια, Ελληνες και Τούρκοι αξιωματούχοι την αλήθεια την γνώριζαν. Η απομυθοποίηση των Πομάκων, χρησίμευσε στο να την μάθουμε κι εμείς. Απ’ ότι φαίνεται όμως, στην υπόθεση αυτή, υπάρχει κι άλλο ψέμα. Ούτε το σπίτι της Θεσσαλονίκης είναι το σπίτι που έζησε ο Κεμάλ. Σύμφωνα με μαρτυρία της αδελφής του, Μακμπουλέ, προερχόμενη από… τουρκικές πηγές, το σπίτι που έζησαν ήταν άλλο, σ’ άλλη γειτονιά.
Αυτό πάντως, που συμβουλεύει η πομάκικη εφημερίδα τους μικρούς Πομάκους, όταν με το σχολείο τους πηγαίνουν στο σπίτι του Κεμάλ, είναι να προτιμούν το… Λούνα Παρκ!
Αυτό που έχω εγώ να πω τελειώνοντας, είναι μια παροιμία που συχνά μου λέει ο αδελφός μου: «Ο ξένος και ο ποταμός, τον τόπο σου γυρεύει». Το ερώτημα είναι, τι κάνεις εσύ για να τον προστατέψεις…