Ζητείται ένα θαύμα για την Ελλάδα

Πέντε, και κάτι, χρόνια μετά το ξέσπασμα μιας άνευ προηγουμένου σε ένταση κρίσης, που οδήγησε στο ταπεινωτικό μνημόνιο και την επιβολή διεθνούς ελέγχου στη χώρα, αρχίζουμε να συζητάμε για την μετά το μνημόνιο εποχή. Καιρός ήταν. Δεν είναι η πρώτη φορά. Η οικονομική ιστορία της χώρας βαρύνεται με αρκετές χρεοκοπίες ενώ πολλές φορές οι ξένοι δανειστές απαίτησαν και ανέλαβαν

Από περιπέτειες και λάθη δεν υστερούμε. Το ζήτημα είναι αν μαθαίνουμε από τα λάθη. Αν οι αστοχίες, οι κακές επιλογές και οι επιπολαιότητες – που μας οδηγούν στο αδιέξοδο – αξιοποιούνται ως διδάγματα και γνώση για το μέλλον. Ή αν χάνονται στη λήθη και μόλις η κρίση περάσει διολισθαίνουμε στα ίδια και στα ίδια.

Διαβάζοντας το βιβλίο του «Paul Porter Ζητείται: Ένα Θαύμα για την Ελλάδα» (Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις) δεν σου αφήνει περιθώρια για αισιοδοξία. Είναι ένα κείμενο που έχει γραφεί το 1947, μια εποχή μάλλον πιο αθώα και πιο αγνή, σε σχέση με το αδίστακτο παιχνίδι δύναμης και εξουσίας της εποχής μας.

Αυτό που εντυπωσιάζει δεν είναι η ιστορική αξία του κειμένου, και οι περιγραφές της μεταπολεμικής Ελλάδας, αλλά το πόσο επίκαιρο παραμένει, 60 χρόνια μετά τη συγγραφή του. Οι επισημάνσεις και οι αφηγήσεις του Porter θα μπορούσαν, χωρίς καμία διάθεση υπερβολής, να έχουν γράφει χθες.

Για την πολιτική στην Ελλάδα γράφει:

«…είπε ότι ο Μάξιμος θα μου μιλούσε για το σχέδιο του να μειώσει τον αριθμό των υπουργών από 43 (συμπεριλαμβανομένων και των υφυπουργών) σε 15 συνολικά. Απάντησα ότι κατά την προσωπική μου άποψη η μείωση του αριθμού των υπουργών χωρίς συνακόλουθη μείωση του αριθμού των εργαζομένων σε κάθε υπουργείο ήταν προφανώς ανούσιο βήμα»…. «Οι συζητήσεις με τον Μαρκεζίνη είχαν αρκετό ενδιαφέρον. Είναι ένας έξυπνος και φιλόδοξος μικρόσωμος άνδρας 37 ετών και προφανώς έχει απόλυτη αυτοπεποίθηση ότι ως τον Μάιο θα έχει αρκετούς βουλευτές ώστε να ηγηθεί τις αξιωματικής αντιπολίτευσης. Φάνηκε σίγουρος ότι στη συνέχεια θα μπορέσει να προκαλέσει μια κρίση κατά την οποία ο βασιλιάς θα αναγκαστεί να του δώσει εντολή για σχηματισμό νέας κυβέρνησης. Είναι αρκετά προφανές ότι όλη αυτή η ίντριγκα στους κόλπους της σημερινής κυβέρνησης, η ελπίδα για πολιτική σταθερότητα μπορεί να κρύβεται σε νέες εκλογές υπό την αιγίδα πρέπουσας αρχής και ίσως με εξωτερική επίβλεψη. Αναρωτιέται κανείς για τον πατριωτισμό αυτών των ατόμων που απεργάζονται την ανατροπή μιας κυβέρνησης ενός μήνα περίπου, με δεδομένες τις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες». «Ο Δηλαβέρης, βουλευτής Πειραιώς και βιομήχανος πλακιδίων ήρθε το μεσημέρι. Έκανε την εξωφρενική δήλωση ότι η Κυβέρνηση της Ελλάδας δαπανούσε καθημερινά το τετραπλάσιο του εθνικού εισοδήματος. Υπέθεσα ότι εννοούσε το τετραπλάσια των εσόδων της κυβέρνησης, μολονότι κι αυτό είναι υπερβολή. Η αφελής λύση την οποία πρότεινε ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες να καλύψουν το έλλειμμα του προϋπολογισμού με απευθείας χρηματοδότηση της ελληνικής κυβέρνησης. Αν αυτό είναι ενδεικτικό της πολιτικής και οικονομικής σκέψης του μέσου βουλευτή, όντως δεν υπάρχει ελπίδα».

Για την δημόσια διοίκηση σημειώνει:

«Ο εκλιπών βασιλέας της Ελλάδας, Γεώργιος, στην πρώτη μας συνομιλία, είχε χαρακτηρίσει πολλούς κυβερνητικούς υπαλλήλους ως κομματόσκυλα και «πολιτικούς του καφενείου» και είχε περιγράψει το σύνολο της δημόσιας διοίκησης ως κάποιου είδους συνταξιοδοτικό σύστημα για πολιτικούς εγκάθετους». «Η δημόσια διοίκηση είναι υπερβολικά εκτεταμένη, κακοπληρωμένη και αποθαρρημένη. Οι χαμηλοί μισθοί προσαυξάνονται βάσει ενός εντελώς συγκεχυμένου συστήματος επιδομάτων, χάρη στα οποία μερικοί δημόσιοι υπάλληλοι κερδίζουν μέχρι και τέσσερις φορές περισσότερο από το βασικό μισθό τους. Το αποτέλεσμα είναι απόλυτη αποδιοργάνωση. Ποτέ άλλοτε δεν έχω δει διοικητική δομή που να είναι, λόγω ανικανότητας και αναποτελεσματικότητας και μόνο, τόσο απαράδεκτη. Απλούστατα, δεν είναι δυνατόν να βασιστεί κανείς ότι η δημόσια διοίκηση θα φέρει εις πέρας (ακόμα και) τις πιο απλές λειτουργίες μιας κυβέρνησης – την είσπραξη φόρων, την εφαρμογή οικονομικών κανόνων, την επισκευή δρόμων».

Για την οικονομία και την οικονομική ελίτ:

«Ενημερωθήκαμε εκτενώς για τη λειτουργία του και είναι αξιοσημείωτο ότι η λειτουργία της συγκεκριμένης επιχείρησης επιβαρύνεται με 30 διαφορετικούς φόρους». «Το ιδιωτικό κεφάλαιο (σσ έλλειψη αποτελεσματικού κυβερνητικού μηχανισμού για άσκηση αμερόληπτης διοίκησης), αντί να αφιερωθεί στην ανοικοδόμηση και την ανάπτυξη, ασχολήθηκε με μεθοδεύσεις κάλυψης ενδεχόμενων ζημιών και κινδύνων, εκτός των πλαισίων της ελληνικής οικονομίας». «Υφίσταται ευρύτατη ανισομέρεια στο επίπεδο ποιότητας ζωής και εισοδημάτων σε ολόκληρη την Ελλάδα. Κερδοσκόποι, δηλαδή έμποροι, καιροσκόποι και μαυραγορίτες, ευημερούν και ζουν πολυτελώς, πρόβλημα το οποίο καμιά κυβέρνηση δεν αντιμετώπισε σοβαρά. Την ίδια στιγμή, οι λαϊκές μάζες μετά βίας επιβιώνουν». «Επίσης, πίσω από την κυβέρνηση υπάρχει μια μικρή εμπορική και τραπεζική κλίκα της οποίας ηγείται ο Πεσματζόγλου, διοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, που είναι πανούργος και αποτελεσματικός παίχτης. Αυτή η κλίκα είναι αποφασισμένη, πάνω απ’ όλα, να προστατεύσει τα οικονομικά της προνόμια όποιο κι αν είναι το κόστος σε ότι αφορά την οικονομική υγεία της χώρας. Τα μέλη της θέλουν να διατηρηθεί ένα φορολογικό σύστημα που είναι κομμένο και ραμμένο στα μέτρα τους». «Μια άλλη, ακόμη πιο ύπουλη μορφή πίεσης θα ασκηθεί στα μέλη της Αποστολής. Η ομάδα πίεσης της καλής κοινωνίας –οι κομψοί κοσμοπολίτες που έχουν έδρα τους στις Κάννες, στο Σεν Μόριτς και στην αθηναϊκή Πλατεία Κολωνακίου- θα ενεργοποιηθεί. Πολλοί από αυτούς είναι γοητευτική άνθρωποι που μιλούν εξαιρετικά αγγλικά και θα αδημονούν ειλικρινά να παρέχουν κάθε δυνατή βοήθεια στην Αμερικανική Αποστολή. Εντούτοις, θα αποπειραθούν να προσεταιριστούν την Αποστολή και να την μετατρέψουν σε ένα ακόμα εργαλείο διασφάλισης των προνομίων τους».

Και την εποχή εκείνη υπήρχαν μαγικές λύσεις, σαν αυτές που συζητάμε σήμερα, τον ορυκτό πλούτο, τα λεφτά των ξένων και οι …αποζημιώσεις:

«Ο Ζίγδης, της UNRRA, επισήμανε ότι το δίλημμα δεν ήταν «ή Ελντοράντο ή αενάως φτώχεια» και, αφού διατύπωσε τη δική του ανάλυση της γεωργίας, της ναυτιλίας και της βιομηχανίας, πρότεινε τη λύση ότι ο ορυκτός πλούτος ήταν η πραγματική ελπίδα για το μέλλον της Ελλάδας». «Ο Δοξιάδης ήρθε το πρωί για να συζητήσουμε το δικό του κομμάτι του σχεδιασμού ανοικοδόμησης. Σκέφτεται ως κλασικός πολεοδόμος, αλλά είναι από τους πιο ικανούς τεχνοκράτες με τους οποίους έχω μιλήσει. Μολοταύτα, όταν θέτεις το πρόβλημα του προϋπολογισμού σε οποιανδήποτε έξυπνο Έλληνα. Η μόνη λύση που βρίσκει είναι η συνδρομή των ξένων ώστε να επωμιστούν το κόστος του στρατιωτικού κατεστημένου της χώρας». «Όσο μπορούσα να διακρίνω, η ελληνική κυβέρνηση δεν είχε κατ’ ουσίαν άλλη πολιτική εκτός από το να εκλιπαρεί για ξένη βοήθεια ώστε να διατηρήσει την εξουσία, απαριθμώντας θορυβωδώς τις θυσίες της Ελλάδας κατά τον πόλεμο».

Δυόμιση χρόνια μετά την Απελευθέρωση, γράφει σε κάποιο σημείο ο Porter, η Ελλάδα βρίσκεται σε μηδενικό σημείο, παρά τη σημαντική εξωτερική βοήθεια και τις αξιόλογες ξένες νουθεσίες τις οποίες δέχθηκε.

Διαβάζοντας το βιβλίο του Porter συνειδητοποιείς όχι μόνο ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται άλλα ότι η ιστορία στην περίπτωση της Ελλάδας μοιάζει βαλτωμένη. Στο ίδιο σημείο, ακίνητη, σαν να μην πέρασε μια μέρα! Και εμείς σαν αμνήμονες, που ο βραδινός ύπνος διαγράφει όλες τις εμπειρίες της ημέρας, πράττουμε και λέμε τα ίδια και τα ίδια. Και φυσικά πάντα φταίνε οι άλλοι, οι ξένοι. Αδυνατώντας να μετουσιώσουμε τις εμπειρίες σε γνώση δεν υπάρχει άλλη διέξοδος πέραν της μεταφυσικής: ζητείται ένα θαύμα για την Ελλάδα!

*Ο Γιάννης Παπαδογιάννης είναι οικονομικός συντάκτης στην “Καθημερινή” και συγγραφέας δύο βιβλίων : «Το Άδοξο Τέλος – Η μετέωρη πορεία, η συντριβή και η αναγέννηση των Ελληνικών Τραπεζών» (2013), και, «Η Άνοδος και η Πτώση του Homo Economicus – Ο μύθος του ορθολογικού ανθρώπου και η χαοτική πραγματικότητα» (2012). (Αμφότερα, εκδόσεις Παπαδόπουλος)