ΣΑΒΒΑΣ Ν. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Πρύμα – πλώρα…

Η σημερινή πολιτική διγλωσσία μου θυμίζει την πολυγλωσσία που υπήρχε στα χρόνια μετά την Επανάσταση του 1821 στα καράβια της εποχής. Μέχρι τότε η γλώσσα που κυριαρχούσε στα ιστιοφόρα της Ανατολικής Μεσογείου ήταν γνωσή ως «λίγκουα φράνκα» που ήταν ένα μίγμα από ισπανικές, βενετσιάνικες, γενοβέζικες, αραβικές λέξεις.  Στα μετέπειτα χρόνια οι καθαρευουσιάνοι επιχείρησαν να διαμορφώσουν τον «εθνικόν ονοματολόγιον», μια προσπάθεια που ξεκίνησε το 1830 με το βιβλίο «Τα χρέη του πλοιάρχου και των υπ’ αυτόν αξιωματικών και υπαξιωματικών» που τυπώθηκε στην Αίγινα.

Αργότερα,

στις 19  Ιουνίου του 1856, ο τότε υπουργός Ναυτικών Αθανάσιος Μιαούλης, γιος του ξακουστού ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη ( Βώκου) συγκρότησε επιτροπή που την αποτελούσαν οι πλοίαρχοι Α. Παλάσκας, Αλ. Κουμελάς και ο καθηγητής Πανεπιστημίου Φίλιππος Ιωάννου, προκειμένου να συντάξουν το ναυτικό ονοματολόγιον. Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας παρουσιάσθηκε το 1858 και περιελάμβανε 72 σελίδες με 1.882 λέξεις.  Η υπογραφή της Βασίλισσας Αμαλίας προσέδιδε κύρος στον εξελληνισμό της ναυτικής ορολογίας.

Ωστόσο, στην πρώτη προσπάθεια εφαρμογής του νέου ναυτικού ονοματολογίου που έγινε στο πλοίο «Αμαλία» με πλοίαρχο τον Α. Παλάσκα έγιναν κωμικοτραγικές σκηνές. Τα πληρώματα των πλοίων, ως γνωστόν ήταν Αρβανίτες που δεν μιλούσαν την ελληνική γλώσσα, παρά μόνο την μητρική τους και την γλώσσα των καραβιών που γνώρισαν στα χρόνια της πειρατείας, του ρεσάλτο και του αγώνα. Έτσι, όταν ο πλοίαρχος άρχισε τα παραγγέλματα, οι ναύτες δεν καταλάβαιναν. Οπότε ακούστηκε από τον ύπαρχο του πλοίου, το περίφημο:   «Σύγχυσις γλωσσών και ιδεών κύριε κυβερνήτα. Ερμηνεύσω ουν Αλβανιστί». Δεν μπορούσαν να καταλάβουν οι ναύτες πως τα νέα ναυτικά παραγγέλματα, οπότε ο ένας ρωτούσε τον άλλον «τσε θοτ ρε;», «τι λέει ρε;». Που να καταλάβουν οι φτωχοί και ταλαιπωρημένοι ναύτες τι σημαίνουν «έτοιμοι για αναστροφήν» ( να γυρίσει), «Άγε δη» ( πρόσταγμα για δύο ταυτόχρονες ενέργειες), «κεστρωτάς αγκύλας» ( αγκύλες στην άκρη του σχοινιού- γάσες), «μέρμιθον» (ο σπάγκος)  και «κηρωτόν μανδύα» ( νιτσεράδα), «πόντισον την άγκυρα», (φουντάρισε την άγκυρα).

Η επίσημη γλώσσα καθιερώθηκε μόνο στο Πολεμικό Ναυτικό, ενώ στο Εμπορικό Ναυτικό, οι ναυτικοί εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούν την «δική τους αργκό». Ποτέ δεν την αποδέχθηκαν και ποτέ και δεν την αφομοίωσαν. Η ναυτική γλώσσα που κυριάρχησε στο εμπορικό ναυτικό είναι αυτή που έφθασε παραφρασμένη  μέχρι σήμερα στα βαπόρια και σιγά σιγά επεκτάθηκε και στην καθημερινή ζωή.

Μία από τις χαρακτηριστικές ναυτικές λέξεις είναι η ιταλική λέξη gomena, που σημαίνει κάβος, χονδρό σχοινί που δένουν το πλοίο. Όταν ο ναύτης ήθελε να δέσει το πλοίο αγκάλιαζε σφιχτά και έβαζε δύναμη στον κάβο, στην gomena και πιο ελληνιστί στου γούμενα. Έτσι, η λέξη «έπιασε την γούμενα», έγινε γκόμενα και έφθασε να σημαίνει ερωμένη, φίλη, αγαπητικιά. Εξάλλου και η φράση «θα σε γ… πρύμα, πλώρα» είναι μια φράση που σημαίνει σήμερα ότι θα σε «πηγαίνω… ερωτικά από την πρύμη μ