Μαθήματα Ιστορίας: Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα

«Όλβιος ιστός ιστορίης έσχεν μάθησιν», έγραφε ο αρχαίος τραγικός Ευριπίδης.. Με τέσσερις λέξεις «τυχερός όποιος διδάχτηκε ιστορία». Για τον Ελληνικό λαό με την μακραίωνα, περήφανη και παραφορτωμένη ιστορία του, η διδασκαλία της ιστορίας δεν είναι απλή, συνοπτική και γρήγορη. Γιατί η ιστορία, απ΄ότι φαίνεται, δεν είναι μία.

Υπάρχει η ιστορία που διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας αλλά και της συνείδησής του, και είναι αυτή που μέσες -άκρες γνωρίζουμε όλοι. Με τις μυθοποιητικές της χρήσεις, τις εξιδανικεύσεις, τα στερεότυπα,ακόμα και τις φαντασιώσεις της αποτελεί

Είναι εκείνη που αποδίδει ηρωικές προθέσεις και ηθικά κίνητρα στους πρωταγωνιστές της, ενώ μέσα από αφηγήσεις και μνήμες επικροτεί τη μοναδικότητα της και θεμελιώνει το μεγαλείο της. Για να σταθώ μόνο στη νεώτερη ιστορία του λαού και του τόπου μας, είναι αυτή που περιγράφει τον εκπαιδευτικό ρόλο της εκκλησίας στη εποχή της σκλαβιάς με το κρυφό σχολειό, υμνεί την ανδρεία, την αυταπάρνηση και την αυτοθυσία στο χορό του Ζαλόγγου, τραγουδά την αδάμαστη «κλεφτουριά» και θρηνεί τη γενοκτονία των Ποντίων. Και, βέβαια, να μη ξεχάσω το φολκλόρ. Από τα παιδικά μου χρόνια έχει αποτυπωθεί μέσω του κινηματογράφου η εικόνα του Δημήτρη Παπαμιχαήλ ως Παπαφλέσσα, του Μάνου Κατράκη στο ρόλο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και του Φερνάντο Σάντσο ως Δράμαλη. Σε μια άλλη ταινία ο ίδιος Ισπανός ηθοποιός υποδυόταν τον Αλή Πασά τον Τεπελενλή, αλλά καθόλου δεν με χάλαγε που κατατροπωνόταν στο σινεμά είτε σαν Τούρκος είτε σαν Τουρκαλβανός.

Αυτή λοιπόν η κοινή χρήσης ιστορία που, ανάμεσα στα άλλα, επιστρατεύει την αίσθηση του υπερήφανου ανάδελφου έθνους και στεριώνει την εικόνα του μεγαλείου και της ηρωικής αυτάρκειάς του, είναι προσανατολισμένη στη τάση να μαθαίνουμε από το παρελθόν για να προσπαθήσουμε να μην επαναλάβουμε τα όποια λάθη μας.

Υπάρχει , ωστόσο και η άλλη ιστορία που δεν ταυτίζεται με τη προηγούμενη. Είναι αυτή των ιστορικών που αναζητά την αλήθεια στην αλληλουχία των γεγονότων, διαβάζει τα πρόσωπα ενταγμένα στην εποχή τους και αποτυπώνει τη μελέτη τους, σε κάποιο βαθμό, χωρίς προκαταλήψεις, εθνικισμούς και προσωπικές επιδιώξεις. Πρόκειται για την επιστήμη που είναι, όσο μπορεί, απαλλαγμένη από σκοπιμότητες και εξυπηρετήσεις ιδεολογιών καθώς δεν στέκεται σε μια θεόθεν αποκάλυψη της αλήθεια αλλά οφείλει είναι υποχρεωμένη να βλέπει και να κατανοεί τις άλλες αλήθειες.

Ως εκ τούτου, η ιστορική επιστήμη δεν είναι υποχρεωμένη να δεχθεί πολιτικές αποφάσεις και κατά το δοκούν ερμηνείες των γεγονότων. Οι απόψεις και οι προσεγγίσεις της μπορεί να είναι κριτικές, συχνά προκλητικές ή ακόμα και συγκρουσιακές σε σχέση με τις επίσημες αντιλήψεις .

Ο Μαρξιστής ιστορικός και διανοητής Έρικ Χομπσμπάουμ, για παράδειγμα, έδωσε μια τελείως διαφορετική ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων που συγκλόνισαν την Ευρώπη του 20ου αιώνα χωρίς κανείς να διανοηθεί να αμφισβητήσει την επιστημονική δεοντολογία του ή να υπονομεύσει την ακαδημαϊκή ελευθερία της έκφρασής του.

Εδώ, όμως, είναι ακόμα Βαλκάνια. Έχουν άποψη , αντίληψη, θέση , αν όχι ατζέντα, επί επιστημονικών θεμάτων, τηλεπαρουσιαστές, πωλητές βιβλίων και βουλευτές, ραδιοφωνικοί κονφερασιέ, γραφικοί δημοσιολογούντες, οπλαρχηγοί του φανατισμού και οσιομάρτυρες των πάσης φύσεως στρογγυλεμάτων. Ας ασχοληθούν καλύτερα με τις σελέμπριτις που συνήθως κανακεύουν αντί , με αφορμή τη Ρεπούση, να επιχειρούν την εκμετάλλευση των διαφωνιών και την αξιοποίηση της διαμάχης των ιστορικών για να προωθήσουν τη δική τους , κατά βάση, εθνικιστική μονομέρεια.

Σίγουρα υπάρχουν διάφορες σχολές ιστορικών μελετητών. Αποδομιστών,αναθεωρητών,μεταμοντέρνων, πολιτικά ορθών , εθνομηδενιστών με τα ιδεολογήματα τους, τις αμπελοφιλοσοφίες τους ή την ανάλαφρη υποκειμενικότητά τους. Αυτό, όμως, δεν συνηγορεί υπέρ της έξαψης των παθών κατά όσων αμφισβητούν την συνήθη κατεστημένη συνταγή μιας ιστορικής ερμηνείας.

Πόσο, μάλλον, θα πρέπει οι Έλληνες πολίτες να διχάζονται εξαιτίας των αυτόκλητων υπερασπιστών της εθνικής μνήμης που άκριτα , απερίσκεπτα και χάριν πρόσκαιρης δημοσιότητας ή αμφίβολου πολιτικού οφέλους κατακεραυνώνουν όσες απόψεις πάνε κόντρα στο ρεύμα; Δυστυχώς, η χώρα δεν έχει τη πολυτέλεια να ποινικοποιεί ή να λογοκρίνει οποιαδήποτε αντίθετη ιστορική άποψη . Είτε πρόκειται για το λιμάνι της Σμύρνης, είτε για τις κορυφές του Ζαλόγγου. Έχει πιο επείγοντα ζητήματα να λύσει τα οποί την έχουν καταδικάσει να ατενίζει μπρος γκρεμό και πίσω ρέμα.