Δίψα για δημοκρατία: Από την Ταχρίρ στην Ταξίμ, από την Αθήνα στη Μαδρίτη, από τη Λισαβόνα στη Στοκχόλμη

Από τότε που «έσκασε» η Lehman Brothers και φούσκωσε το τσουνάμι της παγκόσμιας κρίσης, έχουν συμβεί πολλά και κοσμοϊστορικά –και όχι μόνο σε οικονομικό επίπεδο.

Στην αρχή ήταν η «αραβική Άνοιξη». Μέσα σε 1,5 χρόνο, όλες σχεδόν οι χώρες του Μαγκρέμπ δημιούργησαν Ιστορία, αποτίναξαν δικτατορικά καθεστώτα χρόνων πολλών και έχουν μπει (;) σε μία δύσκολη εποχή με ωδίνες δημοκρατικού μετασχηματισμού.

Παράλληλα με τη φλόγα που φούντωσε στην πλατεία Ταχρίρ του Καΐρου, ο νεοφιλελεύθερος

πέπλος του Βερολίνου απλωνόταν –και απλώνεται- σ’ ολόκληρο τον ευρωπαϊκό Νότο καταστρέφοντας ζωές, διαρρηγνύοντας την κοινωνική συνοχή, ανατρέποντας τα καλώς νοούμενα «δεδομένα» και «κεκτημένα» του να είναι κάποιος πολίτης μιας ευρωπαϊκής χώρας.

Στην Ισπανία άνθρωποι ξεσπιτώθηκαν εν μία νυκτί, στην Πορτογαλία η φτώχεια έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο, στην Ελλάδα έφτασαν 3,5 χρόνια για να γυρίσουμε στη δεκαετία του ’50.

Οι κοινωνίες αντέδρασαν, οι πολίτες δεν έμειναν απαθείς. Οι «Indignados» της Ισπανίας έκαναν την κυβέρνηση να «τρίξει», η Λισαβόνα έχει βουλιάξει ουκ ολίγες φορές από μεγαλειώδεις διαδηλώσεις, ενώ το 1 εκατομμύριο «Αγανακτισμένων» στην πλατεία Συντάγματος οδήγησε την τότε κυβέρνηση Παπανδρέου στη σπασμωδική απόφαση για δημοψήφισμα, με τα γνωστά αποτελέσματά της: την αντικατάσταση του εκλεγμένου πρώην πρωθυπουργού από έναν τεχνοκράτη, τον Λουκά Παπαδήμο.

Ακόμη και στον πυρήνα του περίφημου «σκανδιναβικού μοντέλου», στη Στοκχόλμη, επί μία εβδομάδα καίγονταν συνοικίες και λάμβαναν χώρα οδομαχίες. Και τώρα, η Κωνσταντινούπολη και άλλες 12 πόλεις της Τουρκίας. Μερικές μόλις ημέρες αφότου ο Ερντογάν είχε φύγει από τον Λευκό Οίκο και ζούσε στιγμές δόξας εξαγγέλλοντας και εγκαινιάζοντας φαραωνικά έργα, η κοπή μερικών δέντρων στην πλατεία Ταξίμ ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.

Διαφορές και αναλογίες

Φυσικά, θα ήταν απολύτως άτοπο να ισχυριστεί κανείς ότι όλες οι παραπάνω κινητοποιήσεις, εξεγέρσεις ή επαναστάσεις έχουν ίδια αφετηρία ή ίδια αίτια ή ίδιο τρόπο εκδήλωσης.
Η Στοκχόλμη δεν είναι Αθήνα, η Μαδρίτη δεν είναι Κωνσταντινούπολη, το Κάιρο δεν είναι Λισαβόνα.

Πολλά, για παράδειγμα μπορεί να πει κανείς για το «φιτίλι» των έξωθεν παρεμβάσεων, που άναψε –ή φούντωσε- την αραβική Άνοιξη.

Στον ευρωπαϊκό Νότο, πάλι, ήταν η ακραία λιτότητα και η διάλυση της κοινωνικής συνοχής που έβγαλε τον κόσμο στο δρόμο. Ενώ στην Τουρκία, ένας συνδυασμός της ακολουθούμενης ακραίας νεοφιλελεύθερης πολιτικής (αυτής που θαυμάζουν ως «ιδανικό παράδειγμα» όλοι οι νεοφιλελεύθεροι παγκοσμίως, επειδή «εκτόξευσε» την Τουρκία από την αγκαλιά του ΔΝΤ στους G20…) με την προσπάθεια παλινόρθωσης του ισλαμισμού από τον «σουλτάνο» Ερντογάν.

Η κοινή συνισταμένη…

Ωστόσο, όλα τα παραπάνω, έχουν μία κοινή συνισταμένη, που αποτελεί τελικά τη γνήσια αιτία των μεγάλων κινητοποιήσεων (είτε καταφέρουν να αλλάξουν τον ρου της Ιστορίας είτε όχι…) αλλά και την ασφαλή απάντηση στο προφανές ερώτημα «μα γιατί στην τάδε χώρα που έχει κρίση, ο κόσμος δεν βγαίνει στο δρόμο και κάθεται στον καναπέ;».

Πρόκειται περί την δίψα για Δημοκρατία. Όχι μόνο με τη στενή της έννοια, αυτή της ελεύθερης βούλησης να εκλέξει ένας λαός ποιος θα τον κυβερνήσει –που ήταν αρκετή, βεβαίως, για την αραβική Άνοιξη. Αλλά και για την πραγματική Δημοκρατία: την αληθινή ελευθερία να επιλέξει κανείς τι θα κάνει στη ζωή του, τη διασφάλιση της ομαλότητας και της κοινωνικής ειρήνης, την πρόσβαση σε στοιχειώδη αγαθά, τη βεβαιότητα ότι μπορεί κανείς να εργαστεί, να κοπιάσει και, εν τέλει να δημιουργήσει μία αξιοπρεπή βιωτή. Για όλα αυτά, δηλαδή, που έχουν καταστήσει εδώ και χρόνια τη Δημοκρατία ως «το καλύτερο απ’ όλα τα γνωστά πολιτεύματα».

Οι Αιγύπτιοι, οι Τυνήσιοι και οι Λίβυοι ήθελαν να έχουν λόγο στην επιλογή του ηγέτη τους.

Οι εξεγερμένοι Τούρκοι δεν είναι μόνο εκείνοι που θέλουν να φρενάρουν τα σχέδια Ερντογάν για παλινόρθωση του ισλαμισμού. Δεν έχουν εξεγερθεί μόνο αυτοί που θέλουν να συνεχίσουν να μπορούν να επιλέγουν πώς θα ζήσουν, τι θα πιουν, πώς και ποιους θα ερωτευτούν, πώς θα συμπεριφέρονται. Πίσω από τον λαμπερό καθρέφτη της «περιφερειακής υπερδύναμης», στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης δολοφονείται από Τούρκους αστυνομικούς το 25% των νέων που είναι χωρίς δουλειά και το 19% των πολιτών που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Γιατί εκτός από τους αριθμούς των «διεθνών υποδειγμάτων», υπάρχουν πάντα και οι άνθρωποι.

… και η κοινή απάντηση

Και στην Ελλάδα; Γιατί όλοι είναι στον καναπέ τους; Οι Ισπανοί «Indignados», που κατέστησαν παγκόσμιο trend τους «Αγανακτισμένους» πού είναι τώρα;

Κι όμως, αν και η καταβαράθρωση στη ζωή των Ισπανών, των Πορτογάλων και των Ελλήνων βαθαίνει και προχωρά, η «επαναστατική κόπωση» που εμφανίζουν είναι απολύτως εύλογη: λόγω της –ακραίας, πια- φτώχειας, ακόμη και η «δίψα για Δημοκρατία» θεωρείται πια πολυτέλεια. Ο ευρωπαϊκός Νότος προσπαθεί απλώς να επιβιώσει, να κρατήσει το κεφάλι έξω από το νερό. Έχει, μ’ άλλα λόγια, περισσότερο επείγουσες προτεραιότητες από το να γράψει Ιστορία. Η «φτωχοποίηση» έχει προχωρήσει τόσο πολύ, που η αξία της συλλογικότητας έχει υπονομευτεί και ο καθένας μόνος του προσπαθεί απλώς να επιβιώσει. Να σώσει οτιδήποτε αν σώζεται.

Γι’ αυτό τώρα ήταν η σειρά της Στοκχόλμης και της Κωνσταντινούπολης. Ο ευρωπαϊκός Νότος προσπαθεί να επιβιώσει και ελπίζει ακαθόριστα και θολά στις γερμανικές εκλογές, σε μία αβέβαιη αλλαγή των συσχετισμών και ποιος ξέρει τι άλλο. Βεβαίως, αυτό δε σημαίνει ότι η εξαθλίωση των Νοτίων θα τους κρατά για πάντα στον καναπέ και δε θα ξαναγεμίσουν τις πλατείες. Είναι μέχρι να συνειδητοποιήσουν ότι δεν έχουν τίποτα να χάσουν.