Είναι εφικτή και επιτρεπτή η φορολογία της «αμαρτίας»;

Έχει τεκμηριωθεί επαρκώς ότι μερικοί από τους προσδιοριστές της υγείας, οι οποίοι σχετίζονται με τον τρόπο ζωής (κάπνισμα, κατάχρηση οινοπνευματωδών ποτών, υπερθερμιδική και υπερλιπιδαιμική δίαιτα, απουσία φυσικής άσκησης) και ενοχοποιούνται αφ’ ενός για μέγιστο μέρος της νοσηρότητας και της πρόωρης θνησιμότητας και αφ’ ετέρου για τις – εξ αυτών – οικονομικές επιπτώσεις στο υγειονομικό σύστημα και την κοινωνία γενικά.

Τα παραδοσιακά (κλινικά) ιατρικά μέσα αδυνατούν να επιφέρουν την ευκταία και αποτελεσματική διαχείριση των μειζόνων παραγόντων κινδύνου και κατά συνέπεια τον έλεγχο των δυσμενών

Για παράδειγμα, η καπνιστική συνήθεια στη χώρα μας –παρά τις προσπάθειες αντιμετώπισης- ευθύνεται για το 18,1% της θνησιμότητας από διάφορες αιτίες σε ηλικίες άνω των 35 ετών, δηλαδή για 19 χιλιάδες θανάτους και την απώλεια 290 χιλιάδων δυνητικών ετών ζωής. Επιπροσθέτως, η οικονομική επίπτωση από το φορτίο νοσηρότητας, εξ αιτίας του καπνίσματος υπερβαίνει τα 3,2 δισ. € ή το 15% της συνολικής εθνικής δαπάνης για την υγεία.

Ομοίως και με άλλοτε άλλη βαρύτητα ωθούν σε ανάλογα δυσμενή υγειονομικά και οικονομικά αποτελέσματα και άλλοι παράγοντες κινδύνου οι οποίοι σχετίζονται με τον τρόπο ζωής.

Παρά το γεγονός αυτό, το πεδίο αυτό δεν συνιστά (υψηλή) προτεραιότητα στην εθνική πολιτική υγείας, ενώ τα (κλασικά) μέσα αντιμετώπισης αποδεικνύονται (σχετικώς) αναποτελεσματικά. Όμως μια σειρά ευρημάτων δείχνει ότι οι πολιτικές τιμών και ειδικότερα η αύξηση της τιμής των βλαπτικών προϊόντων επιδρά στην κατανάλωση με σημαντική μείωση αυτής.

Η αύξηση της τιμής του καπνού κατά 2 €, για παράδειγμα μπορεί να επιφέρει σημαντικά οικονομικά και υγειονομικά οφέλη, σύμφωνα με την οποία το μέτρο μπορεί να συμβάλλει στη μείωση των πωλήσεων κατά 20% και αύξηση πρόσθετων φορολογικών εσόδων από 0,5 – 1,2 δισ. €, ενώ συμβάλλει στη διακοπή του καπνίσματος από το 10% των καπνιστών (περίπου 380 χιλιάδες ενήλικες) και την αποφυγή 130 χιλιάδων θανάτων, ενώ 125 χιλιάδες νέοι κάτω των 14 ετών δεν θα αρχίσουν το κάπνισμα.

Είναι προφανές ότι το παράδειγμα του καπνού και – εν τίνι μέτρω- άλλων αντιστοίχων συμπεριφορών και καταναλώσεων, οι οποίες σχετίζονται με βλαπτικές επιδράσεις στην υγεία και ανεπιθύμητες επιβαρύνσεις στο σύστημα ιατρικής περίθαλψης, θέτει σε συζήτηση το θέμα των φόρων “αμαρτίας”, υπό την διπλή έννοια της προστασίας της υγείας και της οικονομίας της ιατρικής περίθαλψης.

Δεδομένου ότι η δαπάνη της κατά κεφαλής κατανάλωσης καπνού προσεγγίζει τα 900 € ετησίως, είναι προφανές ότι η διάσωση πόρων από τη μείωση του καπνίσματος (διαμέσου του μηχανισμού των τιμών) μπορεί να στραφεί σε άλλες (επιπλέον υγιεινές) και (επιπλέον υγιεινές) καταναλώσεις, ενώ σημαντικό μέρος των πρόσθετων εσόδων του δημοσίου και των διασωθέντων πόρων μπορεί να αποτελέσει την αναγκαία και ικανή συνθήκη διεύρυνσης της χρηματοδοτικής βάσης της ασφάλισης υγείας (δια του ΕΟΠΥΥ), η οποία βρίσκεται σε κατάρρευση.

Κατά συνέπεια, η ειδική φορολογία (για την υγεία) του καπνού είναι εφικτή και επιθυμητή και αυτή η παρέμβαση έχει ανάλογη εφαρμογή στα οινοπνευματώδη και επίσης σε τρόφιμα και ποτά με μεγάλη περιεκτικότητα σε λίπος, άλας και σάκχαρο. Με την έννοια αυτή, οι φόροι «αμαρτίας» μπορεί να συνεισφέρουν στη μείωση του κινδύνου (για την υγεία) και παραλλήλως στη συγκράτηση της υγειονομικής δαπάνης, υπό την προϋπόθεση ότι δεν χρησιμοποιείται το μέτρο για την προαγωγή ιδεολογικών τεχνικών «ενοχοποίησης του θύματος» ή ακόμη «μετάθεσης της ευθύνης» (και της αναζήτησης λύσης) από την κοινωνία στα άτομα. Εν άλλοις λόγοις, οι φόροι «αμαρτίας» μπορεί να εισαχθούν ως μέτρο διεύρυνσης της χρηματοδότησης και δεν μπορεί να συνιστούν «τιμωρία» των καταναλωτών ή ακόμη προσπάθεια συσκότισης των αιτιολογικών παραγόντων και αποφυγής των θεσμικών ευθυνών προστασίας και προαγωγής της υγείας. Εν κατακλείδι, υπό την πίεση των εκτάκτων συνθηκών, τις οποίες βιώνει η χώρα, η «δεύτερη ανάγνωση» σε τεχνικές και μεθόδους παρέμβασης ενδεχομένως να είναι πλέον αποτελεσματική και δίκαιη σε σχέση με τις παραδοσιακές προσεγγίσεις.