Τι αλλαγές έρχονται για τα κόκκινα δάνεια και τι σημαίνουν για δανειολήπτες και επιχειρήσεις

Του Γιώργου Χ. Παπαγεωργίου
Νέο τοπίο διαμορφώνουν για τα κόκκινα δάνεια οι αλλαγές που προωθούνται στο θεσμικό πλαίσιο, ενώ οι τράπεζες πιέζονται από τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (SSM) να ξεκινήσουν πλειστηριασμούς ακινήτων προκειμένου να σπεύσουν οι δανειολήπτες να αποπληρώσουν ή να ρυθμίσουν τις οφειλές τους.

Κοινός παρονομαστής των παρεμβάσεων είναι ότι το τελικό πλαίσιο που διαμορφώνεται «λύνει τα χέρια» των τραπεζών να προχωρήσουν

σε δραστικές λύσεις, έχοντας τον τελικό λόγο για την τύχη των δανείων, με όρους αγοράς και χωρίς συγκεκριμένες ποσοτικοποιημένες νομικές ή διαδικαστικές δεσμεύσεις σε σχέση με το είδος των ρυθμίσεων που θα κάνουν στα δάνεια ή, αντιθέτως, για το πότε θα αποφασίζουν να μην κάνουν ρύθμιση αλλά να παραπέμπουν σε πλειστηριασμό ή να οδηγούν το δανειολήπτη σε υπαγωγή στο «Νόμο Κατσέλη», εφόσον καλύπτει τις απαραίτητες προϋποθέσεις.

Ο Κώδικας Δεοντολογίας

Το νέο πλαίσιο θα διαμορφωθεί με την συμπλήρωση, από την Τράπεζα της Ελλάδος, του Κώδικα Δεοντολογίας, ο οποίος διέπει τις σχέσεις μεταξύ δανειοληπτών και τραπεζών, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για να γίνει το «μεγάλο ξεκαθάρισμα» στα δάνεια των καταναλωτών, είτε με ρυθμίσεις είτε με παραπομπή σε κατασχέσεις και πλειστηριασμούς.
Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, η Τράπεζα της Ελλάδος, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν θα ήταν σκόπιμο να προσδιορίσει με δεσμευτικούς και περιοριστικούς κανόνες τον τρόπο με τον οποίο οι τράπεζες θα αποφασίζουν για τη ρύθμιση ή όχι των δανείων, από τη στιγμή που έχουν τεθεί γι’ αυτές συγκεκριμένες απαιτήσεις κεφαλαιακής επάρκειας και επομένως, θα πρέπει να διαθέτουν ελευθερία κινήσεων για να εφαρμόσουν το επιχειρηματικό σχέδιό τους.
Εξαίρεση θα αποτελούν οι νέες προβλέψεις του Κώδικα για ειδική μεταχείριση και προστασία δανειοληπτών που βρίσκονται σε ειδική αδυναμία (disabled) όπως αυτά οριζονται με βάση ευρωπαϊκή οδηγία (ανάπηροι, ειδικά προβλήματα υγείας κ.λπ.).
Ετσι, κάθε τράπεζα θα αναπτύξει ένα δικό της εσωτερικό σχέδιο για τη διαχείριση των κόκκινων δανείων, το οποίο θα υποβάλει στην Τράπεζα της Ελλάδος. Η τελευταία θα εκδώσει ένα γενικό πλαίσιο κατευθυντήριων γραμμών, το οποίο, όμως, δεν θα περιλαμβάνει συγκεκριμένα όρια και υποχρεώσεις των τραπεζών σχετικά με το ποια «εργαλεία» θα χρησιμοποιούν σε κάθε περίπτωση.

Ο Κώδικας Δεοντολογίας, προβλέπει διάφορες δυνατότητες ρύθμισης των δανείων, όπως η επιμήκυνση στο χρόνο ή ακόμη και η διαγραφή μέρους της οφειλής, αλλά δεν περιλαμβάνει συγκεκριμένα κριτήρια για το ποια λύση θα εφαρμόζεται σε κάθε περίπτωση -κάτι που θα το αποφασίζουν οι τράπεζες.
Ο Κώδικας Δεοντολογίας για παράδειγμα προβλέπει τη λύση του διαχωρισμού ενός δανείου σε δύο τμήματα: ένα που θα εξυπηρετείται, με βάση τις δυνατότητες του δανειολήπτη και ένα άλλο που θα «παγώνει» για μερικά χρόνια, οπότε θα επανεξετάζεται η οικονομική κατάσταση του δανειολήπτη. Ο Κώδικας, όμως, δεν θα διευκρινίζει σε ποιες περιπτώσεις θα πρέπει να εφαρμόζεται η λύση αυτή και σε ποιες όχι, κάτι που θα αφήνεται στη διακριτική ευχέρεια της τράπεζας.

Έτσι, στον Κώδικα Δεοντολογίας, για παράδειγμα, θα υπάρχει η γενική πρόβλεψη ότι η τράπεζα θα πρέπει να προτείνει μια ρύθμιση στον δανειολήπτη ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητές του και με βάση τις «εύλογες δαπάνες διαβώσης», αλλά δεν θα διευκρινίζει τι ακριβώς θα γίνεται εάν το εισόδημα που απομένει επαρκεί για την αποπληρωμή του δανείου.
Στην περίπτωση αυτή, βέβαια, οι δανειολήπτες έχουν τη δυνατότητα προσφυγής στον «Νόμο Κατσέλη» για προστασία της πρώτης κατοικίας, εφόσον καλύπτουν ορισμένες προϋποθέσεις. Με ετήσιο εισόδημα ίσο με τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης προσαυξημένες κατά 70%, ήτοι περίπου 25.000 ευρώ ετησίως και αξία σπιτιού μέχρι 180.000 ευρώ για τον άγαμο το δικαστήριο μπορεί να αποφασίσει εκείνο για τους όρους αποπληρωμής του δανείου, με προστασία της πρώτης κατοικίας. Εάν ο δανειολήπτης έχει ακόμα χαμηλότερο εισόδημα (15.300 ευρώ ετησίως) και σπίτι αξίας μέχρι 120.000 ευρώ, τότε το Δημόσιο μπορεί να καλύψει ένα μέρος της δόσης του δανείου μετά τη ρύθμιση που θα αποφασίσει το Δικαστήριο.
Με τα δεδομένα αυτά, όμως, μένει εκτός νομικής προστασίας ένα σημαντικό τμήμα δανειοληπτών οι οποίοι εάν δεν «τα βρουν» με τις τράπεζες το επόμενο διάστημα θα αντιμετωπίσουν την προοπτική της κατάσχεσης και του πλειστηριασμού.

Ένα ερώτημα, επομένως, είναι με ποιο τρόπο θα ελέγχεται κατά πόσον δεν υπάρχει διακριτική ή δυσμενής μεταχείριση ιδιαίτερα καθώς ο Κώδικας δεσμεύσει όχι μόνο τις τράπεζες, αλλά και τις εταιρείες (funds) που θα αγοράσουν τα δάνεια.
Τι θα γίνεται σε περιπτώσεις, για παράδειγμα, που το δάνειο αφορά ένα ακίνητο-φιλέτο και ο κάτοχος του δανείου θα έχει κίνητρο να το πουλήσει σε πλειστηριασμό ή με περιπτώσεις εταιρειών που θα αγοράσουν δάνεια και θα θέσουν ως στόχο την άμεση αποκόμιση κερδώνμ, αντί για τη μακροχρόνια απόδοση μέσα από ρυθμίσεις;
Σε κάθε περίτπωση, πηγές της Τράπεζας της Ελλάδος έλεγαν ότι η διαδικασία θα επανεξετάζεται κάθε τρίμηνο με βάση τις εκθέσεις των τραπεζών για τις διαδικασίες που έχουν υιοθετήσει και τον απολογισμό των δράσεων για τα κόκκινα δάνεια, οπότε θα γίνονται και οι αναγκαίες προσαρμογές.

Ο εξωδικαστικός συμβιβασμός

Το δεύτερο επίπεδο παρεμβάσεων, αφορά τη νομοθετική ρύθμιση για τις διαδικασίες του εξωδικαστικού συμβιβασμού οι οποίες αφορούν κυρίως τα επιχειρηματικά δάνεια και στην ουσία ανοίγουν το δρόμο για μαζικές αναδιαρθρώσεις και μεταβίβαση των επιχειρήσεων σε ενδιαφερόμενους επενδυτές, είτε τα hedge funds που εστιάζουν περισσότερο στο βραχυπρόθεσμο κέρδος, είτε για τα private equity που ενδιαφέρονται για την εξαγορά επιχειρήσεων, την αναδιάρθρωσή τους και τη μεταβίβασή τους μετά από κάποια χρόνια.
Με νομοθετική ρύθμιση θα θεσπιστούν διαδικασίες μέσα από τις οποίες οι τράπεζες θα μπορούν να διαγράφουν οφειλές, υπό προϋποθέσεις, χωρίς τα στελέχη που υπογράφουν τις σχετικές αποφάσεις να αντιμετωπίζουν ποινικές ή αστικές ευθύνες.
Η ρύθμιση αυτή κρίνεται απαραίτητη για να προχωρούν οι τράπεζες σε γενναίες αναδιαρθρώσεις των δανείων σε περιπτώσεις επιχειρηματικών δανείων, για παράδειγμα, όπου η εταιρεία κρίνεται βιώσιμη και παρουσιάζεται επιχειρηματικό σχέδιο. Επίσης, θα ρυθμιστεί και η διαδικασία μετοχοποίησης των δανείων, από τις τράπεζες, ακόμα και και χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των παλαιών μετόχων.
Ο στόχος των παρεμβάσεων αυτών είναι να ανοίξει ο δρόμος για την ουσιαστική αναδιάρθρωση των επιχειρηματικών δανείων και τη μεταβίβασή τους σε ξένες εταιρείες επενδύσεων, καθώς θα διευκολυνθούν οι χειρισμοί σε όλα τα επίπεδα. Εάν για παράδειγμα εκδηλώνει ένας ξένος επενδυτής ενδιαφέρον για μια εταιρεία που είναι υπερχρεωμένη αλλά θεωρείται ότι έχει πιθανότητες ανάκαμψης, θα μπορεί να υποβάλει ένα επιχειρηματικό σχέδιο το οποίο θα προβλέπει την εξυγίανση της εταιρείας, αλλά με μικρότερο δανεισμό. Εάν η τράπεζα αποδέχεται το σχέδιο στην ουσία η εταιρεία θα αλλάζει χέρια με ένα «κούρεμα» των δανείων.
Μέχρι σήμερα παρότι επιτρέπεται η πώληση των δανείων, τα τραπεζικά στελέχη δεν υπέγραφαν τέτοιες αναδιαρθρώσεις διότι θα ήταν ενδεχομένως υπόλογα είτε για απιστία έναντι της τράπεζες είτε για διακριτική μεταχείριση έναντι άλλων εταιρειών.