Δύσκολη ισορροπία στη χώρα των αντιθέσεων (Άρθρο)

του Πιέρρου Τζανετάκου

Είχε επισημανθεί κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου για το δημοψήφισμα στην Τουρκία, ότι αμφότερα τα «στρατόπεδα» και δη αυτό του «Ναι» κινούνταν σε μια έντονα διχαστική λογική με επικίνδυνες και εν πολλοίς ανεξέλεγκτες προεκτάσεις. Λογικό επακόλουθο ήταν να προκύψει από τις κάλπες ένα διχαστικό αποτέλεσμα, σε μια εξαιρετικά δύσκολη για τη χώρα πολιτική και οικονομική συγκυρία.

Ανέκαθεν η Τουρκία ήταν μια χώρα έντονων

αντιθέσεων και ο ρόλος του εκάστοτε ηγέτη να συνθέτει και όχι να διαχωρίζει ήταν εξαιρετικά δύσκολος. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην επιβολή πολλών καταναγκαστικών καθεστώτων, αλλά και στις διαρκείς προσπάθειες κατασκευής και διατήρησης (κατά Χομπσμπάουμ) μιας κοινής- παντουρκικής ιδεολογίας, με μαγιά τον εθνικισμό. Αυτό που ένωνε πάντοτε τους Τούρκους ήταν η αγάπη που τους κληρονόμησε ο Κεμάλ για την πατρίδα.

Ο Ερντογάν θεωρούσε πως μέσω του χθεσινού δημοψηφίσματος θα καθιερωνόταν στις συνειδήσεις των Τούρκων πολιτών ως ο συνεχιστής του Κεμάλ, με διαφορετικό όμως πρόσημο: Αυτό του νεοθωμανικού ισλαμισμού- πασπαλισμένου με μια δόση μεγαλοϊδεατισμού- υπό τη σκέπη του οποίου θα όφειλαν να ενωθούν οι συμπατριώτες του για να βαδίσουν στο δύσβατο δρόμο που καταλήγει στα 100α γενέθλια της Τουρκικής Δημοκρατίας, το 2023.

Ο στόχος όμως δεν επετεύχθη. Αυτό που αναδείχθηκε από το δημοψήφισμα ήταν μια επί της ουσίας τριχοτομημένη χώρα. Οι πιστοί στον Ερντογάν «μαύροι Τούρκοι» της Ανατολίας από τη μία, οι «λευκοί Τούρκοι» των αστικών κέντρων από την άλλη, και στη μέση οι καταπιεσμένοι Κούρδοι της νοτιανατολικής περιφέρειας. Τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα, καθώς η αντιπολίτευση αμφισβητεί το αποτέλεσμα, γεγονός που σίγουρα θα επιφέρει περισσότερη αστάθεια.

Σε αυτήν την τριχοτομημένη χώρα τα περιθώρια για τον Ερντογάν στενεύουν όλο και περισσότερο. Κι αυτό διότι ο Τούρκος πρόεδρος έχει ν’ αντιμετωπίσει δύο τεράστιες προκλήσεις.

Πρώτη πρόκληση είναι το Κουρδικό Ζήτημα και οι επιπτώσεις που θα έχει στο εσωτερικό μια πιθανή ίδρυση Κουρδικού κράτους στο μαλακό υπογάστριο της Τουρκίας. Η συνεχιζόμενη εμφυλιοπολεμική δράση του Τουρκικού Στρατού στα νοτιοανατολικά της χώρας επιτείνει το διχασμό των δύο πλευρών και οδηγεί μαθηματικά στην ολοένα ενεργότερη ριζοσπαστικοποίηση του κουρδικού στοιχείου. Σε περίπτωση που τα σχέδια Αμερικανών και Ισραηλινών για τη ντε φάκτο νομιμοποίηση Κουρδικής διοίκησης με γεωγραφικά όρια ολοκληρωθούν, τότε κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει τι θα πράξουν οι Κούρδοι της Τουρκίας. Το Κουρδικό πάντα λειτουργούσε ενωτικά για τους υπόλοιπους Τούρκους, καθώς αστοί, εθνικιστές και ισλαμιστές αποστρέφονταν δίχως άλλο την ιδέα μιας κουρδικής απόσχισης. Παράλληλα πολλοί Κούρδοι ήταν κάποτε ψηφοφόροι του ΑΚΡ. Και τα δύο αυτά σημαντικά ενωτικά στοιχεία φαίνεται πως πλέον ανατρέπονται θεαματικά.

Δεύτερη πρόκληση είναι η επαναφορά της οικονομίας σε ασφαλείς ράγες. Ο Ερντογάν γνωρίζει τη σημασία που έχει η πορεία της οικονομίας για το γενικότερο κλίμα στη χώρα και θεωρεί πως μεγάλο μέρος των χθεσινών απωλειών του στο δημοψήφισμα οφείλονται στην αρνητική κατάσταση που επικρατεί τους τελευταίους μήνες. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 2003 και μετά, η εκτόξευση των οικονομικών δεικτών σε όλη τη χώρα, μαζί με τη δημιουργία μιας νέας αστικής- βιομηχανικής τάξης από τις ανατολικές περιοχές, ήταν τα κύρια στοιχεία που έφεραν στον Ερντογάν 11 συναπτές εκλογικές νίκες. Σε αυτές τις νίκες- και στα πολλές φορές συντριπτικά ποσοστά- συνέβαλε και σημαντικό μέρος της παραδοσιακής κεμαλικής αστικής τάξης, η οποία κινείται με βάση τα οικονομικά συμφέροντά της. Τώρα που οι Τούρκοι αστοί βλέπουν την οικονομία να κατακρημνίζεται, την τουρκική λίρα σε ιστορικά χαμηλά, τις άμεσες επενδύσεις να σημειώνουν πτώση περίπου 50% και τον τουρισμό να συρρικνώνεται δραματικά, είναι οι πρώτοι που εγκαταλείπουν τον Ερντογάν, αναζητώντας νέα πολιτικά στηρίγματα.

Μετά, λοιπόν, τη συγκολλητική ουσία που χάριζε στον Τούρκο πρόεδρο το Κουρδικό, φαίνεται πως θ’ απολέσει και την υπέρ-κομματική και δια-πολιτική ευεργεσία μιας δυνατής οικονομίας. Η πολιτική καταπίεση και η κομματική προπαγάνδα ποτέ δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν διαλυτικά για τη συνοχή της Τουρκικής Δημοκρατίας. Οι δύο προκλήσεις, όμως, που έχει ν’ αντιμετωπίσει ο Ερντογάν ενδεχομένως να οδηγήσουν σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις, γεγονός που φυσικά αφορά και την Ελλάδα.