Κριτική και Θρησκεία

Παρατηρούμε εδώ και καιρό σε διεθνές επίπεδο το εξής φαινόμενο: όταν κάποιος κάνει κριτική σε θρησκευτικό θεσμό (για την α’ ή β’ πράξη κάποιου οργάνου του) κατηγορείται για ρατσισμό και φοβικό σύνδρομο. Φτάνει, για παράδειγμα, κάποιος να κρίνει έναν ιερωμένο, κι αμέσως του προσθέτουν το «αντί», θεωρώντας τον εχθρό της θρησκείας.

Το φαινόμενο αυτό που αγγίζει συνολικά μονοθεϊστικές και μη θρησκείες, στηρίζεται στη στρατηγική της ενοχής: ενοχοποιείται κάποιος εξ ορισμού, μ’ αποτέλεσμα ο επόμενος που θα βρεθεί στη θέση του να σκεφτεί πολύ πριν εκφέρει την κριτική του για το α’ ή β’ θρησκευτικό θέμα. Η κριτική, από το ρήμα κρίνω, που σημαίνει διαχωρίζω, επιλέγω, είναι η μεγάλη προσφορά της Δημοκρατίας. Επιλέγοντας ανάμεσα σε διαφορετικά κριτήρια, κρίνεις. Κι αυτό δεν σημαίνει ότι είσαι κακόπιστος. Πολλοί μάλιστα απ’ όσους το κάνουν, πιστεύουν ότι το κάνουν για να προστατέψουν ό,τι κρίνουν από μία στραβή του πορεία. Ο Σωκράτης μέσω της «απορίας» εισήγαγε την κριτική στάση. Σπέρνοντας λογική αμφιβολία και διαλεκτική σκέψη, μετέτρεψε την κριτική σε εργαλείο ανθρώπινης αυτογνωσίας. Μεταφέροντας το επίπεδο της «απορικής» αναζήτησης από τη φύση και τον Κόσμο στον Ανθρωπο, ο Σωκράτης θεμελίωσε την «ηθική» στάση στη ζωή, δηλαδή μας ώθησε ν’ αναρωτηθούμε για το ποιο δρόμο να επιλέξουμε για να ζήσουμε σύμφωνα με το αγαθό του καλού. Αλλά κι ο Νίτσε, πατέρας της νεωτερικής κριτικής, μέσα από τη «φιλοσοφία του σφυριού» (να σπάμε δηλαδή με το σφυρί τα ψευτοϊδεώδη για να ζήσουμε άπλετα την παρούσα ζωή), παρότι τα ‘βαλε με τον Χριστιανισμό, εν τούτοις τον αντιμετώπισε με σεβασμό, κατά τα λεγόμενά του.

Το δικαίωμα κάποιου να κρίνει δεν σημαίνει ότι κρύβει το ρατσιστικό «αντί» στις κρίσεις του (π.χ. αντίχριστος, αντισημίτης, αντισλαμιστής κ.λπ.), εκτός κι αν εκφραστεί ανοιχτά, οπότε είναι φανερό. Το δικαίωμα της κριτικής (καλόπιστης ή κακόπιστης) είναι αναφαίρετο δικαίωμα του κάθε πολίτη. Το αν έχει αληθινή ή όχι βάση αυτή η κριτική, δεν αφορά το ίδιο το δικαίωμα, πού ’ναι από τα θεμελιώδη συστατικά ενός ελεύθερου δημοκρατικού ατόμου.

Ειδικά σήμερα, σε μία δύσκολη παγκοσμίως εποχή, η Δημοκρατία μάς παρουσιάζεται παρά τις όποιες ελλείψεις ή αδυναμίες της σαν το μόνο κοινωνικο-πολιτικό σύστημα που μπορεί να πετύχει τη δημιουργική σύνθεση μεταξύ των διαφορετικών αντιλήψεων σ’ εθνικό ή διεθνές επίπεδο. Σήμερα πρέπει περισσότερο από ποτέ να την προστατεύσουμε. Κι αυτό δεν μπορεί να γίνει δίχως την ατομική ασφάλεια του δικαιώματος της κριτικής, πού ’ναι δομικό στοιχείο της Δημοκρατίας.