Το περιοδικό Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης: Εκπαιδευτική διαμαρτυρία και εκπαιδευτική Αριστερά

Αν η κοινωνία αποτελεί σύστημα σχέσεων (στην εργασία, στην εκπαίδευση, στο πολιτισμό, στη τέχνη κ.ά.) oι θέσεις των ατόμων (ταξικές και κοινωνικές) θα προσδιορίζουν σε σημαντικό βαθμό τις δυνατότητες κοινωνικής δράσης. Ποιοι είναι οι παράγοντες (αντικειμενικοί και υποκειμενικοί) που ευνοούν την ανάληψη και ένταση της κοινωνικής δράσης, ή την υποχώρησή της; Με αυτή την έννοια η κοινωνική δράση συνδέεται, ή, βρίσκεται σε ανάδραση με τον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας, τις εργασιακές θέσεις, τη μορφή της εργασίας (αυτόνομη ή, εκτελεστική),

το κύρος της κοινωνικής θέσης (status) κ.ά. Σε τελική ανάλυση η κοινωνική δράση δεν προσδιορίζεται, από εξωιστορικές-εξωκοινωνικές εμπειρίες («φιλοσοφίες ζωής»: εμπειρίες του σώματος και της ψυχής) που περιγράφουν μια ποιητική (εξεγερσιακή) αντίληψη για τα πράγματα αλλά από την κατοχή πόρων (οργανωσιακών, πολιτικών, πολιτισμικών, γνωστικών κ.λπ.).

Είναι προφανές πως οι εκπαιδευτικοί θα διαθέτουν διευρυμένες δυνατότητες ανάληψης κοινωνικής δράσης, απ’ ότι, λόγου χάρη, οι εργάτες, καθώς είναι κάτοχοι μορφωτικών και πολιτισμικών πόρων, αλλά απολαμβάνουν (ή απολάμβαναν), λόγω της κοινωνικής τους θέσης (status) και του περιεχομένου της εργασίας τους (δημιουργική, ημι-αυτόνομη), κοινωνικό κύρος. Οι παράγοντες αυτοί, δηλαδή η θέση τους στον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας («δομή») γίνονται μέσον και προσφέρουν τα μέσα, όπως το έχει θέσει ο A. Giddens, για κοινωνική δράση («δυαδικότητα της δομής»). Συμβάλλουν επίσης στη τόνωση της κοινωνικής αυτοπεποίθησης των εκπαιδευτικών και στην κοινωνική τους αναγνώριση με ότι αυτό συνεπάγεται για την κοινωνική δράση.

Έκανα αυτή την εισαγωγή προσπαθώντας να σκεφτώ και να θεωρητικοποιήσω εν πρώτης ένα εκδοτικό εγχείρημα, όπως είναι το περιοδικό Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης που εκδίδεται αδιαλείπτως από το 1988, εδώ και 30 χρόνια. Σε μεγάλο βαθμό η ύλη του περιοδικού καλύπτει ζητήματα σχετικά με την εκπαίδευση, τα παιδαγωγικά, τις εκπαιδευτικές ανισότητες, το συνδικαλισμό των εκπαιδευτικών, την πολιτική κατάσταση κ.ά. Για μεγάλο μέρος των δασκάλων και καθηγητών, κυρίως στην Επαρχία, όπως ειπώθηκε και στην εκδήλωση για τα 30 χρόνια του περιοδικού (23 Μαρτίου 2018), τα Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης αποτελούν μέσο ενημέρωσης αλλά και πόλο αναφοράς. Συμβάλλουν, δηλαδή, στον κοινωνικό και πολιτικό αυτοπροσδιορισμό των εκπαιδευτικών-αναγνωστών που αισθάνονται περισσότερο μέλη συλλογικότητας. Με αυτή την έννοια πρόκειται για ένα «θεσμό» που προσδιόρισε, ίσως, περισσότερο από κάθε άλλο περιοδικό της εκπαιδευτικής Αριστεράς, τον τύπο και το περιεχόμενο της διαμαρτυρίας των εκπαιδευτικών στην Ελλάδα τις τελευταίες τρεις δεκαετίες (μορφές κινητοποιήσεων, αιτήματα κ.λπ.).

Ωστόσο μια κοινωνιολογική προσέγγιση αυτού του εκδοτικού εγχειρήματος θα όφειλε να εξετάσει πρώτα τη δυναμική της σφαίρας που αυτό εμφανίζεται αλλά και την κοινωνική σύνθεση της «βάσης» του. Πρόκειται για τη σφαίρα αναπαραγωγής (ιδεολογικής) και αφορά μισθωτούς εργαζόμενους (δημόσιους υπαλλήλους) που δεν πληρώνονται με μεταβλητό κεφάλαιο (όπως οι εργάτες) αλλά από τα έσοδα του κράτους (κοινωνικό πλεόνασμα). Τα τελευταία χρόνια, δεκαετία ‘2000 και ‘2010 διευρύνεται, κυρίως μετά την οικονομική κρίση, και εδώ η ανεργία και εργασιακή επισφάλεια. Οι διορισμένοι εκπαιδευτικοί έχουν απολέσει επίσης (εξαιτίας των μνημονιακών περικοπών), μεγάλο μέρος του μισθού τους ενώ υποβαθμίστηκε (αποειδικεύτηκε) εν μέρει το περιεχόμενο της εργασίας τους που γίνεται τώρα περισσότερο εκτελεστική-τεϊλορική. Μάλιστα μέσω της εισαγωγής μηχανισμών αξιολόγησης των εκπαιδευτικών και τυποποίησης του εκπαιδευτικού έργου, η διαχείριση και ο έλεγχος της εκπαιδευτικής διαδικασίας (γνώση, διδακτικές πρακτικές κ.λπ.) και ο έλεγχος της εργασίας τους θα περάσει στη διοίκηση (διευθυντές κ.ά.). Επίσης η εργασία του/της εκπαιδευτικού έχει απολέσει σε κοινωνικό κύρος, κυρίως λόγω της εμπορευματοποίησης των δημόσιων αγαθών, επομένως και της εκπαίδευσης, αλλά και της συνακόλουθης απαξίωσης των Δημοσίου ως παραγωγού αξιών χρήσης.

Όπως διαφαίνεται από τα παραπάνω διακρίνουμε πλέον μια τάση «προλεταριοποίησης» των εκπαιδευτικών και έκπτωσης από την κοινωνική τους θέση. Μέρος αυτών των εκπαιδευτικών συγκροτεί σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική βάση της εκπαιδευτικής διαμαρτυρίας αλλά και το αναγνωστικό κοινό των Αντιτετραδίων αλλά και άλλων περιοδικών (κυρίως ηλεκτρονικών) της εκπαιδευτικής Αριστεράς, πράγμα που συμβάλλει με τη σειρά του, τουλάχιστον σε επίπεδο προγραμματικής, σε μια ριζοσπαστικοποίηση της εκπαιδευτικής κοινότητας. Μια αντίστοιχη ριζοσπαστικοποίηση προκάλεσε σε άλλες χώρες επίσης η εισαγωγή της αξιολόγησης (Πορτογαλία, Ισπανία, Μ. Βρετανία κ.ά.) και άλλων «μεταρρυθμίσεων» στο εκπαιδευτικό σύστημα. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί επίσης, -και με δεδομένη τη πολιτική ταυτότητα των μελών του Ομίλου Εκπαίδευσης Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης που εκδίδει το περιοδικό-, ο καθοδηγητικός και συντονιστικός ρόλος των Αντιτετραδίων στις μεγάλες κινητοποιήσεις των εκπαιδευτικών (κατάργηση της επετηρίδας 1998, απεργίες διαρκείας των καθηγητών 1988, 2001, απεργία δασκάλων 2006 κ.λπ.) αλλά και το γεγονός ότι οι Παρεμβάσεις, συνδικαλιστικό σχήμα της εκπαιδευτικής Αριστεράς αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη παράταξη στην ΟΛΜΕ. Μάλιστα οι Παρεμβάσεις με 16,54% είναι, με πρώτη τη ΔΑΚΕ (ΝΔ) (30,75), ακριβώς μετά τη ΣΥΝΕΚ (ΣΥΡΙΖΑ) (22,80%). Είναι όμως μπροστά από την ΑΣΕ (ΠΑΜΕ) (14,2%) και την ΠΕΚ (πρώην ΠΑΣΚ)( 9.30%).

Αν από τα παραπάνω μπορεί να προσδιοριστεί σε ένα βαθμό αντικειμενικά η κοινωνική βάση της εκπαιδευτικής διαμαρτυρίας και κατ’ επέκταση το κοινωνικό «ακροατήριο» του περιοδικού των Αντιτετραδίων της Εκπαίδευσης, θα είχε ιδιαίτερη σημασία να αναδειχτούν οι λόγοι που συνέβαλλαν στην έκδοση του περιοδικού που σίγουρα σχετίζονται με την κατάσταση της εκπαιδευτικής κοινότητας στη χώρα μας από την δεκαετία του ’80 ως τις ημέρες μας. Συνεπώς μια εθνογραφία της κοινωνικής δράσης και της εκπαιδευτικής διαμαρτυρίας, όπως την βιώνουν και την νοηματοδοτούν τα υποκείμενα, όπως, και ποιο νόημα δίνουν στην εκπαιδευτική πράξη αλλά και πως αυτοπροσδιορίζονται κοινωνικά τα ίδια, ως δάσκαλοι, ως καθηγητές κ.λπ. θα μπορούσε να μας δείξει ότι δεν μπορούν να μας πουν τα αντικειμενικά στοιχεία.

Όπως έχει μάλιστα καταδειχτεί σε πολλές εθνογραφικές έρευνες «ιθαγενείς κατηγορίες» (κατηγορίες σκέψης και ανάλυσης των ίδιων των υποκειμένων) μπορούν να αναδείξουν, -χωρίς εμβολισμούς και «χειραγώγηση» της υποκειμενικής εμπειρίας, απ’ έξω (από την επιστήμη)-, τις υποκειμενικές νοηματοδότησεις («πυκνή γραφή») (Cl. Geertz). Κατά κάποιο τρόπο ιθαγενείς κατηγορίες, μέσω των οποίων τα υποκείμενα συγκροτούν και νοηματοδοτούν τον κοινωνικό κόσμο (διϋποκειμενικότητα), όπως, «μάχιμος εκπαιδευτικός», «κινηματική δράση», «να αναπνέεις την κιμωλία της τάξης», «ή, εμείς ή, αυτοί», «ότι είπαμε, ισχύει» κ.ά., δείχνουν τις αρχές που υποβαστάζουν αξιακά-ηθικά την εκπαιδευτική πράξη αλλά και καθοδηγούν τη δράση των υποκειμένων. Σε μεγάλο βαθμό αυτές οι νοηματοδοτήσεις του κοινωνικού κόσμου, σε συνάρτηση με την αντίστοιχη πολιτική κοινωνικοποίηση των μελών του Ομίλου Εκπαίδευσης Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης που εκδίδει το περιοδικό, διαμορφώνουν ένα απόθεμα κοινωνικού ψυχισμού με συνέπεια, στράτευση και επιμονή που εξωθεί την κοινωνική δράση στα όριά της. Αυτός ο κοινωνικός ψυχισμός φαίνεται να προσδιορίζει πάλι τις μορφές και τον χαρακτήρα των κινητοποιήσεων (διαδηλώσεις, απεργίες κ.λπ.).

Ωστόσο, εκτός από την εξέταση των αντικειμενικών («δομικών») και υποκειμενικών παραγόντων που συνέβαλλαν, όπως παραπάνω δείξαμε, στην έκδοση και στην ενεργητική παρουσία των Αντιτετραδίων της Εκπαίδευσης για πάνω από 30 χρόνια στην εκπαιδευτική πραγματικότητα της χώρας μας θα βοηθούσε επίσης η εξέταση πολιτισμικών-γενεακών κύκλων που τέμνουν την κοινωνική βιογραφία των εκπαιδευτικών (κυρίως καθηγητών) από την περίοδο του αμφιθεάτρου. Δηλαδή από την περίοδο των σπουδών τους (Πολυτεχνείο ‘73, κίνημα καταλήψεων ‘78, κατάληψη Χημείου ’85 κ.ά). Αυτή (η κοινωνική βιογραφία) διαμορφώνεται σε μια περίοδο που η εκπαίδευση αποτελεί για την Ελληνική κοινωνία «αυταξία», καθώς φαίνεται πως διασφαλίζει την επαγγελματική αποκατάσταση, επομένως την κοινωνική «ανέλιξη». Η περίοδος αυτή ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με την ανάδειξη της εκπαίδευσης σε δημόσιο αγαθό και αντιστοιχεί στην πρώτη περίοδο διακυβέρνησης της χώρας από το ΠΑΣΟΚ (δεκαετία ΄80).

Κατά κάποιο τρόπο η εκπαιδευτική διαμαρτυρία ακολουθεί σε ένταση και δυναμισμό την ανάδειξη της εκπαίδευσης σε δημόσιο αγαθό που διασφαλίζει στους κατόχους πτυχίων, όπως πριν αναφέραμε, το διορισμό στην εκπαίδευση (επετηρίδα). Αντίθετα από τη δεκαετία του ΄90 και μετά, όταν αρχίζει πλέον η περίοδος αποχαρακτηρισμού της εκπαίδευσης ως δημόσιου αγαθού (δεκαετία ‘90), με το πτυχίο να χάνει σε αντίκρισμα στην αγορά εργασίας, αρχίζει, με την επέκταση μάλιστα της επισφαλούς εργασίας (αναπληρωτές, ωρομίσθιοι, κ.ά.) και την αναστολή των διορισμών (κυρίως μετά την οικονομική κρίση), να φθίνει και η ένταση των συνδικαλιστικών αγώνων των εκπαιδευτικών.

Σε αυτό το κείμενο προσπάθησα, παρακολουθώντας ένα εκδοτικό εγχείρημα (Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης), να διατυπώσω κάποια ερευνητικά ερωτήματα όσον αφορά στη μορφολογία της εκπαιδευτικής διαμαρτυρίας αλλά και στον κατ’ εξοχήν φορέα της, στην εκπαιδευτική Αριστερά. Ωστόσο η εκπαιδευτική Αριστερά ως κοινωνικό υποκείμενο συγκροτείται στη σφαίρα της αναπαραγωγής (ιδεολογικής), πράγμα που προσδιορίζει και τι μπορεί να κάνει. Παρόλα αυτά μεγάλα τμήματα της εκπαιδευτικής Αριστεράς αναδεικνύουν σε πεδίο κοινωνικής δράσης τη σφαίρα που αυτά συγκροτούνται κοινωνικά (εποικοδόμημα). Έμμεσα αλλά σαφώς υπονοείται πως η αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων θα προκύψει, όπως διατείνεται η θεωρία της «μεταβιομηχανικής κοινωνίας» στις διάφορες εκδοχές της («ΕΤΕ», «κοινωνία της γνώσης», πληροφορικός καπιταλισμός» κ.ο.κ.), από εδώ. Συνεπώς ο κοινωνικός αγώνας παίρνει, εφόσον τα κοινωνικά υποκείμενα συγκροτούνται στη σφαίρα της γνώσης (και όχι στη σφαίρα της εργασίας), τα χαρακτηριστικά ενός αγώνα για ηγεμονία με τους εκπαιδευτικούς να λειτουργούν ως «πολιτισμικοί εργάτες» (P. Freire) ή, ως «αναμορφωτές διανοούμενοι» (H. Giroux, S. Aronowitz κ.ά.), συμβάλλοντας (ξεκινώντας από την εκπαίδευση και την εκπαιδευτική πράξη» στην αποπραγμοποίηση της κοινωνικής συνείδησης (να μη φαίνεται ως φυσική κατάσταση). Μια σημαντική παράμετρος αυτού του αγώνα είναι και η απονομιμοποίηση του κυρίαρχου λόγου για την εκπαίδευσης (εξεταστικό, αξιολόγηση κ.λπ.) στην οποία έχει συμβάλλει επίσης το περιοδικό Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης.

Θανάσης Αλεξίουhttp://www.alfavita.gr/sites/default/files/styles/special_edition_image/public/antitetradia-.jpg?itok=yWpmWZXuhttp://www.alfavita.gr/sites/default/files/styles/medium/public/poreia_1_16_0.jpg?itok=PSEDZ8xsΆρθραΕτικέτες: αριστεράαντιτετράδια της εκπαίδευσηςΘανάσης Αλεξίουεκπαιδευτική διαμαρτυρίαΩστόσο η εκπαιδευτική Αριστερά ως κοινωνικό υποκείμενο συγκροτείται στη σφαίρα της αναπαραγωγής (ιδεολογικής), πράγμα που προσδιορίζει και τι μπορεί να κάνει.