Προμηθέας Δεσμώτης – Πνεύμα Αδέσμευτο

Ένα πρωί, στα πίσω χρόνια τα παλιά, καρφώσανε τον γίγαντα στο βράχο του Καυκάσου. Και φαίνεται ότι για τον Αισχύλο -2400 χρόνια περίπου πριν τον Ναζίμ Χικμέτ- δεν υπάρχει τίποτα πιο εκπληκτικό, πιο επιβλητικό, πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο, παρά κάποιος που τον μποδίζουν να βαδίζει, κάποιος που τον αλυσοδένουνε.

Του Αντώνη Γαζάκη

Φτιάχνει, λοιπόν, μια τραγωδία όπου ο Προμηθέας ως άλλος Ελεύθερος Πολιορκημένος διακηρύσσει με όλους τους τρόπους ότι “όσες κι αν χτίζουν φυλακές, κι αν ο κλοιός στενεύει, ο νους

ΤΟ ΕΡΓΟ:

Ο “Προμηθέας Δεσμώτης” του Αισχύλου είναι μια τραγωδία η οποία, όπως υπαινίσσεται και η εισαγωγή μας, έχει λειτουργήσει αρχετυπικά μέχρι τις μέρες μας, εμπνέοντας και συνομιλώντας διακειμενικά με ένα πλήθος έργων που μιλούν για την εξουσία, την πρωτοπορία, την ελευθερία του πνεύματος, για τις βαθύτερες πτυχές της ανθρώπινης κατάστασης. Αυτή τη διακειμενικότητα όχι μόνο τη λαμβάνει υπόψη, αλλά την αξιοποιεί και με το παραπάνω η σπουδαία παράσταση του ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων, σε σκηνοθεσία Κώστα Φιλίππογλου, που είδαμε στο Θέατρο Δάσους (Θεσσαλονίκη, 27/8). Μια παράσταση που δίνει πολλές και καλές απαντήσεις στην ερώτηση “πώς ανεβάζουμε σήμερα μια αρχαία τραγωδία;”. Και, μάλιστα, μια τραγωδία που δεν έχει ούτε ουσιαστική δράση, ούτε τραγική κορύφωση, ούτε κάθαρση με την “τυπική” έννοια του όρου.

Η ΥΠΟΘΕΣΗ:

Η πλοκή της τραγωδίας είναι λίγο-πολύ γνωστή: ο Προμηθέας, παλιός σύμμαχος του Δία στον πόλεμο εναντίων των Τιτάνων, οδηγείται από το Κράτος και τη Βία στον Καύκασο για να αλυσοδεθεί εκεί από τον Ήφαιστο, κατ” εντολή του Δία, επειδή έδωσε τη φωτιά στους ανθρώπους. Στο πλευρό του έρχονται συγκινημένες από το βάσανό του οι Ωκεανίδες (ο Χορός του έργου) και έτσι αλυσοδεμένο τον επισκέπτονται διαδοχικά ο Ωκεανός, για να του συστήσει να μη συνεχίσει να βρίζει το Δία και να βάλει μυαλό, η Ιώ, η βασιλοπούλα του Άργους που ερωτεύτηκε ο Δίας και την κατατρέχει η Ήρα και, τέλος, ο αγγελιαφόρος του Δία, ο Ερμής, που απαιτεί από τον Προμηθέα την αποκάλυψη ενός μυστικού o Προμηθέας για κάτι που επιβουλεύεται τη μοίρα του βασιλιά των θεών. Ο Προμηθέας διώχνει τον Ωκεανό, συμπονά και βοηθά την Ιώ, και εξευτελίζει τον Ερμή, αναλαμβάνοντας, έτσι, την ευθύνη για τη συνέχιση του μαρτυρίου του.

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ:

Όπως είναι φανερό από την υπόθεση της τραγωδίας, το σημαντικότερο πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει ο κάθε σκηνοθέτης που καταπιάνεται μαζί της είναι η φαινομενικά διπλή στατικότητά της, σε βαθμό ακινησίας σχεδόν: από τη μια, ο Προμηθέας, που είναι σε όλη τη διάρκειά της ακίνητος, δεμένος στο βράχο, και από την άλλη, τα σημαντικά γεγονότα του μύθου να έχουν συμβεί πριν αυτή ξεκινήσει (ή ακριβώς στην αρχή της). Ο Κώστας Φιλίππογλου με την ομάδα του αντιλήφθηκαν πολύ εύστοχα ότι η ουσιαστική δράση της τραγωδίας αυτής βρίσκεται στον, πολύσημο και ανοιχτό σε ερμηνείες, λόγο του Προμηθέα. Έτσι, πατώντας πάνω στην εξαιρετική μετάφραση του Γιώργου Πλανά -ποιητική και σύγχρονη ταυτόχρονα- έπλασαν μια παράσταση γεμάτη κίνηση, κίνηση από την οποία δεν ξεφεύγει ούτε και το αλυσοδεμένο σώμα του Τιτάνα.

Αυτή η κίνηση περιστρέφεται γύρω από ένα εμπνευσμένο σκηνικό, μινιμαλιστικό, αλλά απολύτως λειτουργικό, και μέσα στο πνεύμα της σκηνοθεσίας. Δυο ντουζίνες καρέκλες (μια από τις ευτυχέστερες στιγμές της παράστασης όπου η χορογραφία αξιοποιεί πλήρως αυτό το σκηνικό είναι το παιχνίδι με τις καρέκλες κατά την εμφάνιση του Ωκεανού, το οποίο αποδίδει ιδανικά την κίνηση του υγρού στοιχείου). Ένας ψηλός ορθογώνιος τοίχος που αντιπροσωπεύει τον Καύκασο, πάνω στον οποίο θα στηθεί πρώτα ένα σκιάχτρο γίγαντα και θα παραμείνει εκεί καθ” όλη τη διάρκεια του έργου, ενώ ο Προμηθέας-Τάσος Νούσιας θα σταθεί δίπλα και λίγο πιο κάτω, χωρίς δεσμά, σε μια στάση που θυμίζει εσταυρωμένο (οι παραλληλισμοί με τον Ιησού είναι κάτι παραπάνω από διάφανοι σε όλη την παράσταση, πράγμα που δεν ξενίζει, αφού η αναλογία ανιχνεύεται ήδη στο κείμενο του Αισχύλου). Τη θέση αυτή θα αφήσει κάποιες φορές κατά την παράσταση ο ηθοποιός για να ακολουθήσει το δρόμο του πνεύματος του Προμηθέα και των εικόνων που αυτό δημιουργεί.

Στο πλευρό του -ή μάλλον, για να είμαστε ακριβείς, γύρω του- βρίσκεται ο ολιγομελής Χορός των Ωκεανίδων, αποτελούμενος -κυρίως, αφού σ” αυτόν συμμετέχουν κάποιες στιγμές και οι υπόλοιποι ηθοποιοί- από τις δύο κορυφαίες του και πέντε επαγγελματίες χορεύτριες. Η χορογράφος Φρόσω Κορρού, που έχει αναλάβει την κίνηση της παράστασης, τις καθοδηγεί ευφάνταστα σε ένα μεθυστικό στροβίλισμα δημιουργώντας μια εύστοχη αντίστιξη με την ακινησία του Προμηθέα.

Έναν Προμηθέα που τον αποδίδει εξαιρετικά ο Τάσος Νούσιας, χωρίς να καταφεύγει σε ευκολίες. Λιτός και ουσιαστικός, με τεράστια εκφραστική οικονομία, ο Νούσιας δείχνει να έχει καταδυθεί βαθιά στον προμηθεϊκό λόγο για να αναδυθεί φέρνοντας μαζί του στο κοινό, χωρίς περιττά στολίδια, έναν χαρακτήρα ταυτόχρονα υψηλό και γήινο, θεϊκό και ανθρώπινο αντάμα. Με δουλεμένη την κάθε φράση που αρθρώνει, μας προσφέρει μια ερμηνεία ανοιχτή να ερμηνευτεί από τους θεατές με πολλαπλούς τρόπους. Στον Προμηθέα του βρίσκουμε τον αλύγιστο αντίπαλο της εξουσίας, τη σοφία, τον ορθό λόγο, τη συμπόνια για τον κατατρεγμένο και τον αδικημένο, αλλά και πάθη, όπως την οργή και τη δίψα για εκδίκηση.

Ο Γεράσιμος Γεννατάς και ο Δημήτρης Κουρούμπαλης που υποδύονται τους υπόλοιπους ανδρικούς ρόλους είναι πολύ καλοί σε γενικές γραμμές, παρότι σε κάποια σημεία ίσως φέρνουν κάτι από την τηλεοπτική τους καριέρα (και μανιέρα). Τα κωμικά στοιχεία που ενσωμάτωσαν στους ρόλους τους πάντως δεν ξενίζουν καθόλου, αντίθετα φωτίζουν καλύτερα την αλαζονεία της εξουσίας και των λακέδων της. Ενδιαφέρον έχει και το σκηνοθετικό εύρημα του ζευγαριού των δυο αλητών (απόηχος του“Περιμένοντας τον Γκοντό”ίσως;) που σχολιάζουν, άμεσα ή έμμεσα, τα τεκταινόμενα σε διαλόγους που θυμίζουν θέατρο του παραλόγου, προσφέροντας ίσως και το ερμηνευτικό κλειδί για τη ματιά του ίδιου του σκηνοθέτη.

Η Μαρλένε Καμίνσκι δίνει μια Ιώ στα όρια της τρέλας που ψάχνει απεγνωσμένα να πιαστεί από κάπου. Η ερμηνεία της κατορθώνει να ενσωματώσει οργανικά ακόμη και την ξενική της προφορά (που αρχικά φέρνει ομολογουμένως μια σχετική αμηχανία στο θεατή) και τη γερμανική της καταγωγή. Οι δύο κορυφαίες του Χορού εκφράζουν αποτελεσματικά τις συναισθηματικές διακυμάνσεις των Ωκεανίδων μπροστά στο μαρτύριο του Προμηθέα, αν και η φωνή της πρώτης από τις δύο (Κατερίνα Λούρα), παρότι αρκετά καθαρή, ακουγόταν ζορισμένη.

Η μουσική των Lost Bodies υπηρετεί πλήρως τις ανάγκες της παράστασης, ενώ ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στα αφαιρετικά και συνάμα πολύ εκφραστικά κοστούμια της παράστασης που τα επιμελήθηκε, όπως και τα σκηνικά, η Κέννυ ΜακΛέλλαν.

Μια σύγχρονη παράσταση αρχαίας τραγωδίας έχει νόημα μόνο όταν κατορθώνει να συνομιλήσει με το κοινό της, απευθύνοντάς του ερωτήματα στα οποία ο κάθε θεατής θα απαντήσει με άλλα ερωτήματα. Ο “Προμηθέας Δεσμώτης” του Κώστα Φιλίππογλου το πετυχαίνει αυτό, γεννώντας μάλιστα ερωτήματα που βρίσκονται στην καρδιά του Ορθού Λόγου, στην ουσία αυτού που κάνει “άνθρωπο τον άνθρωπο”. Ερωτήματα που όλα τους ξεκινούν με το “Γιατί;”.

Ταυτότητα παράστασης

Σκηνοθεσία: Κώστας Φιλίππογλου

Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας

Κίνηση-καλλιτεχνική συνεργασία: Φρόσω Κορρού

Σκηνικά-κοστούμια: Kenny MacLellan

Μουσική: Lost Bodies

Σχεδιασμός φωτισμών: Νίκος Βλασόπουλος

Βοηθός σκηνοθέτις: Εριφύλη Στεφανίδου

Βοηθός σκηνοθέτη: Γιώτα Σερεμέτη

Βοηθοί Σκηνογράφου: Σοφία Κατσουλιέρη, Άννα Σαπουνάκη

Βοηθός Ενδυματολόγου: Ανθούλα Μάμαλου

Φωτογραφίες : Θωμάς Χρυσοχοΐδης

Φωτογραφίες πρόβας/προγράμματος: Κική Παπαδοπούλου

Σχεδιασμός Επικοινωνίας (video, artwork) : ΠΑΝΚ ΤΑΝΚ

Διανομή:

Προμηθέας: Τάσος Νούσιας

Ήφαιστος, Ωκεανός: Γεράσιμος Γεννατάς

Κράτος, Ερμής: Δημήτρης Κουρούμπαλης

Ιώ: Marlene Kaminski

Α’ Κορυφαία Χορού: Κατερίνα Λούρα

Β’ Κορυφαία Χορού: Ίριδα Μάρα

Χορός: Δέσποινα Λαγουδάκη, Χριστίνα Μπίτου, Βιβή Μπουτάτη, Πηνελόπη Μωρούτ, Νατάσα Σαραντοπούλου

Στο χορό συμμετέχει όλος ο θίασος

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ώρα Έναρξης: 21.00

Διάρκεια: 75 λεπτά

Πρόγραμμα Περιοδείας:

Παρασκευή, 11 Σεπτεμβρίου: Ωδείο Ηρώδου Αττικού, Αθήνα

Τετάρτη, 16 Σεπτεμβρίου: Κορυδαλλός, Δημοτικό Θέατρο «Θανάσης Βέγγος»,

Πέμπτη, 17 Σεπτεμβρίου: Κηποθέατρο Παπάγου