Έχουν τσιμεντοποιηθεί και μπαζωθεί περίπου 500 χιλιόμετρα χείμαρροι και ρέματα

Τέσσερις άνθρωποι, τελικά(;), που κυκλοφορούσαν αμέριμνοι το μεσημέρι της αποφράδας Πέμπτης, 22 Οκτωβρίου, σε δρόμους των Δυτικών Προαστίων της Αττικής, χάθηκαν μέσα στα «ορμητικά κύματα», που σκέπασαν τα οδοστρώματα και άφησαν πίσω τους πόνο και καταστροφή…

Αποσβολωμένοι οι πολίτες μπροστά στο διευρυνόμενο μέγεθος της τραγωδίας από την καταιγίδα, που χτύπησε εκείνο το μεσημέρι, προσπαθούν να πάρουν μια απάντηση στο γιατί τέτοιας καταστροφής, υποψιασμένοι ότι σίγουρα δεν ήταν μόνο ο «κακός μας ο καιρός», που έγραψε τις ανθρώπινες τραγωδίες σε Μενίδι, Καματερό και λεωφόρο Δεκελείας.

Μια

πρώτη απάντηση-προσέγγιση επιχείρησε η «Αττική freepress» στο προηγούμενο φύλλο της, κάνοντας αναφορά σε περίπου 80 μπαζωμένα ρέματα, που μοιραία έφεραν την καταστροφή στη δυτική πλευρά του λεκανοπεδίου. Σήμερα, η έρευνα προχωρά με την παράθεση των στοιχείων μελέτης του ΕΜΠ και άλλων φορέων, που έχουν εντρυφήσει στο θέμα «πλημμύρες και Αττική».

Το 1945 τα ανοιχτά ρέματα είχαν μήκος 1.280 χιλιόμετρα-Σήμερα μόλις 434!

Σύμφωνα, λοιπόν, με μελέτη του ΕΜΠ, τα ανοιχτά ρέματα το 1945 είχαν μήκος 1.280 χιλιόμετρα και σήμερα μόλις 434 χιλιόμετρα. Μειώθηκαν, δηλαδή, σε ποσοστό 66,4%. Όπως, μάλιστα, προκύπτει από άλλη μελέτη του ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών), πριν από αρκετά χρόνια, το 80% των νερών της βροχής το απορροφούσε το έδαφος και μόλις το 20% έπεφτε στην θάλασσα, ενώ σήμερα το ποσοστό αυτό έχει αλλάξει δραματικά… Στο όνομα της αντιπαροχής (κατά την δεκαετία του ΄50) και εν συνεχεία για την «εξυπηρέτηση» του αυτοκινήτου, τα ποτάμια αντιμετωπίστηκαν σαν… εμπόδια μέσα στο αστικό περιβάλλον.

Ωστόσο, τα ποτάμια εξακολουθούν να ρέουν κάτω από τους δρόμους της Αθήνας. Σε πολλά κτίρια κατά μήκος του δρόμου αντλούνται και σήμερα νερά με υδραυλικά συστήματα, ενώ γεωτρήσεις του ΙΓΜΕ απέδειξαν ότι οι περισσότεροι δρόμοι της Αθήνας κρύβουν ένα μπαζωμένο ρέμα ή ένα υπόγειο ποτάμι. Ο Ιλισός, ο Ηριδανός, ο Κυκλόβορος, το Λυκόρεμα, ο Βουρλοπόταμος, ο Βοϊδοπνίχτης και ο Αλασσώνας είναι μερικά από αυτά.

Καθίσταται, λοιπόν, σαφές, ότι τα πλημμυρικά φαινόμενα, που συχνά-πυκνά σημειώνονται στο λεκανοπέδιο, δεν αποτελούν «κεραυνό εν αιθρία», αλλά είναι αποτέλεσμα των επιλογών και της στρεβλής ανάπτυξης, που ακολουθήθηκε σε αυτές τις περιπτώσεις.

Και οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί: Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι δομημένες επιφάνειες στην Αθήνα κάλυπταν το 25% του λεκανοπεδίου. Μετά το 1975, το 75% καλύφθηκε από δομημένες επιφάνειες και δρόμους-δίκτυα, ενώ οι ελεύθεροι χώροι αποτελούν, μόλις, στο 4%.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, διέσχιζαν το λεκανοπέδιο 700 χείμαρροι, ποτάμια και ρυάκια. Το 1999, ο αριθμός τους ήταν μικρότερος των 70 (κάτω, δηλαδή και από το 10%) και σήμερα, δεν υπερβαίνουν τα 50. Που χάθηκαν; Μπαζώθηκαν και καταπατήθηκαν. Μόνο στο λεκανοπέδιο της Αττικής έχουν μπαζωθεί και τσιμεντοποιηθεί περίπου 550 χιλιόμετρα ρέματα και χείμαρροι. Κι αυτό, προκειμένου να πραγματοποιηθούν τα «οικιστικά όνειρα» των κατοίκων της Αθήνας, με τις γνωστές συνέπειες που και σήμερα (για πολλοστή φορά) βιώσαμε.

Ο Ιλισός ήταν το μεγαλύτερο ποτάμι, που διέσχιζε την Αθήνα. Ξεκινούσε από τον Υμηττό, για να καταλήξει στην θάλασσα. Παλιά ήταν ανοικτό. Σήμερα, κυλάει εξ ολοκλήρου υπογείως, κάτω από τη Μιχαλακοπούλου, περνάει από την Βασ. Σοφίας (μπροστά από το Παναθηναϊκό Στάδιο), συνεχίζει στην Καλλιρρόης, για να καταλήξει μετά στην Καλλιθέα και στην θάλασσα.

Οι Αθηναίοι θεωρούσαν τον Ιλισό, ιερό και στις όχθες του διατηρούσαν βωμούς πολλών θεών, όπου τελούνταν τα Μικρά Μυστήρια, τα οποία σχετίζονταν τόσο με τα Ελευσίνια, όσο και με Διονυσιακές τελετουργίες. Από το ιερό, αυτό, ποτάμι το μόνο που απομένει σήμερα εμφανές είναι η στεγνή και χορταριασμένη κοίτη του, δίπλα στην οποία είναι χτισμένη η Αγία Φωτεινή του Ιλισού.

Τα ιστορικά «χιλιοτραγουδισμένα» ποτάμια της Αθήνας

Στον Ιλισό χυνόταν ο Ηριδανός, που ξεκινούσε από τον Λυκαβηττό και κατέβαινε από το Κολωνάκι. Κατά τη διάρκεια των εργασιών του Μετρό στην πλατεία Συντάγματος, ανακαλύφθηκε η αρχαία κοίτη του. Ο ποταμός συνεχίζει στις οδούς Μητροπόλεως και Ερμού, στην Αρχαία Αγορά και καταλήγει στον Κεραμεικό.

Την κοίτη του Ηριδανού συνάντησε το Μετρό και στο Μοναστηράκι, γεγονός που ανησύχησε ιδιαίτερα τους υπεύθυνους, καθώς το ποτάμι φούσκωσε κάποιες φορές επικίνδυνα κατά τη διάρκεια των εργασιών.

Ακόμα και σήμερα, ο υπόγειος ποταμός κατεβάζει 20-30 κυβικά νερού την ώρα, ενώ τις βροχερές μέρες το νερό υπερδιπλασιάζεται και από τα νερά του πλημμυρίζει η Ποικίλη Στοά και η Αρχαία Αγορά. Από το Λυκαβηττό ξεκινούσε και ο Βοϊδοπνίχτης, που χωριζόταν, με ένα μέρος του να περνάει από την οδό Δημοκρίτου και την οδό Ακαδημίας προς το Αρσάκειο. Από τα Τουρκοβούνια ξεκινούσε ο Κυκλόβορος, ένας από τους μεγαλύτερους χείμαρρους της Αθήνας, που έφθανε στο Πεδίον του Άρεως και διαμέσου της οδού Μάρνη κατέληγε στην πλατεία Βάθης. Το Παγκράτι και τον Βύρωνα διέσχιζαν ο Αλασσώνας και το ρέμα «Πήδημα της Γριάς» αντίστοιχα.

Στο Φάληρο χύνονταν ο Βουρλοπόταμος (ή Ξηροτάγαρος) και το ρέμα της Πικροδάφνης. Το ρέμα του Ποδονίφτη κυλάει κάθετα τους δήμους Χαλανδρίου, Ψυχικού, Φιλοθέης, Νέας Ιωνίας και Νέας Φιλαδέλφειας, διασχίζει υπόγεια τη Λεωφόρο Κηφισίας και καταλήγει στον Κηφισό.

Οι πανεπιστημιακές μελέτες συγκρίνουν τη σημερινή τσιμεντούπολη με τις παλαιότερες διαμορφώσεις της, όπου γεωργικές εκτάσεις, χωράφια και ποτάμια διέσχιζαν τη γη. Η εικόνα των πανάρχαιων ποταμών, που πότιζαν την Αθήνα και απορροφούσαν τα νερά της βροχής, έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Έτσι, κάθε φορά που βρέχει λίγο παραπάνω, λόγω των επιχωματώσεων και των αλλοπρόσαλλων οικιστικών σχεδίων, τα υπόγεια ποτάμια «φουσκώνουν» και πλημμυρίζουν ολόκληρες περιοχές, υπενθυμίζοντάς την μακραίωνη ύπαρξή τους και «χλευάζοντας» τις όποιες προσπάθειες εξαφάνισής τους.