Γιατί η Δύση έχει τώρα ανάγκη ένα κοσμικό Ιράν - Ο στρατηγικός στόχος και οι παγίδες

Την περασμένη εβδομάδα, το Ισραήλ ξεκίνησε μια μακρόσυρτη αεροπορική εκστρατεία στο Ιράν, επιδιώκοντας κάτι που κανένα κράτος δεν έχει καταφέρει ποτέ: να ανατρέψει μια κυβέρνηση και να εξαλείψει τη βασική στρατιωτική της ικανότητα χρησιμοποιώντας αποκλειστικά την αεροπορική ισχύ.

Η προσπάθεια αυτή, ένας συνδυασμός εκτεταμένων αεροπορικών πληγμάτων και εξελιγμένων δικτύων πληροφοριών, χωρίς τη χρησιμοποίηση χερσαίου στρατού έχει σύμφωνα με αναλυτές διεθνών θεμάτων έναν απώτερο σκοπό που δεν είναι μόνο η ανατροπή του θεοκρατικού

καθεστώτος που επικρατεί εδώ και δεκαετίες στη χώρα αλλά ακόμη περισσότερο η αλλαγή της φυσιογνωμίας του. Στα μάτια των δυτικών ελίτ φαίνεται πως η μετάβαση σ 'ένα κοσμικό Ιράν είναι μονόδρομος για την διασφάλιση των εγγυήσεων ασφαλείας του τελευταίου προκεχωρημένου φυλάκιού της Δύσης στη Μέση Ανατολή αλλά δεν είναι ο μοναδικός λόγος που κάνει ελκυστική αυτήν την επιλογή.

Γιατί όμως η δεδομένη χρονική συγκυρία μοιάζει πιο αναγκαία απο ποτέ για τους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς των δυτικών χωρών και πόσο εφικτός είναι ο στόχος μιας ραγδαίας ανατρεπτικής αλλαγής του πολιτικού status quo ενός θεοκρατικού καθεστώτος που είναι βαθιά ριζωμένο και διαπερνά όλους τους αρμούς της εξουσίας στη χώρα.

Πράγματι , οι εγγυήσεις ασφαλείας του Ισραήλ αποτελούν το βασικό και αυτονόητο αξίωμα του δυτικού δόγματος ασφαλείας και λειτουργούν ως θέσφατο για την αμερικανική εξωτερική πολιτική. Ωστόσο , αυτή η διαπίστωση δεν είναι ούτε πρωτότυπη ούτε επίκαιρη , καθώς απο την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ και εντεύθεν η αναγκαιότητα αυτή παρέμενε αδιαμφησβήτητή προτεραιότητα στα μάτια των δυτικών. Συνεπώς , γιατί τώρα; Μια πρώτη ανάγνωση των στρατηγικών επιδιώξεων της Δύσης θα υποστήριζε πως το Ιράν είναι η τελευταία εκκρεμότητα στην περιοχή.

Οι Συμφωνίες του Αβραάμ και η διατήρηση του καλού διπλωματικού διαύλου επικοινωνίας μεταξύ Καϊρου και Τελ Αβίβ έχουν επιτύχει την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και του αραβικού κόσμου , με πρωταγωνίστριες σημαντικές αραβικές χώρες όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν. Αυτό που θα έμοιαζε αδιανόητο απο τη δεκαετία του 1960 μέχρι και πριν μερικά χρόνια υπό την διαμεσολάβηση των ΗΠΑ φαίνεται πως αποτελεί μια πραγματικότητα που αμφισβητείται με βάση την δυτική ανάγνωση από την παρουσία ενός θεοκρατικού Ιράν στην περιοχή.

Δεν πρέπει να λησμονείται πως με την τακτική των «proxies» , των πληρεξούσιων ομάδων που δρουν στις γειτονικές χώρες του Ισραήλ μεταξύ των οποίων η Χαμάς στη Γάζα, η Χεζμπολάχ στο Λίβανο και οι Χούθι στην Υεμένη στηρίζονται αποκλειστικά στην υλική και διπλωματική στήριξη της Τεχεράνης.

Επιπλέον , ας σημειωθεί πως το Ιράν διαφέρει από τις αραβικές χώρες τόσο εθνοτικά και γλωσσικά, καθώς δεν είναι αραβική χώρα και ο πληθυσμός του δεν είναι κυρίως Άραβες, όσο και δογματικά, καθώς είναι η μεγαλύτερη σιιτική χώρα στον κόσμο, ενώ οι περισσότερες αραβικές χώρες είναι σουνιτικές. Αυτές οι διαφορές έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην πολιτιστική, θρησκευτική και πολιτική ζωή της Μέσης Ανατολής.

Η πολιτική και θρησκευτική αντιπαλότητα μεταξύ Ιράν (σιιτικό) και αραβικών χωρών όπως η Σαουδική Αραβία (σουνιτικό) , κρίσιμο σύμμαχο των ΗΠΑ έχει βαθιές ρίζες, που συχνά εκδηλώνονται σε γεωπολιτικές συγκρούσεις στην περιοχή.

Επιπρόσθετα , κατά το πάγιο διπλωματικό κλισέ , ο νέος πολυπολικός κόσμος που διαμορφώνεται παράγει νέους σχεδιασμούς στη διεθνή αρχιτεκτονική ασφαλείας και αναγκάζει σε μεγάλο βαθμό την αμερικανική εξωτερική πολιτική να μετατραπεί απο ένα παγκόσμιο διπλωματικό καλειδοσκόπιο σε κάτοπτρο της κινεζικής προσπάθειας γεωπολιτικής εξάπλωσης στη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Η αναγκαστική εστίαση στις κινεζικές επιδιώξεις επαναπροσδιορίζει και τις προτεραιότητες της αμερικανικής διπλωματίας.

Συνεπώς , αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στο χάρτη για να καταλάβει γιατί ένα κοσμικό Ιράν που μοιραία θα αναπτύξει προνομιακές σχέσεις με τη Δύση , αποτελεί την ικανή και αναγκαία συνθήκη για την ανάσχεση της κινεζικής γεωπολιτικής εξάπλωσης. Οι Σινο-ιρανικές εμπορικές σχέσεις , ο ιρανικός έλεγχος του περάσματος στην Ερυθρά θάλασσα μέσω των Χούθι όπου καθημερινά διέρχονται εκατοντάδες κινεζικά εμπορικά πλοία και η ευρύτερη γεωγραφία καθιστά το Ιράν έναν πολύτιμο σύμμαχο για το Πεκίνο.

Το κοσμικό παρελθόν της πολυπληθούς αυτής χώρας (πάνω απο 90 εκατ.) καθιστά την προοπτική μετάβασης απο την θεοκρατία ως μια εφικτή επιλογή. Μάλιστα η ενδεχόμενη εγκαθίδρυση ενός κοσμικού καθεστώτος στο Ιράν πιθανά έχει και μια ελληνοτουρκική προέκταση, καθώς η ανυπαρξία αξιόπιστων συμμάχων στην περιοχή έχει αναβαθμίσει γεωπολιτικά την Τουρκία.

Η ταυτόχρονη παρουσία της στη Μέση Ανατολή , στην Αφρική και την Ανατολική Μεσόγειο , ένα πεδίο ειδικού ενδιαφέροντος για τις ΗΠΑ την καθιστά πολύτιμο εταίρο για την αμερικανική διπλωματία αλλά και για τους ανταγωνιστές της. Ωστόσο, η εμφάνιση ενός νέου παίχτη στην περιοχή που θα αποκαταστήσει τα διπλωματικά κανάλια επικοινωνίας με την Δύση απομειώνει ενδεχομένως αυτόχρημα το διπλωματικό κεφάλαιο του Ερντογάν, παρέχοντας παράλληλα μια πιο ευρεία γκάμα επιλογών στους δυτικούς διπλωμάτες.

Η στρατηγική παγίδα για την Δύση - «Τα νέα καθεστώτα δεν πέφτουν απο τον Ουρανό»

Οι στρατηγικοί στόχοι της Δύσης και οι παγίδες που κρύβει αυτός ο σχεδιασμός αποτέλεσαν το αντικείμενο και του χθεσινού βασικού άρθρου του Foreign Affairs magazine , του περιοδικού που εκφράζει απόλυτα το βαθύ κράτος των γραφειοκρατών του State Department.

Η πάλαι ποτέ Βίβλος της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής υποστηρίζει πως μια αποτελεσματική ανατροπή της του συστήματος εξουσίας στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν που θα εξασφαλίζει την μακροημέρευση του νέου καθεστώτος προϋποθέτει εσωτερικούς σύμμαχούς που θα κατορθώσουν να εξασφαλίσουν την εγχώρια λαϊκή υποστήριξη στο νέο σχήμα εξουσίας που θα εγκατασταθεί, διαμορφώνοντας το κατάλληλο πλαίσιο για την ειρηνική μετάβαση στο νέο καθεστώς μακροπρόθεσμα.

Στο άρθρο που υπογράφει Α. Pape , διευθυντής του τμήματος πολιτικών επιστημών του πανεπιστημίου του Σικάγο σταχυολογούνται οι τακτικοί περιορισμοί που εμποδίζουν το Ισραήλ να εξαλείψει πλήρως την πυρηνική ικανότητα του Ιράν και πιθανά εξηγούν γιατί το Ισραήλ επιθυμεί να προκαλέσει αλλαγή καθεστώτος.

Εφόσον τα στρατιωτικά πλήγματα είναι απίθανο να καταστρέψουν την ιρανική πυρηνική δυνατότητα, η αντικατάσταση του καθεστώτος με μια νέα κυβέρνηση μοιάζει ελκυστική λύση στο στρατηγικό αδιέξοδο του Ισραήλ σημειώνει ο έμπειρος ακαδημαϊκός , υπεύθυνος του προγράμματος στρατηγικής ασφάλειας του φημισμένου Πανεπιστημίου .

Πράγματι, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου έχει υποστηρίξει ότι η βομβιστική εκστρατεία του Ισραήλ έχει καταστήσει το ιρανικό καθεστώς «επικίνδυνα αδύναμο» και ευάλωτο σε λαϊκή εξέγερση.

Ωστόσο, η αλλαγή καθεστώτος είναι ένας υπερφιλόδοξος στόχος υποστηρίζει ο Pape . Ένα τέτοιο εγχείρημα θα απαιτούσε όχι μόνο την αποκεφάλιση ολόκληρης της ανώτατης ηγεσίας του Ιράν και την απομάκρυνση σκληροπυρηνικών στοιχείων σε όλα τα επιχειρησιακά επίπεδα της διοίκησης· θα προϋπέθετε επίσης την εγκατάσταση μιας φιλικής κυβέρνησης πρόθυμης να εγκαταλείψει τα υπολείμματα του υπάρχοντος πυρηνικού προγράμματος και να εγγυηθεί ότι δεν θα επιδιώξει ποτέ ξανά πυρηνικά όπλα. Με άλλα λόγια, το Ισραήλ θα έπρεπε να πετύχει ό,τι πέτυχαν οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο το 1953, όταν υποκίνησαν το στρατιωτικό πραξικόπημα που ανέτρεψε τον δημοκρατικά εκλεγμένο Μοχάμεντ Μοσαντέκ και έφεραν στον θρόνο τον υποστηριζόμενο από τη Δύση Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί.

Για τον συγγραφέα του άρθρου το Ισραήλ και οι δυτικοί του σύμμαχοι βρίσκονται αντιμέτωποι με μια στρατηγική παγίδα . Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο στο Ιράν του 1953 (ή σε άλλα επιτυχημένα ξένα πραξικοπήματα), εάν το Ισραήλ επιχειρήσει να χρησιμοποιήσει την αεροπορική ισχύ ως κυρίαρχο εργαλείο ανατροπής της κυβέρνησης, αντί να στηριχθεί σε μια εγχώρια συμμαχία Ιρανών στρατιωτικών ή πολιτικών , τότε τα αποτελέσματα θα είναι αμφίβολα , καθώς αυτή η στρατηγική επιλογή πιθανότατα θα πυροδοτούσε μια σφοδρή αντίδραση απέναντι σε μια ξένη στρατιωτική επέμβαση χωρίς να αποσταθεροποιήσει ουσιαστικά το καθεστώς των «Μουλάδων».

Η αεροπορική ισχύς — ακόμη κι όταν συνοδεύεται από εκτεταμένα δίκτυα πληροφοριών — δεν έχει ποτέ ανατρέψει ένα καθεστώς υποστηρίζει ο διάσημος καθηγητής και συγγραφέας. «Από τους πρώτους στρατηγικούς βομβαρδισμούς του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι θεωρητικοί της αεροπορικής ισχύος γοητεύονταν από την ιδέα ότι καλοσχεδιασμένες αεροπορικές εκστρατείες θα ωθούσαν τους λαούς να εξεγερθούν εναντίον των κυβερνήσεών τους. Σε περισσότερες από 40 περιπτώσεις — από τον Α΄ Παγκόσμιο έως τον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου το 1991 — καμία εκστρατεία, όσο μαζική ή περιορισμένη κι αν ήταν, δεν έβγαλε αποφασιστικά τους πολίτες στους δρόμους».

Ούτε η εφεύρεση των όπλων ακριβείας άλλαξε αυτό το δεδομένο συνεχίζει ο Pape . «Το 1986, οι ΗΠΑ επιχείρησαν την πρώτη «χειρουργική» επίθεση εναντίον του Μουαμάρ Καντάφι. Ο πύραυλος χτύπησε τη σκηνή του — αλλά λίγα λεπτά αφότου εκείνος είχε βγει. Ο Καντάφι ισχυρίστηκε ότι σκοτώθηκε η κόρη του, οδηγώντας στον βομβαρδισμό της πτήσης 103 της Panam το 1988. Οι ΗΠΑ απέτυχαν επίσης να σκοτώσουν τον Σαντάμ Χουσεΐν με αεροπορικές επιθέσεις το 1991, 1998 και 2003. Μόνο η χερσαία εισβολή έβαλε τέλος στο καθεστώς του.

Ακόμη και όταν ο στόχος εξοντώνεται, το αποτέλεσμα σπάνια είναι ξεκάθαρο υποστηρίζει. Το 1996, η Ρωσία σκότωσε τον Τσετσένο ηγέτη Τζοχάρ Ντουντάγιεφ εντοπίζοντας το σήμα του τηλεφώνου του· ακολούθησε πιο ριζοσπαστικός διάδοχος, νέος πόλεμος και, τελικά, χρονοβόρες χερσαίες επιχειρήσεις. Η αεροπορική ισχύς οδήγησε σε αλλαγή καθεστώτος μόνο όταν συνδυάστηκε με ισχυρές τοπικές χερσαίες δυνάμεις σε μοντέλο «σφυρί και αμόνι» —π.χ. ΗΠΑ στο Αφγανιστάν (2001) και στη Λιβύη (2011). Το Ισραήλ, ωστόσο, δεν φαίνεται έτοιμο ή ικανό να διεξαγάγει ανάλογες εκτεταμένες χερσαίες επιχειρήσεις στο Ιράν».

Το μεγαλύτερο εμπόδιο για μια φιλική κυβέρνηση είναι το λαϊκό αίσθημα και ο εθνικισμός. Αυτός φουντώνει όταν ένας λαός απειλείται ότι θα κυβερνηθεί, άμεσα ή έμμεσα, από ξένους που ρίχνουν βόμβες. Είναι ο λόγος που τα προγράμματα «ανοικοδόμησης» των ΗΠΑ σε Ιράκ και Αφγανιστάν έπεσαν πάνω σε τοίχο τρομοκρατίας, και γιατί η σημερινή εισβολή της Γάζας συναντά παρόμοια αντίσταση. Κάθε φορά που το Ισραήλ αποκεφαλίζει έναν ηγέτη, ο διάδοχος είναι πάντα πιο εχθρικός∙ το ίδιο αναμένεται και στο Ιράν , εάν η Δύση παραμένει στην ίδια στρατηγική παγίδα , καταλήγει με νόημα.

Το συμβολικό και ιστορικό πλαίσιο της Μέσης Ανατολής για τη Δύση

Δεν θα πρέπει να παραγνωριστεί και το γεγονός πως η νέα αυτή σύγκρουση έχει ιδιαίτερο συμβολικό και ιστορικό πλαίσιο , καθώς η περιοχή της Παλαιστίνης με επίκεντρο την Ιερουσαλήμ αποτελεί ένα παγκόσμιο σύμβολο για τους Δυτικούς, καθώς παραμένει η συμβολική κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού» και το διαχρονικό πεδίο συγκρούσεων, όχι μόνο στρατιωτικών, αλλά και ιδεολογικών και πολιτισμικών. Η περιοχή υπήρξε το επίκεντρο των Σταυροφοριών, όπου συγκρούστηκαν οι δυτικοευρωπαϊκοί χριστιανικοί πολιτισμοί με τον ισλαμικό κόσμο της Ανατολής. Αυτές οι συγκρούσεις δεν ήταν μόνο μάχες για εδάφη, αλλά κυρίως για τον έλεγχο των συμβόλων, των αφηγήσεων και των αξιών που διαμόρφωσαν τον δυτικό πολιτισμό.

Η Διαμάχη με τον Σαλαντίν: Σύγκρουση και Αλληλοσεβασμός

Η κατάληψη της Ιερουσαλήμ από τον Σαλαντίν το 1187 αποτελεί κορυφαία στιγμή αυτής της διαπάλης. Ο Σαλαντίν, σουλτάνος των μουσουλμάνων, ανέκτησε την πόλη ύστερα από σχεδόν έναν αιώνα δυτικής κυριαρχίας, ενσαρκώνοντας το ιδανικό του ευγενούς αντιπάλου. Η Δύση, παρά την ήττα της, αναγνώρισε στον Σαλαντίν αρετές όπως ανδρεία, μεγαλοψυχία και δικαιοσύνη, στοιχεία που ενσωματώθηκαν στη δυτική ιπποτική παράδοση και στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού ιδεώδους.

Η Τρίτη Σταυροφορία, με ηγέτες όπως ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος, δεν κατάφερε να ανακτήσει την Ιερουσαλήμ, αλλά οδήγησε σε μια συμφωνία που επέτρεπε την ειρηνική προσέλευση χριστιανών προσκυνητών στην πόλη. Αυτή η αμοιβαία αναγνώριση και ο σεβασμός των δικαιωμάτων του «άλλου» αποτέλεσαν θεμέλιο για τον μεταγενέστερο δυτικό πολιτικό και πολιτισμικό στοχασμό.

Η Ιερουσαλήμ λειτουργεί ως καθρέφτης των μεγάλων διλημμάτων του δυτικού πολιτισμού: η συνύπαρξη με τον «άλλο», η διαχείριση της διαφορετικότητας, η αναζήτηση της ειρήνης μέσα από τη σύγκρουση. Οι διαμάχες της πόλης, από την αρχαιότητα έως σήμερα, διαμόρφωσαν τις αξίες της ανεκτικότητας, της διαπραγμάτευσης και της αναζήτησης του συμβιβασμού, που είναι θεμελιώδεις για τη δυτική πολιτική και πολιτισμική παράδοση.

Συμβολικά, η Ιερουσαλήμ είναι η κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού γιατί εκεί δοκιμάστηκαν και συγκρούστηκαν οι μεγάλες θρησκευτικές και πολιτισμικές παραδόσεις που γέννησαν τη Δύση. Η διαμάχη με τον Σαλαντίν και οι σταυροφορίες δεν ήταν μόνο πολεμικές συρράξεις, αλλά στιγμές βαθιάς πολιτισμικής ζύμωσης, που διαμόρφωσαν την ταυτότητα, τα ιδανικά και τις αντιφάσεις του δυτικού κόσμου που απασχολούν μέχρι και σήμερα το σύγχρονο πολιτικό αφήγημα που αποτελεί τον πυρήνα των μακρόχρονων συγκρούσεων στην περιοχή.

Διαβάστε περισσότερα στο iefimerida.gr