Ο «φίλος» μας ο Χαφτάρ

Στις αρχές Απριλίου του 2025 ο Σαντάμ Χαφτάρ, γιος του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ και ελέω πατρός, διοικητής των χερσαίων δυνάμεων της ανατολικής Λιβύης, επισκέφθηκε την Αγκυρα, ύστερα από πρόσκληση του Τούρκου υπουργού Αμυνας, Γιασάρ Γκιουλέρ. Εναν μήνα αργότερα, το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων της Λιβύης (Lana) δημοσίευσε την είδηση πως το Κοινοβούλιο της χώρας

Η εξέλιξη αυτή κάθε άλλο παρά κεραυνός εν αιθρία ήταν. Γιατί από το 2022 η Τουρκία εργάζεται συστηματικά για να αποκτήσει πρόσβαση στα κέντρα εξουσίας στην ανατολική Λιβύη, δηλαδή στο Κοινοβούλιο και στην οικογένεια του Χαλίφα Χαφτάρ. Ως το 2020 η Αγκυρα είχε ενεργή εμπλοκή στον λιβυκό εμφύλιο με άνδρες και όπλα στο πλευρό της κυβέρνησης της Τρίπολης. Ηταν η τουρκική βοήθεια που απέτρεψε τη νίκη του Χαφτάρ και την κατάρρευση της δυτικής Λιβύης. Το τουρκολιβυκό μνημόνιο ήταν το αντάλλαγμα για την τουρκική βοήθεια, ωστόσο οι Τούρκοι δεν επαναπαύτηκαν στον έλεγχο που ασκούν στην Τρίπολη – θεώρησαν ότι χρειάζονται μια συνολική πολιτική για τη Λιβύη.

Χρονικά, η διαδικασία προσέγγισης της Αγκυρας με την ανατολική Λιβύη συμπίπτει με την προσπάθεια του Ερντογάν να αποκαταστήσει τις σχέσεις του και με την Αίγυπτο. Τα δύο αυτά ζητήματα σχετίζονταν άμεσα μεταξύ τους. Καθώς η Αίγυπτος αποτελεί τον σημαντικότερο υποστηρικτή του Χαλίφα Χαφτάρ και της ανατολικής Λιβύης στην εμφύλια σύγκρουση, Τουρκία και Αίγυπτος είχαν ανοίξει στη Λιβύη μέτωπο. Αυτό άρχισε να αλλάζει από τις αρχές του 2022, όταν ο τότε Τούρκος πρέσβης στη Λιβύη Κενάν Γιλμάζ επισκέφθηκε τη Βεγγάζη, έκανε επαφές με αξιωματούχους της ανατολικής Λιβύης και ανακοίνωσε ότι σύντομα θα επαναλειτουργήσει το προξενείο εκεί. Τον Αύγουστο του 2022, ο σημαντικότερος σύμμαχος του Χαφτάρ, ο πρόεδρος του Κοινοβουλίου Ακίλα Σάλεχ επισκέφθηκε την Αγκυρα όπου έγινε δεκτός από τον ίδιο τον Ερντογάν.

Για τις σχέσεις της Τουρκίας με την οικογένεια Χαφτάρ το σημείο καμπής ήταν οι καταστροφικές πλημμύρες στην πόλη Ντέρνα, της ανατολικής Λιβύης, τον Σεπτέμβριο του 2023. Η Τουρκία κατέβαλε μεγάλη προσπάθεια για να ανακουφίσει τους κατοίκους μετά την καταστροφή. Αυτό άνοιξε τον δρόμο για τη μεγάλη συμμετοχή των τουρκικών κατασκευαστικών εταιρειών στο ταμείο αποκατάστασης της Ντέρνα, πρόεδρος του οποίου (και αυτός ελέω πατρός) είναι ο Μπελκασίμ Χαφτάρ, ένας άλλος γιος του Χαφτάρ. Ως το 2024 η Αγκυρα είχε αποκτήσει λειτουργικούς διαύλους επικοινωνίας με τον Χαφτάρ και την οικογένειά του, το καλοκαίρι του 2024 μάλιστα ο Σαντάμ Χαφτάρ συνάντησε τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Χακάν Φιντάν.

Ολοι αυτοί λοιπόν, που έβγαζαν στο παρελθόν πύρινους λόγους εναντίον της Τουρκίας και υπόσχονταν ότι θα σκίσουν το τουρκολιβυκό μνημόνιο, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, έχουν χτίσει τώρα αγαστές σχέσεις με την Αγκυρα. Αυτό δείχνει πως ήταν παρορμητικό και απερίσκεπτο το «ποντάρισμα» της εξωτερικής πολιτικής μας μόνο στην αντιπαλότητά του Χαφτάρ με την κυβέρνηση της Τρίπολης το 2019-20. Τότε, που τον υποδεχόμασταν με τιμές στην Αθήνα και τον φιλοξενούσαμε πολυτελώς στη «Μεγάλη Βρεταννία».

Υστερα από την επίσκεψη Μητσοτάκη στην Τρίπολη, τον Απρίλιο του 2021, στις σχέσεις μας με τη Λιβύη δεν υπήρξε καμία συνέχεια. Μας πήρε από τότε, ως το τέλος του 2023 για να επιλέξουμε και να ορίσουμε πρέσβη στη χώρα ενώ οι Τούρκοι αλώνιζαν σε Ανατολή και Δύση. Μαθαίνουμε τώρα, κατόπιν εορτής, πως ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης προγραμματίζει να επισκεφθεί τη Λιβύη και πιθανόν να πάει και στην Τρίπολη και στη Βεγγάζη. Πολύ λίγο και πάρα πολύ αργά.

Ακόμη και το κυβερνητικό επιχείρημα ότι ο αμερικανικός κολοσσός της Chevron, που θα κάνει έρευνες για υδρογονάνθρακες νοτίως της Κρήτης, ακυρώνει στην πράξη το τουρκολιβυκό μνημόνιο, δεν είναι απολύτως πειστικό. Γιατί η δραστηριοποίηση ενεργειακών κολοσσών στην ΑΟΖ της Κύπρου δεν απέτρεψε την Τουρκία από παράνομες γεωτρήσεις.

Το ζήτημα που καίει την Ελλάδα είναι τι θα γίνει με το επίμαχο θέμα, με την ενδεχόμενη κύρωση δηλαδή του τουρκολιβυκού μνημονίου από τη Βουλή της Λιβύης που εδρεύει στο Τομπρούκ. Οι εκτιμήσεις συγκλίνουν στο ότι δεν θα προχωρήσει, τουλάχιστον όχι άμεσα. Ο Χαφτάρ θα έχει προβλήματά σε μια ενδεχόμενη κύρωση του τουρκολιβυκού, το οποίο θίγει και τα συμφέροντα του σημαντικότερου συμμάχου του, της Αιγύπτου. Το πιθανότερο είναι πως το θέμα θα μείνει σε εκκρεμότητα για κάποιο διάστημα. Αυτό θα είναι και το περιθώριο για την Ελλάδα ώστε να προσπαθήσει να αντιστρέψει τις πολύ δυσμενείς εξελίξεις.

Η χώρα μας αδράνησε για μία πενταετία. Εχασε το τάιμινγκ, τα πρώτα χρόνια, να προσφύγει στη Χάγη κατά της Λιβύης (που έχει αναγνωρίσει τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου) για το τουρκολιβυκό, κάτι που παρεμπιπτόντως θα την απήλλασσε από την ανάγκη να χαϊδεύει και να εξαρτάται από παντελώς αναξιόπιστους Λίβυους «εταίρους». Τώρα καλείται σε σύντομο χρονικό διάστημα να βγάλει άκρη με τον λιβυκό κυκεώνα και με την Τουρκία σε προνομιακή θέση. Καλή μας τύχη!