Αμετανόητος ο Ερντογάν

Κλιμακώνει τις προκλήσεις αγνοώντας τις συστάσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. 

Kλιμακώνει τις προκλήσεις ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν όχι μόνο απέναντι στην Ελλάδα και στην Κύπρο, αλλά και προς την ίδια την Ε.Ε. Η Τουρκία επέλεξε να αγνοήσει επιδεικτικά τις συστάσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο παγώνει την ενταξιακή πορεία της.

Ο Τούρκος Πρόεδρος, μάλιστα, πάντα αμετανόητος κατηγόρησε το Ε.Κ.

ότι «παρέχει έδαφος προπαγάνδας σε τρομοκρατικές οργανώσεις και σε ομάδες που έχουν αναγάγει σε λόγο ύπαρξης τα αντιτουρκικά αισθήματα», ενώ χαρακτήρισε τα συμπεράσματα της έκθεσης «διαστρεβλωμένους, προκατειλημμένους και αβάσιμους ισχυρισμούς κατά της Τουρκίας».

Η ετήσια έκθεση του Ευρωκοινοβουλίου για την Τουρκία, που εγκρίθηκε την Τετάρτη με 367 ψήφους υπέρ, 74 κατά και 188 αποχές, επισημαίνει ότι αυξάνεται «το χάσμα» που χωρίζει την Τουρκία από τις αξίες και τα συμφέροντα της Ε.Ε.

Πέραν τούτου, επισημαίνεται ότι οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. «έχουν βαλτώσει από το 2018» , λόγω της επιδείνωσης του κράτους δικαίου και υπό τις παρούσες συνθήκες η διαδικασία προσχώρησης της Τουρκίας στην Ε.Ε. δεν μπορεί να ξεκινήσει ξανά.

Στην έκθεση γίνεται λόγος για «δεινή κατάσταση» και για «δημοκρατική οπισθοδρόμηση» σε ό,τι αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου στην Τουρκία τον τελευταίο χρόνο.

Το Ευρωκοινοβούλιο καλεί την τουρκική κυβέρνηση να βάλει τέλος στους σοβαρούς περιορισμούς σε θεμελιώδεις ελευθερίες, ιδίως της έκφρασης, του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι και στις συνεχείς επιθέσεις κατά των θεμελιωδών δικαιωμάτων των μελών της αντιπολίτευσης, των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των δικηγόρων, των συνδικαλιστών, των μελών των μειονοτήτων, των δημοσιογράφων, των ακαδημαϊκών, των καλλιτεχνών και των ακτιβιστών της κοινωνίας των πολιτών, μεταξύ άλλων.

Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στον Εκρέμ Ιμάμογλου, καθώς μέσα από την έκθεση εκφράζονται η έντονη ανησυχία για την πρόσφατη σύλληψη και την απομάκρυνσή του από το αξίωμα του δημάρχου Κωνσταντινούπολης και ο αποτροπιασμός για την απόφαση προσωρινής απαγόρευσης όλων των διαδηλώσεων στην Πόλη και σε άλλες επαρχίες σε όλη τη χώρα και για την καταστολή ειρηνικών διαδηλώσεων.

Το Ε.Κ. επισημαίνει ότι «με αυτές τις ενέργειες οι σημερινές τουρκικές Αρχές ωθούν περαιτέρω τη χώρα προς ένα πλήρως αυταρχικό μοντέλο».

Οπως δήλωσε ο Ισπανός σοσιαλδημοκράτης Νάτσο Σάντσες Αμορ, εισηγητής της έκθεσης, «η ιδιότητα του μέλους αφορά τη δημοκρατία και όσο οι Τούρκοι προωθούν περισσότερο ένα πλήρως αυταρχικό μοντέλο (όπως παρατηρήθηκε πρόσφατα με τη σύλληψη του Εκρέμ Ιμάμογλου), τόσο περισσότερο απομακρύνονται από την ιδιότητα του μέλους της Ε.Ε.».

Η επίσκεψη στα κατεχόμενα

Ιδιαίτερη ενόχληση προκάλεσε στην Τουρκία το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμπεριέλαβε και στηλίτευσε στην έκθεσή του την επίσκεψη Ερντογάν στα κατεχόμενα και τα όσα προκλητικά είπε εκεί ο Τούρκος Πρόεδρος.

Τη στιγμή, μάλιστα, που βρίσκεται σε εξέλιξη μια μεγάλη προσπάθεια από την πλευρά του γ.γ. του ΟΗΕ για την επανεκκίνηση των συνομιλιών για το Κυπριακό και ο ίδιος ο Αντόνιο Γκουτέρες έχει ορίσει και ειδική απεσταλμένη (την Κολομβιανή διπλωμάτη Μαρία Ανχελα Ολγκίν), η οποία αναμένεται εντός του Μαΐου ώστε να προετοιμάσει το έδαφος για την επόμενη πενταμερή, ο Ερντογάν τίναξε στον αέρα τη διαδικασία με την επίσκεψή του στα κατεχόμενα, όπου ξεκαθάρισε ότι η Τουρκία συζητά μόνο λύση δύο κρατών και διχοτόμηση.

Ο Ερντογάν τόνισε ότι η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι είναι οι «νόμιμοι ιδιοκτήτες» της βόρειας Κύπρου και δεσμεύτηκε ότι η παρουσία τους στην περιοχή θα συνεχιστεί «για πολλούς αιώνες». Οπως κατέστησε σαφές, η Τουρκία επιδιώκει για την Κύπρο μια λύση δύο κρατών.

«Θα συνεχίσουμε να εντείνουμε τις προσπάθειές μας για την αναγνώριση της ΤΔΒΚ. Ως Τουρκία, δεν θα αφήσουμε ποτέ την ΤΔΒΚ μόνη και χωρίς κανέναν. Ως Τουρκική Δημοκρατία είναι ιστορική και ανθρωπιστική μας ευθύνη να υπερασπιστούμε τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων σε κάθε πλατφόρμα», είπε χαρακτηριστικά.

Οι δηλώσεις αυτές προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις, όχι μόνο στην Κύπρο και στην Ελλάδα (όπου ο ίδιος ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης τόνισε πως δεν θα γίνουν αποδεκτά τετελεσμένα και το υπουργείο Εξωτερικών χαρακτήρισε την επίσκεψη Ερντογάν στα κατεχόμενα αρνητική εξέλιξη), αλλά και στην ίδια την Ε.Ε.

Οι δηλώσεις του Ερντογάν κινούνται εκτός του πλαισίου του ΟΗΕ και στην πραγματικότητα καθιστούν εκ των προτέρων ατελέσφορη την προσπάθεια επανεκκίνησης της διαδικασίας.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στην έκθεσή του εξέφρασε «τη βαθιά του ανησυχία σχετικά με όλες τις μονομερείς ενέργειες που στοχεύουν στην εδραίωση επιτόπου της μόνιμης διαίρεσης της Κύπρου αντί της επανένωσής της και καταδίκασε, σε αυτό το πλαίσιο, την πρόσφατη παράνομη επίσκεψη του Προέδρου Ερντογάν στα κατεχόμενα της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς και τις προκλητικές του δηλώσεις, οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο τις προσπάθειες του ΟΗΕ, της Ε.Ε., της διεθνούς κοινότητας γενικότερα και άλλων εμπλεκόμενων μερών για την επανέναρξη ουσιαστικών διαπραγματεύσεων στο συμφωνημένο πλαίσιο».

Ενδεικτική της ενόχλησης της Τουρκίας ως προς αυτή την παράγραφο της έκθεσης του Ε.Κ. είναι η αποστροφή με την οποία απορρίπτονται ως «αβάσιμες εκτιμήσεις» και ως «προπαγάνδα» όσα αναφέρει η έκθεση σε σχέση με την «επίσκεψη του Προέδρου μας στην “Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου”».

Σε ό,τι αφορά τα ελληνοτουρκικά, το Ε.Κ. τονίζει «το έντονο ενδιαφέρον του για τη σταθερότητα και την ασφάλεια στην ανατολική Μεσόγειο» και χαιρετίζει τη συνεχιζόμενη αποκλιμάκωση και τη θετική δυναμική στην περιοχή και το πρόσφατο κλίμα επανασύνδεσης μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας, σημειώνοντας ωστόσο ότι «τα ανεπίλυτα ζητήματα εξακολουθούν να επηρεάζουν τις διμερείς σχέσεις».

Το Ε.Κ. αποδοκιμάζει το ότι «η Τουρκία συνεχίζει να παραβιάζει την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα κρατών-μελών της Ε.Ε., όπως η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία, μεταξύ άλλων μέσω της προώθησης του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας».

Το Ε.Κ. εκφράζει τη βαθιά του λύπη για το γεγονός ότι «η Τουρκία συνεχίζει να υποστηρίζει επίσημη απειλή πολέμου κατά της Ελλάδας (casus belli) στα 12 ναυτικά μίλια και την καλεί να σεβαστεί πλήρως την κυριαρχία όλων των κρατών μελών της Ε.Ε. επί των χωρικών υδάτων και του εναέριου χώρου τους, καθώς και τα άλλα κυριαρχικά τους δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος εξερεύνησης και εκμετάλλευσης φυσικών πόρων, σύμφωνα με το ενωσιακό και το Διεθνές Δίκαιο, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), η οποία αποτελεί μέρος του κεκτημένου της Ε.Ε. Το Ε.Κ. επαναλαμβάνει ότι το μνημόνιο συνεννόησης μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης για την οριοθέτηση των περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας στη Μεσόγειο παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών, δεν συνάδει με το Δίκαιο της Θάλασσας και δεν μπορεί να έχει καμία νομική συνέπεια για τρίτα κράτη».

Δεν είναι η πρώτη φορά που το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επικρίνει με σκληρή γλώσσα την Τουρκία. Ομως, η τελευταία του έκθεση, που χαρακτηρίζεται σχεδόν «καταπέλτης», ήρθε σε μια στιγμή ιδιότυπης ευρωτουρκικής αλληλεξάρτησης.

Η ετυμηγορία του Στρασβούργου είναι ξεκάθαρη: η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας έχει ουσιαστικά «παγώσει» επ’ αόριστον λόγω συστηματικής απομάκρυνσης από το κράτος δικαίου, τις θεμελιώδεις ελευθερίες και τη δημοκρατία.

Παρά ταύτα, την ίδια ώρα, κορυφαίοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι παραδέχονται -και δρουν αναλόγως- πως η Τουρκία είναι απαραίτητη στρατηγικά, ιδίως στον τομέα της ευρωπαϊκής άμυνας.

Αιτία είναι η διεθνής συγκυρία που οδηγεί την Ε.Ε. σε επαναξιολόγηση προτεραιοτήτων. Η πολιτική απόσταση και η στρατιωτική ανάγκη για την Τουρκία συνυπάρχουν, διαμορφώνοντας ένα παράδοξο: από τη μία η Τουρκία είναι «εκτός Ευρώπης» θεσμικά. Από την άλλη, είναι αναγκαία για την ασφάλειά της.

Η έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου περιγράφει την Τουρκία ως χώρα που έχει απομακρυνθεί ακόμα περισσότερο από τις αρχές της Κοπεγχάγης. Καταγράφεται σειρά σοβαρών παραβιάσεων. Ωστόσο, ούτε η Κομισιόν ούτε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο φαίνεται διατεθειμένα να προχωρήσουν σε θεσμική ρήξη με την Αγκυρα.

Η Τουρκία παραμένει υποψήφια χώρα τυπικά, αν και οι διαπραγματεύσεις είναι παγωμένες από το 2018. Το πάγωμα, όμως, δεν σημαίνει αποσύνδεση.

Η στροφή των Ευρωπαίων προς «προσωρινές συμμαχίες» που βασίζονται σε αμυντική συλλειτουργία (και όχι σε θεσμική συγγένεια) ενισχύει τη θέση της Τουρκίας. Ενδεικτικό είναι ότι παρόλο που η Τουρκία δεν είναι μέλος της PESCO (της μόνιμης διαρθρωμένης συνεργασίας στον τομέα της άμυνας), βρίσκεται σε επαφές για ad hoc συνεργασίες, ιδίως στους τομείς της επιτήρησης συνόρων, της στρατιωτικής τεχνολογίας και της ενεργειακής ασφάλειας.

Επιχειρησιακή πρόσβαση

Αξίζει να σημειωθεί πως, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, εξετάζεται σοβαρά η συμμετοχή της Τουρκίας σε συγκεκριμένα ευρωπαϊκά αμυντικά projects, χωρίς θεσμική αναβάθμιση, αλλά με επιχειρησιακή πρόσβαση. Κοντολογίς, η σχέση Ε.Ε. – Τουρκίας διανύει μια μεταβατική φάση και στη θέση της ένταξης έρχεται μια ρεαλιστική προσέγγιση: η Τουρκία ως περιφερειακός εταίρος χωρίς δημοκρατικό πρόσημο, αλλά με επιχειρησιακή αξία. Η αντίφαση είναι έκδηλη: από τη μια η Τουρκία εμφανίζεται ως απειλή για τις ευρωπαϊκές αξίες, ενώ από την άλλη ως εγγυητής της ευρωπαϊκής ασφάλειας.

Και η Αγκυρα, πάντως, επενδύει στην επιλεκτική προσέγγιση με την Ε.Ε. Δεν ενδιαφέρεται για την ένταξη, αλλά για συγκεκριμένα ανταλλάγματα: αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης, χαλάρωση βίζας, επενδυτικά πακέτα για την πράσινη μετάβαση.

Ενδεχομένως αυτό να της επιτρέπει να αγνοεί τις ευρωπαϊκές συστάσεις και, μάλιστα, να κάνει η ίδια θρασύτατες συστάσεις προς το Ευρωκοινοβούλιο. «Κατά την επόμενη περίοδο, αναμένουμε από το Ε.Κ. να ανταποκριθεί στις ευθύνες του για να διασφαλίσει ότι οι σχέσεις μας με την Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένης της ενταξιακής μας διαδικασίας, θα συνεχιστούν στη βάση του αμοιβαίου οφέλους», καταλήγει η ανακοίνωση του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών.

18

19