Παγκόσμια ημέρα ατόμων με αναπηρία και οργανωμένοι έρανοι: Μια μεγάλη αντίφαση

Το άρθρο αυτό γράφτηκε με αφορμή τον οργανωμένο έρανο του Ραδιομαραθωνίου που πραγματοποιείται τον Δεκέμβριο και τις ραδιοφωνικές εκπομπές προώθησής του που προγραμματίστηκαν στις 2 και 3 Δεκεμβρίου 2020.

Η 3η Δεκεμβρίου ορίστηκε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών ως η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία. Ο σκοπός είναι τη μέρα αυτή να προβάλλονται τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, τα οποία ακόμα καταπατούνται σε όλο τον κόσμο. Αυτή τη μέρα, οι οργανώσεις των ατόμων με αναπηρία ανά τον κόσμο, υπενθυμίζουν ότι δεν απολαμβάνουν πλήρως τα δικαιώματά τους και διατυπώνουν

το αίτημά τους για ισότιμη μεταχείριση. Αν τα άτομα με αναπηρία να απολάμβαναν πλήρως τα δικαιώματά τους δεν θα χρειαζόταν μια συγκεκριμένη ημέρα να μας το θυμίζει.

Οι οργανωμένοι έρανοι για τα άτομα με αναπηρία (παιδιά και ενήλικες) γίνονται κι αυτοί μια μέρα ή κάποιες μέρες τον χρόνο, για να μας θυμίζουν ότι τα άτομα με αναπηρία χρειάζονται χρήματα, τα οποία θα μαζευτούν από φιλάνθρωπους πολίτες, με σκοπό να αντιμετωπιστούν οι «ανάγκες» τους σε θεραπείες και εξοπλισμό, αλλά και να στηριχθούν οικονομικά ιδρύματα ή κέντρα ημέρας ατόμων με αναπηρία. Όλα αυτά, σε μια εποχή που τα άτομα με αναπηρία έχουν δικαίωμα σε θεραπείες και εξοπλισμό που υποχρεούται να τους παρέχει το κράτος και σε μια εποχή που η ιδρυματοποίηση καταγγέλλεται από όλους τους διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς.

Η αντίφαση είναι εμφανής: Από τη μια, τα άτομα με αναπηρία διεκδικούν τα δικαιώματά τους, βροντοφωνάζουν ότι ακόμα δεν έχουν ισότιμη πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην ανεξάρτητη διαβίωση και από την άλλη, οι φιλάνθρωποι πολίτες και το κράτος συμμετέχουν σε εκδηλώσεις «αγάπης» για να συγκεντρώσουν χρήματα για «αυτά τα παιδιά», τους ενήλικες «που η φύση αδίκησε», τα άτομα που αντί να υπερασπιζόμαστε, πρέπει οπωσδήποτε να λυπούμαστε.

Η ζημιά που έχει γίνει όλα αυτά τα χρόνια στα άτομα με αναπηρία είναι μεγαλύτερη από ότι το όφελος. Η ρητορική που αναπτύσσεται για να προκληθεί το συναίσθημα της φιλανθρωπίας κατασκευάζει την αναπηρία ως μια κατάσταση τραγική, τα άτομα με αναπηρία ως μίζερα και παθητικά και τις οικογένειές τους ως αξιολύπητες. Ταυτόχρονα, η κριτική των ατόμων με αναπηρία – ότι δεν λαμβάνονται υπόψη στη διαμόρφωση πολιτικής, δεν έχουν ίσες ευκαιρίες στην καθημερινή ζωή και χρειάζεται να διεκδικούν τα αυτονόητα όπως υποστηρικτική τεχνολογία ή προσωπικό βοηθό – δεν εισακούεται. Η διαμόρφωση των αντιλήψεων για την αναπηρία δεν στηρίζεται στα δικαιώματα, αλλά στην έννοια της «αγάπης».

Οι πιο γνωστοί οργανωμένοι έρανοι στην Κύπρο είναι ο Ραδιομαραθώνιος και το Telethon. Οι σκοποί των δύο εράνων δεν είναι ίδιοι, αλλά έχουν πολλά κοινά σημεία, όπως είναι η επικέντρωση σε παιδιά ή/και ενήλικες με αναπηρία και η οργάνωση μιας σειράς εκδηλώσεων σε Παγκύπρια βάση για τη συλλογή χρημάτων.

Μερικά ενδεικτικά συνθήματα του Ραδιομαραθωνίου δείχνουν πώς τα άτομα με αναπηρία χρειάζονται «αγάπη», η οποία ωστόσο χρησιμοποιείται ως συνώνυμο της λέξης «χρήματα»: «Και η πιο μικρή εισφορά είναι μεγάλη» (1990), «Μ’ αγαπάς!», «Διήμερο αγάπης», «Μόνο η αγάπη μπορεί», «Ας μιλήσει η καρδιά μας»,  «Κάθε εισφορά και μια νέα ιστορία αγάπης», «Νέα Εποχή. Δύναμη Αγάπης». Το σύνθημα του 2015 «Έχω δικαίωμα» ήταν η εξαίρεση, αλλά βέβαια η ρητορική που αναπτύχθηκε και πάλι εκείνη τη χρονιά δεν διέφερε καθόλου από τη ρητορική που αναπτύχθηκε όλες τις υπόλοιπες. Μερικά ενδεικτικά συνθήματα του Telethon, δείχνουν το ίδιο: «Κάνε μια εισφορά», «Η προσφορά σας δίνει ελπίδα», «Ας μιλήσει η καρδιά μας», «Σε χρειάζομαι».

Τα συνθήματα είναι μόνο η αρχή για μια σειρά δράσεων για προβολή και συλλογή χρημάτων (π.χ. ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, διαφημίσεις και αφίσες, πανηγύρια αγάπης, κουμπαράδες που επισκέπτονται τα σχολεία, φιλανθρωπικές εκδηλώσεις και δείπνα, δημοπρασίες, κτλ.). Όλη η κοινωνία και τα σχολεία ως μέρος της, βομβαρδίζονται από τη ρητορική της φιλανθρωπίας, της αγάπης και του οίκτου, με αποτελέσματα που καταγράφονται στην τοπική και διεθνή βιβλιογραφία (Baglieri &Shapiro, 2017; Symeonidou &Chrysostomou, 2019; Valle &Connor, 2019):

• Τα παιδιά χωρίς αναπηρία μαθαίνουν από πολύ νωρίς ότι τα παιδιά με αναπηρία είναι άτομα που χρειάζονται τον οίκτο και τα χρήματα τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην τους βλέπουν ως συμμαθητές και συμμαθήτριές τους, αλλά ως παιδιά τα οποία υποφέρουν και άρα πρέπει να βοηθήσουν για να τα γλυτώσουν από τη μιζέρια τους.

• Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί θεωρούν καθήκον τους να μιλήσουν για την αναπηρία με τρόπο που να προωθεί τη λύπηση ώστε να γίνει κατανοητό στα παιδιά χωρίς αναπηρία ότι πρέπει να συνεισφέρουν οικονομικά. Περνούν το μήνυμα «είναι διαφορετικοί, αλλά ίδιοι μ’ εμάς», δημιουργώντας δύο ομάδες παιδιών (εκ των οποίων η μια είναι ανώτερη της άλλης).

• Η αντίληψη που δημιουργείται στο σχολείο αλλά και από τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας που προωθούν τους οργανωμένους εράνους είναι κυρίαρχη στην κοινωνία μας. Τα σχολεία κάνουν δράσεις για να προωθήσουν την ενσυναίσθηση (που ισοδυναμεί με λύπηση) αντί την κριτική ενσυναίσθηση (συμμετοχή στον αγώνα για διεκδίκηση των δικαιωμάτων που καταπατούνται). Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας δείχνουν διαφημίσεις με άτομα με αναπηρία που είναι ανήμπορα και θλιμμένα, αντί να δείχνουν πώς και γιατί καταπατούνται κάθε μέρα τα δικαιώματά τους.

Το αιώνιο επιχείρημα όσων θέλουν ακόμα να υποστηρίζουν τους οργανωμένους εράνους είναι ότι μέχρι το κράτος να αναλάβει τις ευθύνες του, το ποσό που συγκεντρώνεται θα είναι χρήσιμο. Το αντεπιχείρημα είναι ότι το ποσό που συγκεντρώνεται είναι πολύ λίγο για να ανταποκριθεί κανείς συνολικά στα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Το κράτος πάντα διέθετε και συνεχίζει να διαθέτει τα χρήματα. Είναι η νοοτροπία που εδραιώνεται όλα αυτά τα χρόνια, ότι πρέπει να λυπούμαστε τα άτομα με αναπηρία, που δεν είναι καθόλου χρήσιμη.

Η Κυπριακή Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων (ΚΥ.Σ.Ο.Α.) έχει πολλές φορές εκφράσει τη δυσαρέσκειά της για τους οργανωμένους εράνους, δηλώνοντας ότι τα άτομα με αναπηρία δεν θέλουν οίκτο και φιλανθρωπία αλλά ίσες ευκαιρίες στη βάση των δικαιωμάτων. Το πρόσφατο δελτίο τύπου της ΚΥ.Σ.Ο.Α. (2020) για το θέμα καταγγέλλει για μια ακόμα φορά αυτές τις πρακτικές. Τα προβλήματα των ατόμων με αναπηρία δεν είναι η βλάβη (αισθητηριακή, κινητική, νοητική, κτλ.) αλλά τα εμπόδια που τους δημιουργεί καθημερινά η κοινωνία (π.χ. πολύπλοκες διαδικασίες για να τους παρασχεθεί ο εξοπλισμός που δικαιούνται, προσωπικό που δεν γνωρίζει πώς να ανταποκριθεί στο δικαίωμα τους στην εκπαίδευση, μη προσβάσιμα κτίρια, πεζοδρόμια και μέσα μαζικής μεταφοράς, καθημερινή διάκριση λόγω της αναπηρίας τους). Η φωνή των ατόμων με αναπηρία πρέπει επιτέλους να εισακουστεί!

Ας αναλογιστούμε λοιπόν αν μερικά ευρώ βοηθούν τελικά τα άτομα με αναπηρία ή αν συμβάλλουν στη διαιώνιση των διακρίσεων που βιώνουν.

*Επίκουρη καθηγήτρια ενιαίας εκπαίδευσης / Πανεπιστήμιο Κύπρου

Αναφορές

Baglieri, S. &Shapiro, A. (2017). Disability studies and the inclusive classroom: Critical practices for embracing persity. New York: Routledge.
Symeonidou, S. &Chrysostomou, M. (2019). ‘I got to see the other side of the coin’: Teachers’ understandings of disability-focused oppressive and anti-oppressive pedagogies, International Journal of Educational Research, 98 (2019), 356-365. DOI: https://doi.org/10.1016/j.ijer.2019.09.012
Valle, J. W., &Connor, D.J. (2019). Rethinking disability: A disability studies approach to inclusive practices. New York: McGraw-Hill.
Κυπριακή Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων (2020). Βεβηλώνεται η Παγκόσμια Ημέρα των ατόμων με αναπηρίες από το Ρ.Ι.Κ., Δελτίο Τύπου, 2 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε από: http://www.kysoa.org.cy/kysoa/page.php?pageID=50&mpath=/47