Ομοιοπαθητική: Μια επικίνδυνη μορφή ψευδοεπιστήμης

Η γενιά του σήμερα έχει την τύχη να γίνεται μάρτυρας της ιστορίας να ξετυλίγεται μπροστά της. Βρισκόμαστε σε ένα στάδιο στο οποίο η συνεχής πρόοδος της επιστήμης έχει οδηγήσει σε πρόοδο και την ανθρωπότητα, σε προσωπικό, κοινωνικό, αλλά και οικονομικό επίπεδο. Ένα παιδί που γεννιέται τώρα σε υποανάπτυκτες χώρες, αναμένεται να ζήσει όσο ο πιο πλούσιος άνθρωπος 100 χρόνια προηγουμένως. Αυτό, αναμφισβήτητα αποτελεί θρίαμβο της προσεγμένης και συστηματικής μεθόδου που ακολουθεί η επιστήμη.

Ως εκ τούτου, είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό αλλά ταυτόχρονα και λυπηρό, συγκεκριμένες αντιλήψεις να έχουν

περίοπτη θέση στην κοινωνία μας, οι οποίες παρεμποδίζουν την εξέλιξη της επιστήμης και τείνουν να κρύβονται κάτω από τον ‘μανδύα’ τής επιστημονικής φρασεολογίας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ομοιοπαθητική – μια επικίνδυνη μορφή ψευδοεπιστήμης.

Τι είναι η ομοιοπαθητική;

Όλοι λίγο πολύ έχουμε ακούσει για την ομοιοπαθητική, αλλά πόσοι πραγματικά γνωρίζουμε ακριβώς τι είναι; Θεωρείται λοιπόν μια εναλλακτική μορφή ιατρικής και θεραπείας η οποία είναι βασισμένη στις ιδέες του Γερμανού γιατρού Σαμουήλ Χάνεμαν (Samuel Hahnemann) στο τέλος του 18ου αιώνα (κάποιοι ακόμη υποστηρίζουν ότι η ομοιοπαθητική ως έννοια πρωτοεμφανίστηκε με τον Ιπποκράτη). To ‘μυστικό’ βρίσκεται, όπως υποδεικνύει και το όνομα, στον νόμο των ομοίων – τα όμοια θεραπεύουν όμοια (similia similibus curantur) - σε αντίθεση με την κλασική ιατρική, η οποία στηρίζεται στον νόμο του εναντίον, ως προς την αντιμετώπιση μιας πάθησης. Η ομοιοπαθητική θεραπεία βασίζεται στην αραίωση/διάλυση και δυναμοποίηση (μέσω κλονισμού/shake) μιας ενεργής φαρμακευτικής ουσίας. Για παράδειγμα, τσουκνίδα αραιωμένη έχει την ιδιότητα να θεραπεύσει ένα εξάνθημα, καθώς αδιάλυτη μπορεί να το προκαλέσει (με την ίδια λογική αραιωμένo φυστικοβούτυρο μπορεί να βοηθήσει στην παχυσαρκία;). Αυτή η ουσία λέγεται ότι διαλύεται σε 30C - ένα μόριο ενεργής ουσίας αραιωμένο σε 10030 μόρια νερού. Πώς μπορούμε αλήθεια να κρατήσουμε αυτή την αναλογία; Μια σταγόνα σε ένα ποτήρι νερό, σε μια λίμνη, στον ωκεανό; Στην πραγματικότητα, 30C ισοδυναμεί με ένα μόριο ενεργής ουσίας αραιωμένο σε όλα τα άτομα του ηλιακού μας συστήματος! Σ’ αυτό τον βαθμό δεν υπάρχει ούτε ένα μόριο ενεργού συστατικού στα σκευάσματα που πωλούνται ανά τον κόσμο. Με ποιο τρόπο, λοιπόν, λένε αυτοί που ασκούν την ομοιοπαθητική, δουλεύει η όλη μέθοδος;

Η ομοιοπαθητική υποστηρίζει πως το νερό διατηρεί μια μνήμη ή ένα μοριακό αποτύπωμα με ό,τι έχει έρθει σε επαφή και αυτό το καθιστά ένα πολύ αποτελεσματικό φάρμακο. Έχουν διεξαχθεί αρκετές μελέτες γύρω από αυτό το ζήτημα και δεν υπάρχουν επαρκή επιστημονικά στοιχεία για να υποστηρίξουν την οποιαδήποτε αποτελεσματικότητα αυτής της πρακτικής για οποιαδήποτε ασθένεια. 1,2,3,4,5.

Η θεωρία αυτή της μνήμης του νερού, που ήρθε να στηρίξει την κεντρική ιδέα της ομοιοπαθητικής, προέρχεται από τις έρευνες του Jacques Benveniste, ο οποίος δημοσίευσε την έρευνά του στο διακεκριμένο επιστημονικό περιοδικό Nature, το 1988. Εν συντομία, o Benveniste υποστήριξε πως ένα διάλυμα αντισώματος το οποίο έχει αραιωθεί σε βαθμό όπου το αντίσωμα δεν είναι πλέον ανιχνεύσιμο, έχει την ιδιότητα να προκαλεί μια βιολογική αντίδραση. Παρ’ όλα αυτά, όμως, το περιοδικό αποδέχτηκε να δημοσιεύσει τη συγκεκριμένη έρευνα υπό την προϋπόθεση τα πειράματα να επαναληφθούν στην παρουσία ανεξάρτητων επιστημόνων. Έτσι, λοιπόν, με την παρουσία μιας ομάδας επιστημόνων και ενός παγκοσμίου φήμης ταχυδακτυλουργού(!), τα αποτελέσματα των αρχικών πειραμάτων δεν επαληθεύτηκαν και ο Benveniste περιθωριοποιήθηκε και έχασε κάθε αξιοπιστία στον χώρο της επιστημονικής έρευνας.

Εμβόλιο vs Ομοιοπαθητική

Είναι σημαντικό εδώ να τονιστεί η διαφορά του εμβολίου με την ομοιοπαθητική (που συχνά μπερδεύονται). Στην περίπτωση των εμβολίων, εισάγεται για παράδειγμα ένας νεκρός ή ανενεργός ιός, με σκοπό να ενεργοποιηθεί το προσαρμοστικό/επίκτητο ανοσοποιητικό σύστημα (αντισώματα κτλ.) σε περίπτωση που το άτομο προσβληθεί από τον ίδιο, αλλά ενεργό ιό. Μ’ άλλα λόγια, πρόκειται για μια μορφή πρόληψης εναντίον μιας ασθένειας. Αντιθέτως, η ομοιοπαθητική ισχυρίζεται ότι η εισαγωγή μιας ουσίας η οποία προκαλεί μια πάθηση, μπορεί να θεραπεύσει ένα ασθενή που ήδη πάσχει από τη συγκεκριμένη πάθηση – ένας ισχυρισμός για τον οποίο δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία. Η συγκεκριμένη αντίληψη πως η ομοιοπαθητική είναι μια εναλλακτική μορφή εμβολίου είναι λανθασμένη και συνάμα άκρως επικίνδυνη για όλους. Είναι απαράδεκτο το 2016, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, να υπήρχαν 35 θάνατοι στην Ευρώπη από ιλαρά, μια ασθένεια αποτρέψιμη με τη σωστή χρήση εμβολίων.

Η αγορά της ομοιοπαθητικής

Περισσότερα από 200 εκατομμύρια άνθρωποι φαίνεται να χρησιμοποιούν ομοιοπαθητικά σκευάσματα ανά τον κόσμο, καθιστώντας την μια βιομηχανία των €10 δισεκατομμυρίων τον χρόνο. Ένας μεγάλος αριθμός χωρών συμπεριλαμβάνουν τη χρήση ομοιοπαθητικών σκευασμάτων στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, χρηματοδοτούμενα από το δημόσιο χρήμα, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Ιταλία, η Γερμανία, η Ινδία, Βραζιλία και το Μεξικό. Αρκετοί επώνυμοι έχουν δηλώσει ανοικτά τη στήριξή τους στην ομοιοπαθητική, όπως ο Ντέιβιντ Μπέκαμ, o πρίγκιπας Κάρολος και ο Πωλ ΜακΚάρτνεϋ.

Σε ‘μένα δούλεψε!

Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις ανθρώπων οι οποίοι δηλώνουν ότι έχουν όντως θεραπευτεί από την ομοιοπαθητική. Πώς γίνεται αυτό; Σημαίνει ότι όντως δουλεύει; Όχι ακριβώς. Κάτω από την ομπρέλα της ολιστικής ιατρικής και θεραπείας, η ομοιοπαθητική προβάλλει ένα είδος προσωπικής θεραπείας, καθώς ισχυρίζεται μέσω διαφόρων προσωπικών συνεδριών ότι μπορεί να προσφέρει ένα ιδιοσυγκρασιακό σκεύασμα ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΣΕΝΑ. Η αίσθηση ότι αυτό το φάρμακο φτιάχτηκε κατά κάποιο τρόπο για μένα, έχει μια πολύ θετική ψυχολογική επίδραση στον ασθενή και μπορεί να αποδειχθεί ένα πανίσχυρο εικονικό φάρμακο (placebo drug). Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο όλες οι φαρμακευτικές επιστημονικές μελέτες είναι διπλά τυφλές (double-blind studies), όπου σε μια ομάδα ασθενών χορηγείται ένα εικονικό φάρμακο (π.χ. δισκία επικαλυμμένα με ζάχαρη) και σε μια άλλη το φάρμακο υπό μελέτη, αλλά καμία ομάδα δεν γνωρίζει τι της έχει δοθεί. Μ’ αυτό τον τρόπο ελέγχεται η ψυχολογική επίδραση οποιασδήποτε προσπάθειας για θεραπεία. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε πως το κορμί μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να θεραπεύεται από μόνο του, καθώς έχουμε εξελιχτεί να είμαστε ‘μηχανές επιβίωσης’.

Αν είναι απλά νερό τότε δεν πειράζει κανένα…;

Θα αναρωτηθούν αρκετοί, διαβάζοντας το πιο πάνω, από τη στιγμή που δεν κάνουν άμεσο κακό ποιο είναι το πρόβλημα. Λοιπόν, σε αντίθεση με άλλες συνήθειες της νέα εποχής, όπως είναι η αστρολογία, τα μέντιουμ, η αρωματολογία κτλ., η ομοιοπαθητική πραγματεύεται θεραπεία και προσφέρει ψεύτικες ελπίδες στον ασθενή, στερώντας σε αρκετές περιπτώσεις πολύτιμο χρόνο αλλά και χρήμα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε περιπτώσεις καρκίνου, αυτοάνοσων νοσημάτων και καρδιαγγειακών παθήσεων. Δυστυχώς, η ομοιοπαθητική αξιοποιεί και ‘σφηνώνεται΄ ανάμεσα στα κενά της κλασικής ιατρικής και εκμεταλλεύεται την απελπισία των ατόμων, οι οποίοι πιθανόν να μην είχαν τα επιθυμητά αποτελέσματα με προηγούμενες θεραπείες.

Η κλασική φαρμακευτική θεραπεία έχει όμως και τα δικά της προβλήματα και μειονεκτήματα (παρενέργειες, χαμηλή αποτελεσματικότητα σε αρκετές παθήσεις, υψηλό κόστος θεραπείας κτλ.). Αν ήταν όλα ιδανικά, δεν θα υπήρχαν άτομα να ξημεροβραδιάζονται σε εργαστήρια αναζητώντας λύσεις για όλα αυτά μέσω συστηματικών μελετών. Ο αποπροσανατολισμός της κοινής γνώμης, βασισμένος στην αβεβαιότητα και την ανάγκη του κόσμου για γρήγορες λύσεις, έχει ως αποτέλεσμα την αποστροφή του προς την επιστήμη και την επιβράδυνση της ουσιαστικής προόδου.

Εν κατακλείδι, αυτό το άρθρο έχει ως σκοπό να ενθαρρύνει τον κόσμο να κοιτάζει μόνο τα στοιχεία και να αναγνωρίζει αυτό που πραγματικά είναι αληθινό. Πάντοτε να αμφισβητούμε τον όποιο ισχυρισμό, όταν αυτός δεν συνοδεύεται από τις ανάλογες αποδείξεις (εξάλλου, κάθε εξωπραγματικός ισχυρισμός απαιτεί εξωπραγματικές αποδείξεις). Πιστεύω ακράδαντα πως η επιστήμη δεν ανήκει μόνο στους επιστήμονες αλλά σε όλους μας, γιατί μας αφορά άμεσα. Πλέον η αναζήτηση της αλήθειας είναι προσιτή στον οποιονδήποτε, αρκεί πραγματικά, χωρίς παρωπίδες και προκαταλήψεις, να θέλουμε να την βρούμε.

Tα σχόλια αντιπροσωπεύουν την προσωπική γνώμη των συγγραφέων τους και όχι αυτή του Sigmalive.com

Αντρέας Κατσιαμίδης

Τριτοετής Διδακτορικός φοιτητής Μοριακής Νευροβιολογίας,

King’s College London, University College London