Κακοποίηση παιδιών σε κατασκηνώσεις-Καταπέλτης η Επίτροπος-Έλλειψη πλαισίου

Κατακεραυνώνει η Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού αναφορικά με καταγγελίες που έγιναν για κακοποίηση παιδιών σε κατασκηνώσεις.
Όπως αναφέρει σε λεπτομερή Έκθεσή της η Επίτροπος, το πρώτο παράπονο υποβλήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2018 από τρία πρόσωπα.

Το πρώτο παράπονο αφορούσε αδυναμία εντοπισμού του αρμόδιου φορέα διερεύνησης καταγγελιών για την ακαταλληλότητα εγκαταστάσεων, υπηρεσιών, προγράμματος και προσωπικού για την ασφάλεια και υγεία των παιδιών που έλαβαν μέρος σε συγκεκριμένη κατασκήνωση που διοργάνωσε σχολή ιππασίας από τις 24/6/2018- 1/7/2018.

Όπως σημειώνει η Επίτροπος, εν τη απουσία θεσμικού Νόμου και Φορέα ελέγχου των παιδικών κατασκηνώσεων, καμία Υπηρεσία δεν ανέλαβε την διερεύνηση της καταγγελίας τους ή την ευθύνη ελέγχου της εν λόγω παιδικής κατασκήνωσης.

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΑΥΤΟΥΣΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΟΥ 

Τα παραπονούμενα πρόσωπα ενημερώθηκαν τηλεφωνικώς από Λειτουργό του Γραφείου της Επιτρόπου ότι το παράπονο τους θα αξιοποιηθεί για τους σκοπούς κατάρτισης της παρούσας Έκθεσης.

Η καταγγελία τους αφορούσε τα ακόλουθα:

• Ανεπαρκής αριθμός προσωπικού. Ένας δάσκαλος για 22 παιδιά, ο οποίος ήταν και υπεύθυνος για όλες τις δραστηριότητες.
• Ακατάλληλος χώρος ύπνου για την υγεία και ασφάλεια των παιδιών (λερωμένα στρώματα, εύκολα προσβάσιμο στα παιδιά δηλητήριο για ποντίκια, ποντίκια και άλλα ζώα κυκλοφορούσαν στο χώρο).
• Ακατάλληλος χώρος προετοιμασίας φαγητού και τραπεζαρίας (σκύλοι και γάτοι στο χώρο προετοιμασίας φαγητού, όπως επίσης και τη τραπεζαρία, υποψίες ότι δεν έχει ελεγχθεί από τις υγειονομικές υπηρεσίες, υποψίες ότι οι άνθρωποι που εμπλέκονταν στην ετοιμασία φαγητού δεν πέρασαν από εξετάσεις υγείας).
• Χαμηλό επίπεδο καθαριότητας των χώρων γενικότερα.
• Ακαταλληλότητα μέσου μεταφοράς των παιδιών σε διάφορες εκδρομές (χρήση οχήματος τύπου βαν από την ιδιοκτήτρια του καταλύματος, το οποίο χρησιμοποιείται παράλληλα και για εργασίες της φάρμας αλόγων, χωρίς καθίσματα και ζώνες ασφαλείας).
• Διεξαγωγή εκδρομών εν αγνοία γονέων και χωρίς την λήψη συγκατάθεσης από αυτούς.
• Μεταφορά παιδιών σε πισίνα χωρίς ναυαγοσώστη.
• Προβλήματα υγείας στα παιδιά λόγω κακών συνθηκών υγιεινής, έκθεσης παιδιών στον ήλιο κατά τις μεσημβρινές ώρες της ημέρας και απουσίας κλιματιστικών/ ανεμιστήρων (πχ ηλίαση, γαστρεντερίτιδα).
• Μη ενημέρωση γονέων για τα προβλήματα υγείας που παρουσίασαν τα παιδιά τους.
• Καμία απαίτηση από την διοργανώτρια για λήψη πιστοποιητικών υγείας των παιδιών που συμμετείχαν και τηλεφωνικών αριθμών επείγουσας ανάγκης και καμία μέριμνα για την ασφάλιση υγείας των παιδιών κατά την παραμονή τους στην κατασκήνωση.

Το δεύτερο παράπονο που υποβλήθηκε στο γραφείο της Επιτρόπου ήταν τον Ιούλιο του 2019, σχετικά με την απόρριψη αιτήματος συμμετοχής του παιδιού της σε παιδική κατασκήνωση που διοργάνωνε ιδιωτική εταιρεία, για λόγους που αφορούν την ελλιπή εκπαίδευση του προσωπικού της κατασκήνωσης ως προς τον τρόπο χειρισμού παιδιών με οποιαδήποτε μορφή αναπηρίας ή παιδιών με ειδικά χαρακτηριστικά που απαιτούν εξειδικευμένη προσέγγιση/ αντιμετώπιση. Η παραπονούμενη μητέρα ενημερώθηκε από Λειτουργό του Γραφείου της Επιτρόπου για την απουσία θεσμικού πλαισίου λειτουργίας παιδικών κατασκηνώσεων και αρμόδιου κρατικού φορέα ελέγχου και ενημερώθηκε, με επιστολή ημερομηνίας 2/9/2019, ότι το παράπονό της θα αξιοποιείτο για την κατάρτιση της παρούσας Έκθεσης, καθότι ζητήματα δυσμενούς διάκρισης παιδιών αποτελούν μια από τις πτυχές που αυτό προσεγγίζει.

Τέλος, υποβλήθηκε παράπονο από πατέρα μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και σε συνάντηση του με Λειτουργό του Γραφείου , ημερομηνίας 10/7/2019, σχετικά με περιστατικά σωματικής και ψυχολογικής βίας που ασκήθηκαν σε ομάδα παιδιών που συμμετείχε σε κατασκήνωση που διοργάνωσε η ενορία Αποστόλου Βαρνάβα Δασουπόλεως, από την 1/7/2019- 8/7/2019, από τον ομαδάρχη τους. Μετά από καθοδήγηση του πατέρα από Λειτουργό του Γραφείου της Επιτρόπου, ο παραπονούμενος απευθύνθηκε μαζί με την ομάδα γονέων των παιδιών που δέχθηκαν βία στον Αστυνομικό Σταθμό Παλαιχωρίου, χωρίς ωστόσο να υποβάλουν γραπτώς την καταγγελία τους. Σύμφωνα με την προφορική ενημέρωση που έλαβε από τον πατέρα Λειτουργός του Γραφείου η οποία είχε επικοινωνήσει τηλεφωνικώς μαζί του στις 22/8/2019, έγιναν αυστηρές προειδοποιήσεις στον ομαδάρχη από την Αστυνομία, χωρίς να ασκηθεί ποινική δίωξη εναντίον του, Καθότι, ούτε ο ίδιος ο πατέρας, ούτε και η ομάδα των υπόλοιπων γονέων των παιδιών που δέχθηκαν βία από το συγκεκριμένο ομαδάρχη, επιθυμούσαν να υποβάλουν παράπονο για το χειρισμό της υπόθεσης από την Αστυνομία, δεν υπήρχε περιθώριο περαιτέρω παρέμβασης από το Γραφείο της Επιτρόπου. Ωστόσο,  ο παραπονούμενος ενημερώθηκε ότι το παράπονό του θα αξιοποιείτο για την ετοιμασία της παρούσας Έκθεσης, καθότι ζητήματα βάναυσης μεταχείρισης παιδιών στο πλαίσιο συμμετοχής τους σε παιδικές κατασκηνώσεις, αποτελούν μια από τις πτυχές που αυτό προσεγγίζει.

Τα συμπεράσματα της Επιτρόπου

Η Επίτροπος, στην πολυσέλιδη έκθεσή της, καταγράφει τα συμπεράσματά της στα οποία μεταξύ άλλων καταγράφεται:

1. Η απουσία θεσμικού πλαισίου που να διέπει την λειτουργία παιδικών κατασκηνώσεων και αρμόδιου φορέα ελέγχου, συνιστά από μόνη της παραβίαση, δεδομένου ότι το δικαίωμα του παιδιού σε δραστηριότητες αναψυχής, όπως και κάθε άλλο δικαίωμα, βάσει της Σύμβασης, εκπληρώνεται  μόνο όταν ρυθμίζεται και εφαρμόζεται στο πλαίσιο νομοθεσίας, πολιτικής, προϋπολογισμού, περιβάλλοντος και παρεχόμενων υπηρεσιών που πρέπει να υπηρετούν το Συμφέρον του Παιδιού.

2. Ως αποτέλεσμα απουσίας ρυθμιστικού πλαισίου, η παιδική κατασκήνωση δεν προσεγγίζεται στην πράξη από τους διοργανωτές της ως μέτρο διασφάλισης του δικαιώματος του παιδιού στην ανάπτυξη και ανθεκτικότητα.

3. Περαιτέρω, ενόψει της απουσίας νομοθετικού και ρυθμιστικού πλαισίου των παιδικών κατασκηνώσεων, το Κράτος παρέχει τη δυνατότητα σε οποιοδήποτε πρόσωπο/ φορέα να τις διοργανώνει και να τις λειτουργεί οπουδήποτε και υπό προδιαγραφές αμφίβολες ως προς την καταλληλότητα τους να διασφαλίζουν την ασφάλεια, υγεία, προστασία και καταλληλότητα προγράμματος/ ερεθισμάτων/δραστηριοτήτων που παρέχουν σε σχέση με την ηλικία των παιδιών, ακριβώς επειδή αφήνονται να καθοριστούν κατά την υποκειμενική κρίση του κάθε διοργανωτή. Τα όσα προκύπτουν από την πληροφόρηση που έλαβε μέχρι σήμερα το Γραφείο μου και αναφέρεται πιο πάνω, αποτελούν παραδείγματα για τον τρόπο με τον οποίο οι παιδικές κατασκηνώσεις λειτουργούν, παραβιάζοντας δικαιώματα του παιδιού.

4. Επιπλέον, η απουσία θεσμικού πλαισίου δεν επιτρέπει και την ανάθεση ελέγχου των παιδικών κατασκηνώσεων σε αρμόδιο φορέα, αφήνοντας τα παιδιά που συμμετέχουν σε αυτές εκτεθειμένα. Ως εκ τούτου, σε περίπτωση που κάποιο παιδί ή ο γονέας του επιθυμεί να προβεί σε καταγγελία που αφορά την καταλληλότητα λειτουργίας μιας παιδικής κατασκήνωσης, δεν υπάρχει αρμόδιος φορέας ελέγχου για να το πράξει.

5. Από το περιεχόμενο των απαντήσεων που έλαβε η Επίτροπος από την αυτεπάγγελτη διερεύνηση δημοσιευμάτων που αφορούσαν περιστατικά βίας σε παιδιά που συμμετείχαν στην κατασκήνωση της Μητρόπολης Πάφου, διαπιστώνεται η απουσία λήψης μέτρων για την προστασία των παιδιών από τη βία. Το γεγονός αυτό αναδεικνύεται  από την άγνοια του Αρχηγού της κατασκήνωσης γύρω από την βία που δέχονταν τέσσερα παιδιά από τον ανήλικο βοηθό Ομαδάρχη, που φανερώνει την απουσία από την εν λόγω κατασκήνωση ενός κατάλληλου και φιλικού προς τα παιδιά μηχανισμού υποβολής παραπόνου. Ωστόσο, το γεγονός της απουσίας θεσμικά αρμόδιου φορέα ελέγχου των παιδικών κατασκηνώσεων, καθιστά τον όποιο τέτοιο μηχανισμό προβληματικό.

6. Το γεγονός της άγνοιας του Αρχηγού της κατασκήνωσης γύρω από τα περιστατικά βίας, συνδέεται και με την γενικότερη άποψη που εξέφρασαν τα παιδιά- μέλη της ομάδας εστίασης που συμμετείχαν στη διαβούλευση που διοργανώθηκε στο Γραφείο της Επιτρόπου, ότι ένα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά κατά τη συμμετοχή τους σε κατασκηνώσεις είναι η μη επικοινωνία και η μη ύπαρξη άμεσης πρόσβασης στους ομαδάρχες ή άλλα υπεύθυνα άτομα εντός του χώρου. Αυτό καταδεικνύει και ένα άλλο σοβαρό ζήτημα, αυτό της απουσίας  εκπαίδευσης των ομαδαρχών μιας παιδικής κατασκήνωσης γύρω από τον τρόπο προσέγγισης των παιδιών και γύρω από τον εντοπισμό και χειρισμό ζητημάτων που προκύπτουν, όπως είναι τα περιστατικά βίας μεταξύ παιδιών ή μεταξύ παιδιών και ενηλίκων, περιπτώσεις άσκησης εκφοβισμού (bullying) σε παιδιά, η εκδήλωση ανεπιθύμητων συμπεριφορών από τα παιδιά στην κατασκήνωση και άλλα. Η απουσία εκπαιδευμένου προσωπικού σε μια παιδική κατασκήνωση γύρω από τα πιο πάνω θέματα μπορεί κάλλιστα να οδηγήσει τα άτομα που έχουν υπό την ευθύνη τους παιδιά σε ακατάλληλο ή καθόλου χειρισμό των περιστατικών, με συνακόλουθες επιπτώσεις στην φυσική και ψυχοσυναισθηματική κατάστασή τους.

7. Επιπλέον, τα κριτήρια επιλογής και οι προϋποθέσεις εργοδότησης προσωπικού σε παιδικές κατασκηνώσεις στηρίζονται στην υποκειμενικότητα των διοργανωτών και στις πεποιθήσεις/ στάσεις τους, εφόσον αυτά δεν καθορίζονται από το Κράτος στη βάση νομοθεσίας, με αποτέλεσμα να μην είναι δεδομένο ότι λαμβάνονται υπόψη ουσιαστικά προσόντα που πρέπει να διαθέτουν τα άτομα που, υπό την ευθύνη τους, πρόκειται να διανυκτερεύσουν για ένα σύνολο ημερών με παιδιά. Τέτοια κριτήρια επιβάλλεται να είναι, μεταξύ άλλων, κατά την άποψη της Επιτρόπου, η προηγούμενη εργασιακή/ εθελοντική εμπειρία με παιδιά της ηλικιακής ομάδας στην οποία απευθύνεται η κατασκήνωση, η φιλική προς τα παιδιά συμπεριφορά και προσέγγιση, οι γνώσεις γύρω από τα δικαιώματα του παιδιού. Ο έλεγχος, δε, του Ποινικού Μητρώου του υποψηφίου για πρόσληψη και του Αρχείου Καταδικασθέντων για Σεξουαλικά Αδικήματα εναντίον Ανηλίκων είναι εκ των ων ουκ άνευ και δυστυχώς σήμερα δεν τηρείται, αφήνοντας τα παιδιά εκτεθειμένα στην πιθανότητα να υποστούν οποιασδήποτε μορφής βία.

8. Η μη εκπαίδευση του προσωπικού επίσης, γύρω από την στάση και συμπεριφορά που αναμένεται να έχουν κατά την διάρκεια της κατασκήνωσης, φαίνεται να προκύπτει και από το γεγονός ότι δεν είναι αντιληπτός ο ρόλος και οι υποχρεώσεις του απέναντι στα παιδιά. Διαπιστώνεται ότι, σε πολλές περιπτώσεις κατά τη διάρκεια της νύχτας τα παιδιά αφήνονται χωρίς επαρκή επιτήρηση και πρόγραμμα, καθότι συνηθίζεται το προσωπικό να αξιοποιεί τον βραδινό χρόνο για την δική του ψυχαγωγία και ξεκούραση. Το γεγονός αυτό προκαλεί έντονη ανησυχία για την καταλληλότητα της παρεχόμενης προστασίας και ασφάλειας των παιδιών.

9. Είναι αβέβαιο κατά πόσο παρέχεται στον Αρχηγό και τους ομαδάρχες των κατασκηνώσεων εκπαίδευση σε θέματα που αφορούν την ασφάλεια και υγεία των παιδιών από προσοντούχα πρόσωπα. Ως εκ τούτου, η χορήγηση πρώτων βοηθειών σε περίπτωση ανάγκης, η σωστή επιτήρηση του χώρου της κατασκήνωσης ώστε η υγεία και τη ασφάλεια τους να μην εκτίθεται  κ.α., να μην διασφαλίζονται. Επίσης, από την στιγμή που δεν ασκείται κανένας έλεγχος εκ μέρους του  Κράτους είναι αμφίβολο κατά πόσο οι ίδιοι οι διοργανωτές παιδικών κατασκηνώσεων μεριμνούν να φιλοξενήσουν τα παιδιά σε ένα περιβάλλον που εγγυάται την ασφάλεια, την υγεία τους και την προστασία του δικαιώματος τους για ιδιωτική ζωή.

10. Διαπιστώνεται ότι προκύπτουν προβλήματα παροχής ίσων ευκαιριών σε όλα τα παιδιά για συμμετοχή σε παιδικές κατασκηνώσεις, ενόψει του ότι το Κράτος δεν αναγνωρίζει θεσμικά το δικαίωμα αλλά και την αξία συμμετοχής κάθε παιδιού σε παιδικές κατασκηνώσεις, σύμφωνα με το πνεύμα της Σύμβασης. Ως εκ τούτου, το Κράτος δεν μεριμνά και για την διαθεσιμότητα παιδικών κατασκηνώσεων που να είναι φιλικές και προσβάσιμες σε κάθε παιδί. Όπως έχει διαφανεί από την πληροφόρηση που λήφθηκε, η υποδομή των κατασκηνωτικών χώρων, το κόστος συμμετοχής, η ελλιπής εκπαίδευση του προσωπικού, η διεξαγωγή δραστηριοτήτων που δεν ανταποκρίνονται στις ικανότητες και την ηλικία όλων των παιδιών υπό το πνεύμα προώθησης των αναπτυσσόμενων ικανοτήτων τους και η μη ευελιξία του προγράμματος της κατασκήνωσης, εφαρμόζοντας και την Αρχή της Συμμετοχής, αποτελούν πολλές φορές εμπόδια συμμετοχής πολλών παιδιών και δεν προωθούν το σεβασμό στη ταυτότητα του κάθε παιδιού. 

11. Από την ομάδα εστίασης παιδιών με τα οποία πραγματοποιήθηκε διαβούλευση, διαπιστώθηκε δυσαρέσκεια αναφορικά με το γεγονός ότι το πρόγραμμα δραστηριοτήτων σε παιδικές κατασκηνώσεις στοχεύει, συνήθως, στην ψυχαγωγία και κοινωνικοποίηση των παιδιών, και όχι στην απόκτηση γνώσεων και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και συμπεριφορών.  Τα παιδιά εξέφρασαν ιδιαίτερα την ανάγκη για συμμετοχή σε κατασκηνώσεις που να είναι προσανατολισμένες σε συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς σκοπούς (όπως η εκμάθηση ξένων γλωσσών, η ανάπτυξη μουσικών ταλέντων, δεξιοτήτων θεάτρου κλπ.), που να περιλαμβάνουν εκπαιδευτικά προγράμματα με θέματα που απασχολούν και επηρεάζουν τα παιδιά (π.χ. σεμινάρια με διαφορετικά θέματα σε καθημερινή βάση, συζήτηση με εξειδικευμένο προσωπικό (π.χ. ψυχολόγους), ομαδικές κατασκευές κ.α.), και δραστηριότητες οι οποίες υποβοηθούν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων χρήσιμων για την καθημερινή ζωή, όπως οι δραστηριότητες επιβίωσης.

12. Από τα πιο πάνω, εύλογα γίνονται αντιληπτοί και κατανοητοί οι λόγοι μη συμμετοχής σε παιδικές κατασκηνώσεις από 15 παιδιά της ΟΕΣ, χωρίς πιστεύω να χρειάζεται η περαιτέρω ανάλυσή τους.

Η Επίτροπος καταλήγει ότι όλα τα πιο πάνω καταδεικνύουν την άμεση ανάγκη πλαισίωσης και θεσμοθέτησης της λειτουργίας παιδικών κατασκηνώσεων με ειδικό νόμο, για την διασφάλιση των δικαιωμάτων του παιδιού που επιθυμεί και συμμετέχει σε παιδικές κατασκηνώσεις, νόμος ο οποίος να συνάδει με το διεθνές νομικό πλαίσιο, του οποίου η ανάλυση έγινε πιο πάνω.