Γιατί ξεσηκώθηκαν οι αγρότες σε ολόκληρη την ΕΕ - Τα επόμενα σενάρια

Εκατοντάδες τρακτέρ έπνιξαν το κέντρο της πόλης των Βρυξελλών την Πέμπτη και εξαγριωμένοι αγρότες πέταξαν  αυγά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Παρόλο που η γεωργία δεν ήταν στην ημερήσια διάταξη της συνάντηση των ηγετών της ΕΕ, οι πολιτικοί μπορεί να διαπιστώσουν η συνεχής παραγνώριση αυτών των δικαιωμάτων ενέχει κίνδυνο μεγαλύτερης ανάφλεξης.

Ακολουθεί μια ανάλυση του Guardian στο τι κρύβεται πίσω από τις διαμαρτυρίες των αγροτών που σαρώνουν την Ευρώπη εδώ και μήνες – σε χώρες όπως η Ελλάδα,

Διαβάστε επίσης: Ξανά στους δρόμους οι αγρότες με τρακτέρ την επόμενη βδομάδα (ΒΙΝΤΕΟ)

Ορισμένες ανησυχίες, όπως το σχέδιο του Βερολίνου να καταργήσει σταδιακά τις φορολογικές ελαφρύνσεις για το γεωργικό ντίζελ για την εξισορρόπηση του προϋπολογισμού, ή η απαίτηση στην Ολλανδία για μείωση των εκπομπών αζώτου – αφορούν συγκεκριμένες χώρες. Αλλά πολλά είναι κοινά σε όλη την ήπειρο.

Οι αγρότες δήλωσαν ότι αντιμετωπίζουν πτώση των τιμών πώλησης, αύξηση του κόστους, βαριές ρυθμίσεις, ισχυρούς και κυρίαρχους λιανοπωλητές, χρέος, κλιματική αλλαγή και φθηνές ξένες εισαγωγές, όλα στο πλαίσιο ενός αγροτικού συστήματος της ΕΕ που βασίζεται στην αρχή πως «όσο το μεγαλύτερο, τόσο το καλύτερο».

Τα κόστη ανεβαίνουν, οι τιμές μειώνονται

Το κόστος των αγροτών –ιδίως για την ενέργεια, τα λιπάσματα και τις μεταφορές– έχει αυξηθεί σε πολλές χώρες της ΕΕ, ιδιαίτερα μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Την ίδια στιγμή, οι κυβερνήσεις και οι έμποροι λιανικής, έχοντας επίγνωση των επιπτώσεων της κρίσης κόστους ζωής στους καταναλωτές, έχουν κινήθηκε για να μειώσει τις αυξανόμενες τιμές των τροφίμων.

Οι τιμές στο αγρόκτημα - η βασική τιμή που λαμβάνουν οι αγρότες για την παραγωγή τους - μειώθηκαν κατά σχεδόν 9% κατά μέσο όρο μεταξύ του τρίτου τριμήνου του 2022 και της ίδιας περιόδου πέρυσι, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat που ανέλυσε το Politico , με λίγα μόνο προϊόντα - συμπεριλαμβανομένης του ελαιόλαδου, που πλήττεται από ελλείψεις – να ανατρέπουν την τάση.

Οι εισαγωγές είναι επίσης ένα πρόβλημα, ιδιαίτερα στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, όπου μια πλημμύρα φθηνών γεωργικών προϊόντων από την Ουκρανία –για την οποία η ΕΕ παραιτήθηκε από ποσοστώσεις και δασμούς μετά τη ρωσική εισβολή– έχει μειώσει τις τιμές και έχει αυξήσει τη δυσαρέσκεια για αθέμιτο ανταγωνισμό.

Οι Πολωνοί αγρότες άρχισαν να μπλοκάρουν δρόμους από την Ουκρανία σε ένδειξη διαμαρτυρίας ήδη από την περασμένη άνοιξη, και παρόλο που οι Βρυξέλλες επέβαλαν σύντομα περιορισμούς στις εξαγωγές του Κιέβου στους κοντινούς γείτονές τους, μόλις έληξαν η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Σλοβακία ανακοίνωσαν τους δικούς τους.

«Τα ουκρανικά σιτηρά θα πρέπει να πάνε εκεί που ανήκουν, στις αγορές της Ασίας ή της Αφρικής, όχι στην Ευρώπη», δήλωσε η συνδικαλιστική οργάνωση των Πολωνών αγροτών τον περασμένο μήνα.

Αλλού στην Ευρώπη, ιδίως στη Γαλλία , οι φθηνές εισαγωγές από μακρύτερες περιοχές προκαλούν αυξανόμενο θυμό. Η παραγωγή από χώρες όπως η Νέα Ζηλανδία και η Χιλή προκαλούν αγανάκτηση επειδή δεν χρειάζεται να συμμορφώνονται με τους ίδιους αυστηρούς κανονισμούς με τους αγρότες της ΕΕ.

Οι διαπραγματεύσεις για τη σύναψη μιας ευρείας εμπορικής συμφωνίας μεταξύ της ΕΕ και του εμπορικού μπλοκ Mercosur της Νότιας Αμερικής αποτέλεσαν στόχο ιδιαίτερης οργής, με τους ευρωπαίους αγρότες να είναι δυσαρεστημένοι με την προοπτική αθέμιτου ανταγωνισμού στη ζάχαρη, τα σιτηρά και το κρέας.

Αύξηση της θερμοκρασίας, αύξηση της έντασης

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα λόγω της κλιματικής αλλαγής επηρεάζουν ολοένα και περισσότερο την παραγωγή: ορισμένες δεξαμενές νερού στη νότια Ισπανία έχουν χωρητικότητα μόνο 4%, ενώ οι πυρκαγιές εξαφάνισαν περίπου το 20% των ετήσιων εσόδων των ελληνικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων πέρυσι.

Η Νότια Ευρώπη έχει μέχρι στιγμής δει σχετικά λίγες διαμαρτυρίες, αλλά αυτό θα μπορούσε να αλλάξει καθώς οι κυβερνήσεις, ιδίως στην Ισπανία και την Πορτογαλία, εξετάζουν το ενδεχόμενο έκτακτων περιορισμών νερού εν μέσω ξηρασιών που σπάνε ρεκόρ .

Ευρύτερα, εκτός από το να αισθάνονται διωγμένοι από αυτό που θεωρούν μια γραφειοκρατία των Βρυξελλών που γνωρίζει ελάχιστα για την επιχείρησή τους, πολλοί αγρότες παραπονιούνται ότι αισθάνονται παγιδευμένοι μεταξύ των φαινομενικά αντικρουόμενων απαιτήσεων του κοινού για φθηνά τρόφιμα και φιλικών προς το κλίμα διαδικασίες.

Στόχοι Ε.Ε και προκλήσεις 

Η κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ), το σύστημα επιδοτήσεων 55 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως στο οποίο βασίζεται η επισιτιστική ασφάλεια της Ευρώπης για περισσότερα από 60 χρόνια, βασίζεται ιστορικά στην οικονομία κλίμακας: μεγαλύτερες εκμεταλλεύσει,  μεγαλύτερη παραγωγή, κοινά πρότυπα.

Αυτό ενθάρρυνε την ενοποίηση –ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ έχει μειωθεί κατά περισσότερο από το ένα τρίτο από το 2005– αφήνοντας πολλές μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις με υψηλά επίπεδα χρέους σε μια επιχείρηση χαμηλού περιθωρίου και τις μικρότερες όλο και πιο μη ανταγωνιστικές.

Πιο πρόσφατα, ο γεωργικός τομέας, ο οποίος αντιπροσωπεύει το 11% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ, ανησυχεί ολοένα και περισσότερο από τους κανόνες της στρατηγικής της ΕΕ «από το αγρόκτημα στο πιάτο», μέρος της βασικής ευρωπαϊκής πράσινης συμφωνίας που στοχεύει να καταστήσει το μπλοκ κλιματικά ουδέτερο το 2050.

Οι στόχοι περιλαμβάνουν μείωση κατά το ήμισυ των φυτοφαρμάκων έως το 2030, μείωση της χρήσης λιπασμάτων κατά 20%, αφιέρωση περισσότερης γης σε μη γεωργική χρήση –για παράδειγμα, αφήνοντάς την σε αγρανάπαυση ή φυτεύοντας μη παραγωγικά δέντρα– και διπλασιασμό της βιολογικής παραγωγής στο 25% της συνολικής γεωργικής γης της ΕΕ.

Πολλοί αγρότες ήδη παραπονιούνται ότι οι ισχύοντες κανόνες της ΕΕ σε τομείς όπως η άρδευση και η καλή διαβίωση των ζώων ερμηνεύονται υπερβολικά αυστηρά. Υποστηρίζουν ότι οι εισερχόμενες πράσινες πολιτικές είναι άδικες, μη ρεαλιστικές, οικονομικά μη βιώσιμες και τελικά θα είναι αυτοκαταστροφικές .

Θα καταφέρουν οι πολιτικοί να καταπνίξουν τις διαδηλώσεις;

Οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν λάβει μέτρα: το Βερολίνο αμβλύνει τα σχέδιά του για μείωση των επιδοτήσεων ντίζελ. Το Παρίσι ακύρωσε την αύξηση του φόρου ντίζελ, καθυστέρησε άλλα μέτρα και υποσχέθηκε βοήθεια 150 εκατομμυρίων ευρώ, ωθώντας τα συνδικάτα αγροτών να καλέσουν τα μέλη να αναστείλουν τη διαμαρτυρία τους.

«Παντού στην Ευρώπη τίθεται το ίδιο ερώτημα: πώς θα συνεχίσουμε να παράγουμε περισσότερα αλλά καλύτερα; Πώς μπορούμε να συνεχίσουμε να αντιμετωπίζουμε την κλιματική αλλαγή; Πώς μπορούμε να αποφύγουμε τον αθέμιτο ανταγωνισμό από ξένες χώρες;», δήλωσε την Πέμπτη ο Γάλλος πρωθυπουργός Gabriel Attal.

Σε επίπεδο ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει τον περιορισμό των εισαγωγών γεωργικών προϊόντων από την Ουκρανία μέσω ενός «φρένου έκτακτης ανάγκης» και την εξαίρεση των αγροτών για το 2024 από την υποχρέωση να διατηρούν το 4% της αγρανάπαυσης ενώ εξακολουθούν να λαμβάνουν επιδοτήσεις της ΕΕ.

Ανυπομονώντας να μην αναστατώσει περαιτέρω έναν ήδη επαναστατημένο τομέα, ο Emmanuel Macron, πρόεδρος της Γαλλίας, και ο Leo Varadkar, ο πρωθυπουργός της Ιρλανδίας, δήλωσαν ότι η προτεινόμενη εμπορική συμφωνία ΕΕ-Mercosur δεν πρέπει να υπογραφεί στην παρούσα μορφή της.

Με τους αγρότες να αντλούν όλο και περισσότερο υποστήριξη από τα ευρωπαϊκά ακροδεξιά κόμματα , τα οποία αναμένεται να σημειώσουν σημαντικά κέρδη στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που θα διεξαχθούν τον Ιούνιο, περαιτέρω παραχωρήσεις φαίνονται περισσότερο από πιθανές.