Άνιση αντιμετώπιση κρατικών και μη κρατικών πανεπιστημίων

Η Πολιτεία δεν αντιμετωπίζει ισότιμα τα κρατικά και τα μη κρατικά ακαδημαϊκά ιδρύματα, κι έτσι η Κύπρος δεν μπορεί να καταστεί ακαδημαϊκό και ερευνητικό κέντρο, καθώς υπάρχουν πανεπιστήμια, ακαδημαϊκοί και φοιτητές τριών ταχυτήτων, με τον κρατικό τομέα να έχει την πρωτοκαθεδρία.

Μιλώντας στην εκπομπή «Όλα στο φως» του Ράδιο Πρώτο, ο Πρόεδρος του Τμήματος Ευρωπαϊκών Σπουδών και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους ανέφερε ότι η συμβολή του μη κρατικού τομέα είναι κρίσιμη στην Παιδεία.

Όπως τόνισε, η Κύπρος πρέπει να καταστεί Ακαδημαϊκό και Ερευνητικό Κέντρο, ιδίως μετά την κατάρρευση του οικονομικού της μοντέλου, το οποίο συνετρίβη το 2013.

«Η Κύπρος ψάχνεται, αλλά δεν έχει καταφέρει να έχει ένα νέο οικονομικό υπόδειγμα. Θεωρούμε ότι αυτός ο τομέας είναι σημαντικός για πολλούς λόγους και ότι μπορεί να καταστεί μοχλός οικονομικής μεγέθυνσης και ανάπτυξης», είπε και πρόσθεσε ότι η χώρα έχει ταλέντο, αλλά και μια ευνοϊκή γεωγραφική θέση, ωστόσο το μοντέλο στο οποίο στηρίζεται, δεν μπορεί να την οδηγήσει στον επιθυμητό στόχο, καθώς τα προβλήματά της είναι δομικά.

«Με το υφιστάμενο μοντέλο, μπορεί να υπάρχει οικογένεια με εισοδήματα 200.000 ευρώ και τα δυο παιδιά της να φοιτούν στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και να μην πληρώνουν καθόλου δίδακτρα, ενώ τα παιδιά μιας οικογένειας με εισόδημα 30.000 ευρώ στα ιδιωτικά πανεπιστήμια και να πληρώνουν από 8.000 ευρώ σε δίδακτρα. Αυτό οδηγεί σε διάφορες στρεβλώσεις», τόνισε.

Σημείωσε, δε, ότι στην Κύπρο, παρά το γεγονός ότι υπάρχει ένα υψηλό ποσοστό αποφοίτων πανεπιστημίων, η διασύνδεση με την αγορά εργασίας είναι σε πολύ χαμηλά επίπεδα.

«Αυτό είναι τεράστιο πρόβλημα. Δεν αρκεί να έχουμε μόνο σπουδασμένα παιδιά, αλλά να δημιουργούμε θέσεις απασχόλησης», υπογράμμισε και πρόσθεσε ότι αν μια χώρα θέλει να καταστεί ακαδημαϊκό κέντρο και να έχει υψηλό επίπεδο Παιδείας, η οποία θα δημιουργήσει τεράστια οφέλη για την οικονομία, την κοινωνία και την πολιτεία, θα πρέπει τα πανεπιστήμια να έχουν κρίσιμη μάζα».

Όσον αφορά στο θέμα των μη Κύπριων φοιτητών, ο κ. Θεοφάνους είπε αυτοί προέρχονται από διάφορες χώρες, αλλά το μεγαλύτερο ποσοστό είναι από την Ελλάδα, τόσο λόγω οικονομικής κρίσης όσο και λόγω της γλώσσας.

«Πρέπει να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες συνθήκες για να έχουμε ζήτηση και να έρθουν φοιτητές από διάφορες χώρες του εξωτερικού και από την Ανατολή, αλλά και από τη Δύση. Η ουσία είναι ότι θα πρέπει να αποκτήσουμε καλύτερη ποιότητα σπουδών.

Σε διάφορους κλάδους ήδη έχει γίνει τεράστια πρόοδος, αλλά ταυτόχρονα πρέπει να δούμε το μοντέλο των διδάκτρων και το πώς οι πόροι κατανέμονται καλύτερα», είπε.

Αναφορικά με την έρευνα, η Κύπρος βρίσκεται ίσως στη χαμηλότερη θέση ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες, ενώ εξέφρασε την άποψη ότι οι θεσμοί δεν λειτουργούν σωστά, με αποτέλεσμα να προκύπτουν πάρα πολλές στρεβλώσεις που δεν επιτρέπουν την επαρκή απορρόφηση πόρων.

Σημείωσε, επίσης, ότι η μείωση της γραφειοκρατίας θα επιτρέψει «να φύγει το λίπος» και να έρθει η ευελιξία, καθιστώντας τη χώρα πιο ανταγωνιστική.

Εισηγήσεις

Σύμφωνα με την έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την ομάδα εργασίας του Ανδρέα Θεοφάνους, αναδεικνύεται μια σειρά προβλημάτων, για τα οποία διατυπώνονται οι παρακάτω εισηγήσεις:

Η Κύπρος θα πρέπει να επενδύσει στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και να υλοποιήσει έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό και μία πολιτική διεθνοποίησης, όπου να ανταποκρίνεται στα νέα δεδομένα με προγράμματα σπουδών υψηλής ποιότητας και με ελκυστικά δίδακτρα.

Ταυτόχρονα, υπογραμμίζεται ότι χωρίς την πρωταγωνιστική εμπλοκή του μη κρατικού τομέα, η Κύπρος δεν θα καταστεί περιφερειακό ακαδημαϊκό κέντρο.

Η αλλαγή αυτή, συνεπάγεται νέες προσεγγίσεις ως ακολούθως:

(1) Χαμηλότερα Δίδακτρα και Ψηλότερη Ποιότητα: Για να καταστεί αυτό εφικτό, θα πρέπει να διαφοροποιηθεί η υφιστάμενη φιλοσοφία του κρατικού προϋπολογισμού για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Είναι, επίσης, σημαντικό όπως η πολιτεία ενεργήσει με τρόπο που να προστατεύει την ποιότητα καθώς και τη φήμη της Κύπρου ως ακαδημαϊκού προορισμού.

(2) Αλλαγή στη φιλοσοφία του κρατικού προϋπολογισμού και στο υφιστάμενο μοντέλο χρηματοδότησης – προώθησης της ισοτιμίας: το υφιστάμενο μοντέλο χρηματοδότησης παρέχει πλήρη κάλυψη κόστους φοίτησης για τους προπτυχιακούς φοιτητές που φοιτούν στα κρατικά πανεπιστήμια με τη μορφή αφενός κοινωνικών παροχών και αφετέρου απευθείας χορηγία στα κρατικά πανεπιστήμια. Ένα εύλογο ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσον είναι ορθολογιστικό να δίδεται φοιτητική χορηγία σε φοιτητές για τους οποίους το κράτος καταβάλλει εξολοκλήρου τα δίδακτρα τους.

Ο στόχος της παροχής ίσων ευκαιριών δεν μπορεί να υλοποιηθεί με το υφιστάμενο μοντέλο χρηματοδότησης. Εάν το κράτος όντως έχει ως στόχο την παροχή ίσων ευκαιριών πρόσβασης στην Ανώτερη Εκπαίδευση σε όλους τους πολίτες, θα πρέπει να επιλέξει ένα μοντέλο χρηματοδότησης με ισότιμη μεταχείριση όλων των φοιτητών.

(3) Αυτονομία κρατικών και μη κρατικών πανεπιστημίων και ισοτιμία: Η πολιτεία θα πρέπει να σέβεται την αυτονομία και ισοτιμία όλων των πανεπιστημίων, κρατικών και μη κρατικών. Ένας από τους στόχους είναι η απάλειψη των διακρίσεων μεταξύ κρατικής και μη κρατικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να υπάρχει η απαραίτητη λογοδοσία απ’ όλα τα πανεπιστήμια.

(4) Προώθηση της έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας: Είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε από νωρίς την καλλιέργεια ανάλογων προσεγγίσεων στα σχολεία, να ενισχυθούν τα κέντρα ερευνών, οι δεξαμενές σκέψης, τα τριτοβάθμια ιδρύματα, ανάλογα με τη συμβολή τους στον τομέα αυτό, και να αυξηθούν τα κονδύλια για την έρευνα. Πέραν από τη διεκδίκηση ερευνητικών κονδυλίων από τους αρμόδιους εθνικούς, ευρωπαϊκούς και διεθνείς φορείς, είναι σημαντικό όπως ενισχύονται απευθείας τα κέντρα ερευνών από το κράτος. Στα πλαίσια αυτά, η χρηματοδότηση κρατικών και μη κρατικών ερευνητικών κέντρων/δεξαμενών σκέψης είναι δυνατό να γίνεται σύμφωνα με το έργο και την ευρύτερη προσφορά του κάθε ιδρύματος. Επιπλέον, πρέπει να διαφοροποιηθεί ο τρόπος λειτουργίας του ΙΠΕ, ώστε να μην αποτελεί τροχοπέδη στην ουσιαστική ανάπτυξη της έρευνας.

(5) Μη κερδοσκοπικά μη κρατικά πανεπιστήμια: Εάν η πολιτεία επιθυμεί να μετατραπούν τα μη κρατικά κερδοσκοπικά πανεπιστήμια σε μη κερδοσκοπικά ιδρύματα, στα πλαίσια μιας νέας προσέγγισης σε σχέση με την κατανομή του προϋπολογισμού για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, τότε θα πρέπει να υιοθετηθούν μέτρα και να δοθούν κίνητρα θεσμικής και οικονομικής φύσεως, τα οποία να τα ενθαρρύνουν να μετεξελιχθούν στα πλαίσια ενός αμοιβαία αποδεκτού οδικού χάρτη.

(6) Υλοποίηση της απόφασης για αγγλικά προγράμματα στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και στο ΤΕΠΑΚ, με αποφυγή της άνισης μεταχείρισης μη κρατικών πανεπιστημίων: Η απόφαση για παροχή αγγλικών προγραμμάτων από το Πανεπιστήμιο Κύπρου και το ΤΕΠΑΚ θα εμβαθύνει τις συνθήκες άνισης μεταχείρισης με τα μη κρατικά πανεπιστήμια. Η κατάσταση αυτή θα δημιουργήσει περισσότερες στρεβλώσεις. Η πολιτική αυτή μπορεί να υλοποιηθεί μόνο κάτω από συνθήκες ισότιμης μεταχείρισης φοιτητών, καθώς και κρατικών και μη κρατικών πανεπιστημίων.

(7) Οργάνωση και διοίκηση πανεπιστημίων: Είναι σημαντικό να υπάρχει επιλογή του συστήματος διοίκησης (διοριστικό, εκλογικό ή συνδυασμός των δύο) στα ιδρύματα ανώτερης εκπαίδευσης, με στόχο την αναβάθμιση της αποτελεσματικότητας και την κατάργηση των οποιωνδήποτε πελατειακών σχέσεων. Τα πανεπιστήμια θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν τα θεσμικά τους όργανα με βάση τη δική τους φιλοσοφία. Ταυτόχρονα, θα αποτελούσε θετικό βήμα εάν προωθείτο ένα καλύτερο ισοζύγιο στην κατανομή και διαχείριση των αρμοδιοτήτων μεταξύ διοικητικού και ακαδημαϊκού προσωπικού. Σημειώνεται ότι στα κρατικά πανεπιστήμια, όλες σχεδόν οι αρμοδιότητες επικεντρώνονται στον εκάστοτε πρύτανη, ενώ στα μη κρατικά πανεπιστήμια οι ακαδημαϊκοί έχουν λιγότερες αρμοδιότητες. Η σωστή φιλοσοφία περιστρέφεται γύρω από τη διάκριση των αρμοδιοτήτων στα πλαίσια μιας ισοζυγισμένης προσέγγισης.

(8) Σχεδιασμός μίας νέας εκπαιδευτικής στρατηγικής μετά το Brexit: Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το Brexit, καθώς και τις αλλαγές στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Κύπρος βρίσκεται μπροστά σε μία μοναδική ευκαιρία για στήριξη των ακαδημαϊκών της ιδρυμάτων, ούτως ώστε οι Κύπριοι φοιτητές να έχουν περισσότερες επιλογές. Μια τέτοια εξέλιξη αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν αναλογισθούμε ότι τα βρετανικά πανεπιστήμια αποτελούν τη δεύτερη επιλογή ανάμεσα στους Κυπρίους φοιτητές που σπουδάζουν στο εξωτερικό. Επιπλέον, η συγκράτηση περισσότερων Κυπρίων και η αύξηση των ξένων φοιτητών στη χώρα, θα έχει θετικές οικονομικές προεκτάσεις.

(9) Συγχώνευση ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης: Η πολιτεία μπορεί να δώσει κίνητρα για ενθάρρυνση συγχωνεύσεων ιδρυμάτων ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης. Ο μεγάλος αριθμός φοιτητών θα δημιουργήσει κρίσιμη μάζα φοιτητών και ακαδημαϊκών, η οποία θα συμβάλει ουσιαστικά στην αναβάθμιση της ανταγωνιστικότητας των ιδρυμάτων αυτών. Θα μειώσει το κόστος λειτουργίας τους (οικονομίες κλίμακας) και θα καταστεί πόλος έλξης ξένων φοιτητών. Μεταξύ άλλων, είναι δυνατόν να δίδεται ετήσια χορηγία για πανεπιστημιακά ιδρύματα που έχουν ένα ελάχιστο αριθμό φοιτητών. Ανάλογη ρύθμιση, σε μικρότερη κλίμακα, μπορεί να γίνει και για τα κολέγια. Ο ελάχιστος ακριβής αριθμός φοιτητών τόσο για τα πανεπιστήμια όσο και για τα κολέγια, καθώς και η ετήσια χορηγία που θα δίδεται, θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο έρευνας.

(10) Γενναιόδωρα σχέδια υποτροφιών αριστείας: Είναι πολύ σημαντικό να υπάρξει ένα ολοκληρωμένο γενναιόδωρο σχέδιο υποτροφιών για Κύπριους φοιτητές που σπουδάζουν σε πανεπιστήμια στην Κύπρο με αποκλειστικό κριτήριο την αριστεία.

(11) Γενναιόδωρα σχέδια υποτροφιών με βάση τα κοινωνικοοικονομικά κριτήρια στα μη κρατικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης: Στα πλαίσια της πολιτικής για ίσες ευκαιρίες, η πολιτεία καλείται να συμβάλει στην προσπάθεια των νέων για μόρφωση. Νέες και νέοι από χαμηλά και μικρομεσαία στρώματα θα τυγχάνουν στήριξης για να καταβάλουν τα δίδακτρα τους. Ας υποθέσουμε ότι στα πλαίσια της πολιτικής που εισηγούμεθα τα δίδακτρα στα μη κρατικά πανεπιστήμια είναι €5.000 ετησίως και υποβληθεί αίτηση από ένα νέο φοιτητή για μείωση των διδάκτρων στη βάση κοινωνικοοικονομικών αναγκών και η αρμόδια επιτροπή του πανεπιστημίου μειώσει κατά 40% τα δίδακτρα (€2.000). Η πολιτεία μπορεί να συνεισφέρει €1.000 και το πανεπιστήμιο τα υπόλοιπα €1.000. Έτσι, εάν ένα πανεπιστήμιο εγκρίνει €5 εκατομμύρια εκπτώσεις στη βάση κοινωνικοοικονομικών αναγκών, η πολιτεία θα καταβάλει το 50%, δηλαδή €2.5 εκατομμύρια.

(12) Στοχευμένα οικονομικά κίνητρα: Να δοθούν κίνητρα ώστε να ενθαρρύνονται οι επενδύσεις ψηλής τεχνολογίας από τα πανεπιστήμια και τα κέντρα ερευνών. Να δοθούν επίσης κίνητρα σε οργανισμούς και επιχειρήσεις που χρηματοδοτούν ακαδημαϊκές έδρες ή κέντρα ερευνών ή ακαδημαϊκά προγράμματα. Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να επανέλθουν οι φορολογικές ελαφρύνσεις σε οικογένειες με φοιτητές, όπως ίσχυε παλαιότερα. Αυτό μπορεί να λάβει χώρα στα πλαίσια μιας ευρύτερης φορολογικής μεταρρύθμισης, καθώς και της διαφοροποίησης της φιλοσοφίας του κρατικού προϋπολογισμού για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

(13) Δημιουργία ευρύτερων υποδομών: Χρειάζεται τα πανεπιστήμια να λειτουργούν σε πιο ψηλό επίπεδο, ούτως ώστε η Κύπρος να καταστεί ελκυστική επιλογή ως χώρα σπουδών. Χρειάζεται η ανάλογη υποδομή – δημόσιες βιβλιοθήκες, φοιτητικές εστίες, αθλητικές εγκαταστάσεις, ερευνητικά κέντρα και μονάδες κ.ά.

(14) Κίνητρα σε ξένους φοιτητές και ακαδημαϊκούς: Εάν η Κύπρος επιθυμεί να καταστεί ακαδημαϊκό κέντρο, ένα ουσιαστικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση θα είναι η απλοποίηση των διαδικασιών εισδοχής ξένων φοιτητών στην Κύπρο. Πέραν τούτου, είναι αδιανόητο, για παράδειγμα, να υπάρχουν σοβαρές δυσκολίες στην έκδοση άδειας εργοδότησης ακαδημαϊκών με ψηλές προδιαγραφές από τρίτες χώρες. Όλα αυτά τα δεδομένα θα πρέπει να αναστραφούν και να επικρατήσει ένα πιο ευνοϊκό περιβάλλον.

(15) Έμφαση στην επαγγελματική κατάρτιση: Χρειάζεται επαναπροσδιορισμός της λειτουργίας των κολεγίων. Οι σχολές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι δυνατό να επαναξιολογήσουν την προσφορά τους στα πλαίσια της μεταλυκειακής εκπαίδευσης και να στραφούν περισσότερο στην επαγγελματική κατάρτιση ατόμων, βοηθώντας τους να εισέλθουν στην αγορά εργασίας και να αναπτύξουν ή να αποκτήσουν νέες δεξιότητες. Είναι δυνατό να αυξήσουν την παροχή προγραμμάτων διά βίου μάθησης, αναβαθμίζοντας, παράλληλα, και τον ρόλο τους στην κυπριακή κοινωνία.

(16) Συνεχής αξιολόγηση και μελέτη των συναφών ζητημάτων: Λαμβάνοντας υπ’ όψιν την πολυδιάστατη σημασία του τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, θα πρέπει να υπάρχει συνεχής αξιολόγηση και μελέτη των συναφών ζητημάτων. Στα πλαίσια αυτά, θα πρέπει να μελετώνται και να αξιολογούνται οι εξελίξεις σε εθνικό, ευρωπαϊκό, αλλά και διεθνές επίπεδο. Μεταξύ άλλων, είναι σημαντικό να εξετασθούν οι προεκτάσεις τυχόν κατάργησης των εισαγωγικών εξετάσεων στην Ελλάδα και πώς θα επηρεασθεί η τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Κύπρο. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να αξιολογηθεί ολοκληρωμένα η πρόσφατη εισήγηση της Πρωθυπουργού της Βρετανίας για παγοποίηση των διδάκτρων στα βρετανικά πανεπιστήμια. Επιπρόσθετα, είναι δυνατό να εξετασθούν ζητήματα όπως κατά πόσον ενδείκνυται η πολιτεία να ενθαρρύνει με οικονομικά κίνητρα φοιτητές να επιλέγουν κυπριακά αντί ξένα πανεπιστήμια.